Լեռ Կամսար

Սովետական ուսանողների մեծ մասը գիտական կոչումներ ստանալու համար գրում է «դիսերտացիաներ»՝ նյութ ունենալով «Սովետական Միության պատմությունը»:

Բայց, ախր, այդպիսի պետություն իրականի մեջ գոյությո՜ւն չի ունեցել: Սովետական պետությունը մարդկանց ուղեղի մեջ ծնունդ առավ, ուղեղի մեջ էլ մնաց ցայսօր, և դեռ իր ոտքը գետին չի դրել:

Սովետական ժողովրդի պատմությունը հայ ժողովրդի պատմության նման փաստացի պատմություն չէ իր ռեալ բովանդակությամբ ու անհերքելի սկզբնավորությամբ: Այնտեղ չկա Հայկի և Բելի կռիվ, չկա Արա Գեղեցիկի և Շամիրամի մասին։ Այնտեղ Արալեզը չի լիզում Արային ու հարություն չի տալիս նրան: Այնտեղ նկարագրված է Միության ժողովրդի «երջանիկ կյանքը», որը գոյություն չունի իրականում:

Սովետական Միության մասին մի առասպել միայն գոյություն ունի, որը հետևյալն է:

Ասում են, շատ հին ժամանակներում մի մարդ է ծնվել Ռուսաստանում՝ անունը Լենին: Այս Լենինը դժգոհ էր տիրող կարգերից և կամենում էր սոցիալիզմ կառուցել երկրում: Ու կարծելով, որ դրա համար հարկավոր է գիտություն՝ պայուսակն առած դպրոց է գնում իր քաղաքական իդեալն իրականացնելու համար:

Դպրոցի ճանապարհն անցնում էր մի պառավի կորեկի արտի միջով: Եվ երբ Լենինը արտն է մտնում, պառավը դուրս է գալիս անիծում, թե ինչո՞ւ է տրորում իր կորեկը: Այստեղ Լենինը դառնում պառավին ասում է.

- Մամի՛կ, ինչո՞ւ ես անիծում, դպրոց եմ գնում, գիտություն ձեռք բերեմ, սոցիալիզմ շինեմ:

Պառավն ասում է.

- Հողե՛մ գլուխդ, դո՞ւ պետք է մեր ցարի ժառանգը լինես: Սոցիալիզմը գիտությամբ չեն շինում, սոցիալիզմը մորուքով են շինում: Գերմանիա գնա՝ և Կարլ Մարքս հարցրու, նա համաշխարհային սոցիալիզմի հայրն է, և դրա համար ունի կզակի վրա տնտեսած մի համապատասխան մորուք: Ասա՝ դյադյա, քո տգիտությունն ու մորուքը տուր, տանեմ Ռուսաստանում սոցիալիզմ կառուցեմ բերեմ:

Գնաց Լենինը, ասաց, բայց Մարքսը ո՛չ իր տգիտությունը տվեց, ո՛չ էլ մի թել իր մորուքից: Ասաց.

- Դա համաշխարհային սոցիալիզմի համար եմ պահել, մի երկրի չեմ կարող տալ:

Երբ Լենինը շատ խնդրեց, շատ աղաչեց՝ Մարքսը մի փոքր հիմարություն լցրեց նրա գլուխը, մի փունջ մորուք կպցրեց կզակին և ուզում էր ճամփել, բայց Լենինն անշարժ էր: Նա ասաց.

- Ռուսաստանը աշխարհի մեկ վեցերորդն մասն է. այսքան քիչ հիմարությամբ ու ընդամենը մի այծամորուքով այդ մեծ երկրում սոցիալիզմ կկառուցվի՞:

Մարքսն ասաց.

- Այսքան այծամորուք խիստ բավական է մի երկրում սոցիալիզմ մկկալու համար: Գալով հիմարությանը՝ դո՛ւ էլ պակաս հիմարը չես, մի բան էլ քեզանից դիր ու կառուցիր:

Եկավ Լենինը Ռուսաստան, բաց արեց իր գլուխը և տեսավ, որ իր գլխում իրոք որ ահագին հիմարություն կար մոռացված: Հավաքեց, մի հայտարարի բերեց աշխարհի բոլոր հիմարությունները և սկսեց կառուցել սոցիալիզմ: Իսկ դա նշանակում էր մարդկանց վրայից կտրել հանել հին գլուխները, վրան նորերը պատվաստելու համար: Որոշ մարդիկ մոտեցան նրան և ասացին.

- Նախ մեկի վրա փորձիր, եթե նոր գլխով մարդիկ կարողացան մտածել՝ նոր այն ժամանակ բոլորը կտրիր:

- Չէ՛, - ասաց Լենինը, - բոլորինը մեկ անգամից պիտի կտրեմ:

Կտրեց, բայց ոչ մեկը չկարողացավ նոր գլխով մտածել: Գլուխը մի բան էր ասում՝ մարմինը մի այլ բան էր կատարում: Գլուխն ասում էր մարմնին՝ կե՛ր, խմի՛ր, երջանի՛կ եղիր, մարմինը սոված փորով քնում և դժբախտ էր զգում իրեն:

Տեսավ, որ բան չի դուրս գալիս՝ հայտարարեց.

- Ով դժբախտ զգա ինքզինքը՝ Սիբիր կաքսորեմ:

Սիբիրի վախից բոլորը կծկվեցին, սառսռացին, ատամ ատամին սեղմած՝ տարան Գրիգոր Լուսավորչի բոլոր տանջանքները և վախից ․․․ երջանիկ եղան:

-----------------------------------

Ես սիրում եմ թութ ուտել ծառի վրա, բայց ամաչում եմ ծառը բարձրանալ: Չգիտեմ, մեծ մարդիկ ծառ բարձրանո՞ւմ են առհասարակ: Օրինակ, Գյոթեն երբևիցե ծառ բարձրացե՞լ է:

Պատմությունը այդ մասին ոչինչ չի ասում:

Այսպիսի հարցեր ինքնաբերաբար են ծնունդ առնում մարդու մեջ:

Հիշո՞ւմ եք, Դոն Քիշոտն իր ասպետական միսիան սկսելուց առաջ, երբ ձի չէր ճարում և ուզում էր էշ նստել՝ նախ բաց արեց պատմությունը, իմանալու համար մյուս, իրենից առաջ ասպետներին հաջողվե՞լ է իշու վրա նստած վերացնել մարդկային թշվառությունը:

Այլապես եթե ծառ բարձրանամ ու հետո իմանամ, որ ինձնից առաջ ոչ մի գրող ծառ չի բարձրացել՝ ձեզ եմ թողնում երևակայել, ի՞նչ կլինի իմ վիճակը…

1961թ․ անտիպ