Ռուբեն Հովսեփյան

- Կրկնի'ր,- ճաշամանի մի ականջից մյուսը թաշկինակ կապելով և ստուգելով հանգույցների ամրությունը, ասաց հորաքույրս:

- Փողոցի առաջին կեսն անցնելիս պիտի նայեմ ձախ, երկրորդ կեսն անցնելիս՝ աջ... Պիտի հետևեմ, որ չխաբեն, ճաշը լցնեն մինչև այս խազը: Եթե մսի կտորներ լինեն՝ կեղտոտ մատներս չպիտի մտցնեմ ճաշի մեջ, պիտի համբերեմ, տուն հասնեմ ու ասեմ. հորաքույր, ես միս եմ ուզում: Հորաքույրը կտա՝ կտա, չի տա՝ չի տա: Ճաշի միսն այնքան էլ համեղ չի:

- Այո, համեղ չի,- քիչ առաջ ասած սուտը հաստատեց հորաքույրս,- միսը եփվում է, եփվում է, եփվում է, համ ու հոտը տալիս է ջրին ու մնում մի բան, որն արդեն միս չէ: Դու ինձ հասկանո՞ւմ ես:

Չէ, ես հորաքրոջս չէի հասկանում: Ես գիտեի, որ միսը՝ եփած, թե խորոված, տապակած, թե ծեծած՝ համեղ է, և աշխարհում ոչ ոք չէր կարող հակառակը ապացուցել: Անհասկանալին մսի համեղության-անհամեղության հարցը չէր, չէ՜, ես չէի հասկանում, թե ինչպես կարող է որևէ բան, այս դեպքում միսը, եփվելուց, եփվելուց, եփվելուց հետո դառնալ այլ բան, այս դեպքում՝ ոչ միս: Ընդհակառակը, ես կարծում էի, որ միսը եփվելուց հետո է դառնում միս և, եթե գոյություն ունի ոչ միս, ապա դա հում միսն է որ կա:

Փողոցում մտքումս ես շարունակում էի վիճել հորաքրոջս հետ մսից անցնելով ձվին, լոբիին, սիսեռին և բոլոր այն բաներին, որոնք ուտելու համար եփվում են: Ձուն՝ եփված ձուն է,- համոզում էի ես հորաքրոջս,- լոբին՝ եփած լոբին է, սիսեռը՝ եփած սիսեռն է, որովհետև, սիրելի հորաքույր, եթե ասում ես՝ ձու եմ կերել, կամ լոբի, կամ սիսեռ, ոչ ոքի մտքով չի էլ անցնում հարցնել՝ եփա՞ծ էր կերածդ, թե՞ հում:

Ճաշամանի՝ եզրերը ծռմռված կափարիչը չէր նստում տեղը, չխկչխկում էր, և այդ չխկչխկոցից բոլորը գլխի էին ընկնում, որ դատարկ է ամանը: Ես մատով սեղմում-զսպում էի կափարիչը, բայց հենց մատս թմրում էր, կափարիչը շարունակում էր աղմկել:

Աղբարկղը քրքրող մի պառավ շուն, որ ճարպոտ լրագիր էր ծամում, ընկավ հետևիցս ու հոտոտում էր օդի այն մասը, որտեղով անցնում էր ճաշամանը:

- Չմոտենաս,- ասացի ես շանը,- մազերդ թափվում են՝ կմուռտառես շալվարս:

Շունը նստեց ետևի թաթերին, ճպճպացրեց լորձունքի սպիտակ օղակներով փոքրացած աչքերն ու հաչեց՝ հա'ֆ, հա'ֆ: Լակոտի նման հաչեց, ու ես զարմացա, որ մեծ, պառավ շունը հաչում է լակոտի նման:

- Տե'ս, ոչինչ չկա,- ամանի բերանը շան կողմն ուղղեցի ես, բայց նա արդեն հասկացել էր, որ դատարկ է ամանը: Դունչը վեր տնկած՝ նա հիմա նայում էր ծառի ճյուղերին ճլվլացող ճնճղուկներին, իսկ նրա պոչը, որ կարծես մի ուրիշ շան պոչ լիներ, մատնելով տիրոջ ախորժակը, թպրտում, ավլում էր ասֆալտը:

Փողոցի առաջին կեսն անցա ձախ նայելով, երկրորդ կեսը՝ ետ նայելով, շունը դեռ նստած էր ծառի տակ ու մտքում, երևի, արդեն բռնել-կերել էր բոլոր ճնճղուկներին:

- Այ տղա, այ տղա,- երկրորդ հարկի լուսամուտից եռանկյունաձև ծրար էր թափահարում մի պառավ,- նամակս չե՞ս գցի փոստարկղը:

- Կգցեմ,- ասացի ու ճաշամանը դրեցի գետնին, որ որսամ օդում ճախրող եռանկյունաձև ծրարը:

- Ոտքերս ցավում են,- ասաց պառավը,- վաղն անձրև կգա:

«Եթե օդում բռնեմ՝ կհասնի տիրոջը, եթե չբռնեմ՝ չի հասնի»,- մտածեցի ես, երբ ծրարը դեռ օդում էր: Ծուլորեն էր իջնում ծրարը, պտտվելով, ճոճվելով՝ վարժեցրած աղավնու նման, մեկ հայտնվում էր իմ գլխավերևում, մեկ փախչում էր, հեռանում, ասես ուզում էր բռնվել, բայց չէր կարողանում:

Եռանկյունաձև ծրարը պառկեց ասֆալտին...

- Ա՜խ, աստված,- հառաչեց պառավը և էլի խոսքեր ասաց, որ ես չլսեցի, ծրարն ու ճաշամանը ձեռքիս փախա լուսամուտի տակից, որովհետև վախենում էի պառավը հասկանար մտքինս: Անպայման կհասկանար, չէ՞ որ մարդիկ էլ շների պես ունեն պոչանման մի բան, որ մատնում է նրանց մտքում եղածը:

Ես կանգնեցի պատահած առաջին փոստարկղի մոտ ու մտածում էի, թե ինչ հնարքով ձեռքս հասցնեմ ճեղքին: Մատներս հազիվ էին քսվում կապույտ արկղիկին, ոտնաթաթերին կանգնելն էլ օգուտ չտվեց, ու ես փորձեցի հիշել, թե գազանանոցում տեսածս կենդանիներից որի ոտքերն են ամենաերկարը:

- Այ-այ-այ-այ,- ուղիղ ականջիս մոտ ասաց մի ծերուկ, որ չգիտես որտեղից բուսեց և ինչպես հայտնվեց կողքիս:

Նա մատներիս արանքից դուրս քաշեց ծրարը, խոթեց փոստարկղի ճեղքը, հետո մատով թմբկահարեց ծրարի դուրս մնացած սուր ծայրն ու ծափ զարկեց.

- Վերջ: Հիմա հանգիստ խղճով գնա, ստացիր ձեր բաժին ճաշը:

Ես դեռ չէի պարզել, թե որտեղից հայտնվեց նա, ու հիմա ստիպված էի մտածել, թե ի՞նչ իմացավ, որ գնում եմ մեր բաժին ճաշը ստանալու: Արագ-արագ հիշեցի լսածս բոլոր հեքիաթները՝ ծերուկին որևէ հեքիաթում տեղավորելու նպատակով, բայց դրանից ոչինչ չստացվեց, որովհետև նրա փափլիկ մատները քորում էին քրտինքից քոր եկող գլուխս, և ինձ թվում էր՝ ուր որ է կքնեմ:

- Այսօր բորշչ են տալիս,- ասաց ծերուկը,- տավարի թարմ մսով բորշչ: Դու երևի մոռացել ես տավարի մսի համը, բայց ես լավ եմ հիշում: Երբ մսավաճառ Սմբատն ինձ համար տավարի միս էր բերում, ես ասում էի կնոջս. «Ելիզավետա, զբաղվիր ուրիշ գործերով, թույլ տուր՝ ես ծեծեմ միսը»: Կապում էի Ելիզավետայի գոգնոցը, վերցնում էի թակը ու ծեծում էի այնքան, մինչև միսը համարյա եփվում էր: Դու գիտե՞ս ինչ բան է ոգևորությունը: Առանց ոգևորության ոչինչ չի ստեղծվում: Առանց ոգևորության անհամ է ամեն ինչ: Չես էլ հարցնում, թե ինչո՞ւ չէի թողնում, որ կինս ծեծեր տավարի թարմ միսը: Որովհետև նա ծեծում էր պարտականություն կատարելու նման, առանց ոգևորության, և ստացվում էր անհամ կերակուր:

- Ճիշտ է,- դուրս թռավ բերանիցս, ու ես ամաչեցի:

- Տեսնո՞ւմ ես, մի մատ տղա ես, ձեռքդ դեռ չի հասնում փոստարկղին, բայց արդեն գիտես, որ ոգևորությունը կարևոր բան է: Ես քեզ ասեմ, նույնիսկ անհամ կերակուրը կարելի է համեղ դարձնել, եթե ուտես ոգևորությամբ: Պիտի ոգևորվես այնքան, որ մոռանաս, թե ինչ ես ուտում, և եթե դա քեզ հաջողվի, կարող ես բերանդ գցել, ասենք, մակարոն և պատկերացնել, որ դա միս է:

Ուրախությունից մոռացած, որ ձեռքիս ճաշաման կա, ես ցանկացա ծափ զարկել ու վայր գցեցի կափարիչը, և սա եզրերը կրծոտած բոքոնի նման գլորվեց-գլորվեց, դեմ առավ պատին ու մեջքի վրա ընկավ գետնին: Երբ ես մոտեցա, կափարիչը դեռ ցնցվում էր, իսկ երբ ձեռքս առա՝ մատներով զգացի մարող, թույլ, հեռացող դողոցք: Եվ ես սարսափով մտածեցի, որ ահա, այսպես, մեջքի վրա ընկած կցնցվի, կդողա, կմարի այն զինվորը, որին ուղղված նամակն այս տարօրինակ ծերուկը խոթեց փոստարկղի ճեղքից ներս:

- Նույնիսկ եթե ուտելու ոչինչ չկա,- հավասարվելով ինձ՝ շարունակեց ծերուկը,- կարող ես ոգևորությամբ սնվել: Ոգևորությունը քեզ կարող է տալ ամեն ինչ: Կարևորն այն չէ, թե ինչ ես ուտում, կարևորն այն է, թե ինչ հաճույք ես ստանում ուտելուց: Իսկ հաճույք, մեծ հաճույք տալիս է միայն ոգևորությունը: Պատկերացրու մեկին, որն ունի ամեն տեսակի ուտելիք, բայց չունի ոգևորություն: Ասա, տեսնեմ, ի՞նչ հաճույք է ստանում նա ուտելուց: Ոչ մի հաճույք: Ոչ մի հաճույք: Իսկ մենք՝ ես և դու, մեր ոգևորությամբ կարող ենք այս դատարկ ճաշամանը լցնել ուզածդ ուտելիքով և ստանալ մեծագույն հաճույք:

Ես հիշեցի ճնճղուկների ճլվլոցի տակ նստած պառաված շանը, որն իմ վրա հաչեց լակոտի նման, երբ ես նրան խնդրեցի չմոտենալ, չմուռտառել շալվարս: Ամենազզվելի բանը շան մազն է: Առհասարակ, մազը զզվելի բան է և ավելի է զզվելի դառնում, երբ հայտնվում է հացի, ճաշերի մեջ: Ինչքան ոգևորություն է պետք, որ համեղ դարձնես մազոտ ճաշը:

- Իհարկե,- ասաց ծերուկը,- լավ կլինի, եթե և համեղ կերակուր ունենաս, և ոգևորություն: Բայց դե այս երկուսին ո՞նց կապես մի տեղ:

Համեղ կերակուրն էլ, ոգևորությունն էլ ինձ պատկերացան արագավազ շների տեսքով, որոնց շղթաներից պինդ բռնած, քաշում էր այս ծերուկը՝ մի տեղ կապելու համար:

- Ուրեմն, դրանք շնե՞ր են,- փռթկացի ես:

- Իհարկե, շներ են,- քրքջաց ծերուկը,- դու չգիտեի՞ր, որ դրանք իրար հետ կռվող, իրար կծող, իրարից հեռու փախչող շներ են:

Մենք հռհռում էինք, մենք չէինք կարողանում հանգստանալ: Ծիծաղի մի աստիճան կա, որին հասնելուց հետո ամեն ինչ արդեն դառնում է ծիծաղելի: «Շուն» բառն արդեն ծիծաղելի էր: «Շ» տառն արդեն ծիծաղելի էր: Մեր հանդիպումը, դատարկ ճաշամանը, փոշոտ ասֆալտը, հատուկենտ անցորդները, մեր ծիծաղը, ամեն ինչ ծիծաղելի էր, ու մենք խեղդվում էինք ծիծաղից: Իսկ երբ արցունքներ հայտնվեցին, ծերուկը գրպանից թաշկինակ հանեց ու չորացրեց նախ իմ, հետո իր աչքերը: Դրանով էլ մեր ծիծաղն ավարտվեց: Ես էլ, ծերուկն էլ մեկ-երկու անգամ փորձեցինք շարունակել ծիծաղը՝ ոչինչ չստացվեց, ասես արցունքների հետ մեր միջից դուրս եկավ նաև ծիծաղը:

Հիմա մենք քայլում էինք ընդհանուր ուրախություն ապրած հարազատների նման, և ինձ տանջող միակ հարցն այն էր, թե որտե՞ղ էր այս բարի, այս խելոք, այս ուրախ ծերուկը մինչև օրս: Այսպիսի մի պապիկ էր պետք այն օրը, երբ մայրս, թողնելով ինձ հորաքրոջս տանը, գնաց ու չվերադարձավ, այսպիսի պապիկ էր պետք այն օրը, երբ վիրավորանքից ու դեռ չբուժված վերքերի ցավից կուչ եկած հայրս գնացք նստեց՝ երկրորդ անգամ ռազմաճակատ մեկնելու համար: Այսպիսի պապիկ էր պետք ինձ ամեն օր՝ ընկնելիս, ծեծվելիս, ամեն ժամ էր պետք ինձ այս ծերուկը, բայց նա չկար, ու ես չգիտեի, որ նա կա:

- Պապիկ,- ասացի ես նրան ճաշարանի դռան մոտ,- դու ինձ սպասիր, հա՞: Դու կարծում ես, հե՞րթ եմ կանգնելու: Չէ, հորաքույրս ասաց, որ երեխաները հերթ չեն կանգնում:

- Ես չեմ էլ շտապում,- աչքերը կկոցեց ծերուկը,- ես քեզ կսպասեմ դիմացի այգում:

Հերթը սկսվում էր գոլորշի ու ճաշահոտ արձակող լուսամուտից ու ճաշարանի ներսում ոլորվելով՝ բակ էր դուրս գալիս: Ես փորձեցի ներս խցկվել, բայց օձիքս բռնած մի ոսկրոտ ձեռք ինձ ետ քաշեց:

- Շա'ն լակոտ,- նեղ ու պղտոր աչքերը վրաս չռեց մի բիձա:- Ինչո՞ւ հերթ չես կանգնում:

Ես օգնություն խնդրողի հայացքով նայեցի հերթում կանգնածներին, բայց ոչ ոք ինձ պաշտպանելու ցանկություն չուներ: Ու ես նկատեցի, որ հերթում իմ հասակի, ինձանից էլ փոքր երեխաներ կան:

- Բոլորն ուզում են ճաշի երեսը տանել,- փնթփնթաց նեղ ու պղտոր աչքերով բիձան,- իսկ ո՞վ է ուտելու տակի ջուրը, ե՞ս: Էլի ես, հա՞:

- Հորաքույրս ասաց, որ երեխաները հերթ չեն կանգնում,- վիրավորանքից ուզում էի լաց լինել ես:

- Հորաքո՞ւյրդ: Լսո՞ւմ եք, նրա հորաքույրը ասել է, թե առանց հերթի են ճաշ տալիս: Հա՜-հա՜, առանց հերթի են տալիս: Հորաքրոջդ կասես, առանց հերթի ոչինչ չեն տալիս: Հորաքրոջդ կասես, առանց հերթի միայն թրախկ՝ խփում են ճակատին:

- Փակիր բերանդ, ագռավ,- ճչաց նիհար մի կին, և նրա ճչոցից արթնացավ գրկում քնած ծծկերը: Բոլորը շրջվեցին դեպի կինը, տեսնելու լացող մանկանը, իսկ նիհար կինը քանդեց խալաթի կոճակները և ծիծը դրեց մանկան բերանը:

Բիձուկը գազազել էր, դուրս էր գալիս հերթի միջից, գնում էր մի քանի քայլ, հետո, ասես վախենալով, որ կկորցնի տեղը, արագ-արագ ետ էր գալիս ու չէր մոռանում թքել և' աջ, և' ձախ:

- Մի' թքիր,- ասացին նրան, բայց նա բոլորի ջիգրու էլի թքեց, հետո կանգնեց նիհար կնոջ դիմաց ու կռվարար աքաղաղի նման երկարացրեց վիզը:

- Որտեղի՞ց քեզ այս երեխան, հը՞: Ճակատայինի ճաշ ես ստանում ու երեխանե՞ր ես ծնում:

Հերթը սսկվեց: Ես տեսա, թե ինչպես ուռեց նիհար կնոջ վզի կապույտ երակը, և թե ինչպես դողացին նրա բարալիկ, անգույն շրթունքները: Հիմա կինը նայում էր հերթում կանգնածներին ճիշտ այնպես, ինչպես ես էի նայում, երբ այս բիձուկը օձիքիցս բռնած ինձ ետ քաշեց: Ու ինձ թվում էր, հերթում կանգնածները կնոջն էլ պաշտպանելու ցանկություն չունեին: Երևի կինն էլ դա հասկացավ: Նա, ասես, հիմա միայն ամաչեց, որ բոլորի ներկայությամբ քանդել էր խալաթի կոճակները ու բացել էր կուրծքը: Երեխային ուժով պոկելով կրծքից, նա արագ-արագ կոճկեց խալաթը, ազատելով մի ձեռքը՝ շտկեց մազերն ու բղավեց:

- Հինգ տանկ էր վառել, մեդալ էր ստացել, արձակուրդ էր եկել, աչքդ էր հանել, քյոփա'կ...

Հերթում թնդաց ծիծաղը: Խոհարարը գլուխը լուսամուտից դուրս հանեց՝ իմանալու ծիծաղի պատճառը և առանց իմանալու ինքն էլ ծիծաղեց: Բոլորը հանկարծ բարիացան ու «ճիկ» էին անում լացող մանկանը, նրա քթիկի տակ ճթթացնում էին մատները: Բիձուկն էլ էր ծիծաղում, և ամենազարմանալին նրա ծիծաղն էր: Ցնցվում էր ծիծաղից, թուլանում էր ծիծաղից, բայց աչքերն այնպես էր չռում սրա-նրա վրա, ասես դեռ բարկացած է ու շարունակում է կռվել...

Մեր բաժին ճաշը ես զգուշությամբ դուրս բերեցի ճաշարանից և մինչև այգի մտնելը որոշեցի հորաքրոջս նման ստուգել թաշկինակի հանգույցները ամրությունը: Ճաշի ծանրությունից հանգույցները սեղմվել էին, պնդացել, և ասես ոլորվել էին ճաշամանի տաք ականջները: Ամբողջ ճաշամանը տաք էր, և աստիճանաբար կափարիչն էր տաքանում, այրելով մատս: Բայց ես թմրած, այրվող մատս ետ չէի քաշում, որովհետև կափարիչը նույն պահին բաց էր թողնում թթու կաղամբի հոտով գոլորշին, և ինձ թվում էր, ոչ թե գոլորշին է փախչում, այլ՝ ճաշը:

Այգում մարդ չկար, և դժվար չէր գտնել ծերուկին: Նա նստած էր ծառի ճյուղերին կիսով չափ ծածկված նստարանին և լրագիր էր կարդում:

- Եկա՞ր,- չհասկացա՝ ուրախացա՞վ, թե զարմացավ ծերուկը և ինձ համար տեղ էր ուզում ազատի, բայց տեսավ, որ ամբողջ նստարանը ազատ է:

Ես նստեցի նրա կողքին ու ճաշամանը դրեցի մեր միջև:

- Բորշչ է, չէ՞,- հարցրեց ծերուկը, բաց անելով ճաշամանի բերանը,- օ՜յ, օ՜յ, օ՜յ, կրակ է, կրակ: Երբեք չփորձես ուտել այսպիսի տաք ճաշ: Կերակուրը պիտի կիսատաք լինի, տղաս, պիտի ոչ թե այրի լեզուդ, այլ՝ փայփայի: Եվ դու ուշադրությունդ պիտի ուղղես ծամելու վրա և ոչ թե փչելու: Մեր ժամանակներում ոչ ոք չի պահպանում ուտելու ճիշտ կարգը: Չեն ծամում, կամ ծամում են օձի պես: Իսկ օձը, ինչպես երևի դու գիտես, ողջ-ողջ կուլ է տալիս իր զոհին: Հետո չարչարվում է, օ՜, ոնց է չարչարվում: Գալարվում է, փորը քսում քարերին, հողին ու այդ կերպ է միայն մարսում կուլ տվածը: Ագահ ու ծույլ արարածներ են օձերը: Բոլոր կենդանիները, մարդիկ՝ ուտելիք գտնելու համար աշխատում են, քրտինք են թափում, իսկ դրանք, այդ ծույլ արարածները տեղից չեն շարժվում: Սպասում են այնքա՜ն, մինչև որսը ինքն է գալիս: Կարծում ես, որսը խղճո՞ւմ է օձին, կարծում ես որսը մտածում է, թե սովից կսատկի օձը: Ոչ, նա ինքն էլ չգիտե, թե ուր է գնում և ինչու: Նա ուշքի է գալիս օձի ստամոքսում միայն ու զարմանում է՝ այս ո՞նց եղավ: Եվ նրանք, այդ խեղճ զոհերը, ցավ էլ չեն զգում, վախ էլ չեն զգում: Չեն հասցնում: Նրանք միայն զարմանում են: Բոլոր զոհերից ամենաբախտավորները օձի զոհերն են:

Ես նրան լավ չէի լսում, ծերուկը մոռացել էր տեղը դնել ճաշամանի կափարիչը, և ես աչքերս չէի կարողանում փախցնել կարմիր ճակնդեղի, դեղին գազարի, սպիտակ սոխի, կանաչիների կտորտանքներից, որոնք գորգ էին կապել ճաշի երեսին:

- Եթե մի գդա՜լ լիներ,- բարձրաձայն մտածեցի ես ու երևակայական գդալով մտքումս խառնեցի, քանդեցի ճաշի երեսի գույնզգույն գորգը:

- Գդա՞լ,- ժպտաց ծերուկը, և այդ ժպիտը կախարդական էր:- Գդա՞լ:- Եթե նա հիմա կախարդական խոսքեր շշնջար, ու նրա ձեռքում գդալ հայտնվեր, ես չէի զարմանա: Ես պատրաստ էի հրաշքի: Ես սպասում էի հրաշքի: Ես հրաշք էի ուզում: Եվ հրաշքը կատարվեց: Ծերուկը ձեռքը ծոցագրպանը տարավ, հանեց պսպղացող, ձվաձև, սրածայր, խորունկ, երկարապոչ մի գդալ, ճոճեց օդում, և ծառը, նրա ճյուղերը, տերևները, տերևների արանքից թափանցող լույսը, փոքրացած, երևացին գդալի գոգի մեջ:

- Գդա՜լ,- ապշեցի ես:

- Գդալ է, գդա՜լ,- ծիծաղեց ծերուկը և ինձ հավատացնելու համար գդալի պոչը խցկեց մատներիս արանքը,- փորձիր, տե'ս, որ գդալ է:

Գդալի պոչը ցավեցրեց մատներս, ես կատաղությամբ խառնեց ճաշի երեսը, քանդեցի գորգը, հետո թողեցի, որ գդալը սուզվի, զարկվի ամանի հատակին:

Ես գդալի սուր ծայրը մոտեցրի բերանիս և տեսա, թե ինչպես բարձրացավ ու իջավ ծերուկի ադամախնձորը: «Նա էլ է սոված,- մտածեցի,- մի գդալ էլ թող ինքն ուտի»: Ծերուկի խոսքերը հիշելով, ես ծամեցի, ծամեցի ինչ կար բերանումս և երբ ուզում էի կուլ տալ ծամածը, զգացի, որ ոչինչ չէր մնացել:

- Համե՞ղ է,- հարցրեց ծերուկը,- հո շատ թթու չէ՞: Չեմ հասկանում, թե ինչու չեն թարմ կաղամբով եփում:

Ես ուզում էի գդալը նրան տալ, բայց նա խլեց իմ ձեռքից և գլուխը կախեց ճաշամանի վրա:

- Յուղի ոչ մի կաթիլ: Ճակատայինների ընտանիքների համար այսպիսի ճաշ կեփե՞ն, շա'ն որդիներ,- համարյա բղավեց ծերուկը՝ մի պահ միայն աչքերն ուղղելով ճաշարանի կողմը,- և սա համարում են բո՞րշչ: Եվ սա համարում են օգնությո՞ւն:

Նա իրար ետևից մի քանի գդալ բերանը տարավ ու հիմա խոսում էր խեղդվելով:

- Բայց դու չհուսահատվես: Մենք՝ ես և դու, ունենք երևակայություն, ունենք ոգևորություն, ու այս անհամ, թթու ճաշը կարող ենք դարձնել համեղ, յուղոտ: Դու սիրո՞ւմ ես յուղոտ ճաշ: Սրիկաներ,- գոռաց ծերուկը,- մսի մի կտոր էլ չեն գցել: Մի կտոր միսն ափսոսացել են ճակատայինի ընտանիքի համար: Նրանք չարաշահում են մեր ոգևորությունը: Նրանք ուզում են սպառել մեր երևակայությունը: Վերցրու, վերցրու գդալը, տղաս, և երևակայությամբ միս հանիր ամանից: Նրանք փորձում են մեր երևակայությունը: Ու մենք պարտավոր ենք հաղթել նրանց: Խառնիր այս մսոտ ճաշը, հանիր ամենայուղոտ, ամենամեծ կտոր միսն ու կեր: Իսկ երբ կհոգնես միս ուտելուց, կուտենք մի այլ բան... Ի՞նչ ես դու սիրում:

Ես փլավ էի սիրում՝ չամիչով, հավի մսով, խաղողի տերևներով փաթաթված տոլմա էի սիրում՝ մածնով, սխտորով, եղձու էի սիրում՝ վրան շաքար ցանած, խորոված բադրիջան էի սիրում, ընկույզի մուրաբա էի սիրում, ես ի՞նչ չէի սիրում: Ես խաշիլ չէի սիրում, վռիկ չէի սիրում, ես կաղամբի թփով փաթաթված տոլմա էլ էի սիրում, քյուֆթա էի սիրում, տապակած միս ու կարտոֆիլ էի սիրում՝ ես ի՞նչ չէի սիրում: Հորաքրոջս դատարկ սեղանը չէի սիրում, ես մեր տան՝ ծոպավոր սփռոցով սեղանն էի սիրում, մորս, հորս հետ կերած բոլոր ճաշերն էի սիրում...

Մենք մի-մի գդալ կերանք ամեն ինչից: Ես էլի համեղ կերակուրներ հիշեցի, որ սիրում էի, որ կուզեի ուտել ու հյուրասիրել ծերուկին, բայց ճաշամանը հանկարծ դատարկվեց:

- Մենք նրանց հաղթեցինք,- հպարտությամբ ու ծուլորեն ասաց ծերուկը,- մենք կերանք՝ ինչ ուզում էինք, որովհետև մենք ունեինք ի՞նչ...

- Ոգևորություն,- տխուր ասացի ես, և ինձ թվաց, թե դատարկ ճաշամանից դուրս եկավ ու ձեռքերը կանթած դիմացս կանգնեց հորաքույրս:

- Այո, ո-գե-վո-րու-թյուն,- վանկ-վանկ արտասանեց ծերուկը՝ լրագրի ծայրով մաքրելով գդալը,- ոգևորություն:

Նա գդալը ծոցագրպանը դրեց, փափլիկ մատներով շփեց քիթը և, գլուխը դնելով նստարանի ճաղերին, փակեց աչքերը:

Իսկ ես, չգիտեմ ինչու, հիշեցի երկրորդ հարկի լուսամուտից եռանկյունաձև ծրար գցող պառավին, որն անձրև գուշակեց: Նա ի՞նչ իմացավ, որ վաղն անձրև է գալու: Ես ի՞նչ իմացա, որ նամակը չի հասնելու տիրոջը: Պառաված շունը ինչո՞ւ հաչեց լակոտի նման: Ինչո՞ւ էր թաքուն ծիծաղում հերթում կանգնած բիձուկը: Եվ, առհասարակ, ինչո՞ւ եմ ես այսքան զարմանում...