Ներառական և հատուկ դպրոցների արանքում
Գայանե Սարգսյան
Ներառականում պայմանները չկան, իսկ հատուկին երեխան ու ծնողը չեն ցանկանում դիմել
11-ամյա Ալիկը սովորում է Վանաձորի թիվ 6 ներառական դպրոցի երրորդ դասարանում: Տղան ընդհանրապես չի տեսնում: Այդուհանդերձ, ծնողները նախընտրել են, որ նա ուսումը շարունակի ոչ թե Երևանի Նիկողայոս Տիգրանյանի անվան հատուկ դպրոցում, որը նախատեսված է չտեսնող երեխաների համար, այլ հարազատ քաղաքի ներառական դպրոցում:
«Երկու տարի առաջ տարանք Երևան՝ կույրերի դպրոց, բայց մի շաբաթ էլ չմնաց: Առանց մեզ չի մնում, էլի»,- բացատրում է մայրը՝ Օվսաննան:
«Սուտ ա ասում, ընդեղ լավը չէր»,- անմիջապես միջամտում է մեր զրույցին ներկա գտնվող Ալիկը:
«Ամեն ուրբաթ պիտի գնային բերեին, հետո կիրակի տանեին: Այ բալա ջան, ձյուն-ձմեռ, փողն էլ հո հարդուկած դրած չի՞»,- նկատում է տատիկը՝ Գեղեցիկը` մատնանշելով Երևանի հատուկ դպրոցում չմնալու ևս մեկ պատճառ:
Երեխայի կարծիքը հաշվի առնելով` ծնողները նրա հետ վերադարձել են Վանաձոր: Ներառական կրթություն իրականացնող Վանաձորի թիվ 6 դպրոցն ընդունել է 8-ամյա տղային, ու Ալիկը 6 տարեկանների հետ սկսել է հաճախել առաջին դասարան:
Վանաձորի թիվ 6 դպրոցը
Ի տարբերություն հասակակիցների` Ալիկի մասնակցությունը դասերին ի սկզբանե եղել է միայն բանավոր: Առանձնահատուկ հիշողության հաշվին Ալիկը կարողանում է հիշել ուսուցչի կամ ծնողների ասածն ու պատասխանել դասերը՝ հիշածը վերարտադրելով բարձրաձայն:
Տարիների ընթացքում, սակայն, առաջադրանքները բարդանում են, հիշելը՝ դժվարանում:
«Բանավոր խոսքն իր մոտ հղկված չէ, բայց ակտիվ մասնակցում է բոլոր դասերին: Մաթեմատիկայի ժամանակ առաջ ավելի ակտիվ էր, ավելի լավ էր պատասխանում, բայց հիմա, երբ եռանիշ թվեր ենք անցնում, կանգնել ենք դժվարությունների առաջ. դժվարությամբ է կարողանում բանավոր հաշվել այդքանը»,- ասում է Ալիկի դասվարը՝ Նազելի Սաղաթելյանը և մտավախություն հայտնում, որ ծրագրի բարդանալուն զուգահեռ տղայի համար շատ ավելի դժվար կլինի:
Դպրոցը լոգոպետ ու տիֆլոմանկավարժ ունի: Տիֆլոմանկավարժ Լինա Սահակյանի աջակցությամբ Ալիկը մինչ այժմ սովորել է Բրալյան տառերը:
«Բրալյան համակարգով սովորում ենք տառերը, բայց չունենք տետրեր, չունենք գրականություն, դպրոցը չունի այն բոլոր պայմանները, որոնք անհրաժեշտ են տղայի լիարժեք ուսուցման համար»,- ասում է Լինա Սահակյանը:
Հանրակրթության մասին ՀՀ օրենքը որպես ներառական կրթություն յուրաքանչյուր երեխայի համար (այդ թվում՝ կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող) նախանշում է զարգացման առանձնահատկություններին համապատասխան, անհրաժեշտ պայմանների և հարմարեցված միջավայրի ապահովման միջոցով կրթական գործընթացին առավելագույն մասնակցության և հանրակրթության պետական չափորոշիչով սահմանված արդյունքի ապահովում: Օրենքի այս կետը, սակայն, թիվ 6 ներառական դպրոցում չի ապահովվում: |
«Դադարեցվել է, որովհետև տվյալ թիթեղիկը ումից վերցրել էինք, դա իր անձնականն է եղել: Եվ տրվել էր պայմանով, որ երեխան պետք է գնա կույրերի դպրոց, որովհետև նրանք դեռևս կույրերի դպրոցից թղթերը չեն հանել… Բայց դա փաստորեն չի իրականացել: Մարդու անձնական իրն էր, հետ է վերադարձվել»,- ասում է տիֆլոմանկավարժը:
3-րդ դասարան հաճախող Ալիկը Բրալյան այբուբենը լիովին սովորել ու բառեր-նախադասություններ կազմելուն անցնել այդպես էլ չի հասցրել: Տառերի ուսուցումը այս ուսումնական տարվա սկզբից մանկավարժը դադարեցրել է` դա հիմնավորելով ժամանակավորապես ձեռք բերած սարքը տիրոջը վերադարձնելով:
Հիմա անհրաժեշտ Բրալյան համակարգն ուսուցանելու փոխարեն դպրոցում բավարարվում են դասվարի հանձնարարած առաջադրանքները Ալիկի համար բարձրաձայն կարդալով:
«Հիմա Բրալյան համակարգ չենք ուսումնասիրում, այլ ուղղակի դասերը կարդում ենք… հիմա Ալիկը կցած է պրակտիկանտներից մեկին, ով դասերը կարդում է, Ալիկը լսում է ու դասերին պատմում»,- նշում է Լինա Սահակյանը:
«Սեյվ դը չիլդրեն» կազմակերպության կողմից հրապարակված «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց հետ աշխատելու ձեռնարկը» որպես ներառական կրթական հաստատության հիմնարար սկզբունք` սահմանում է. Ներառական կրթական հաստատության հիմնարար սկզբունքն այն է, որ բոլոր երեխաները պետք է կրթություն ստանան միասին՝ անկախ դժվարություններից և նրանց միջև առկա տարբերություններից: Ներառական կոչվելու համար կրթական հաստատությունը պետք է հարմարեցված լինի այնտեղ հաճախող բոլոր սովորողների կարիքներին և նրանց բազմազանությունն ընդունի որպես կրթությունն էլ ավելի հարստացնելու հնարավորություն: |
«Ծնողները չեն ուզում նրան տանել կույրերի դպրոց, բայց դա երեխայի իրավունքների ոտնահարում է, ես դա այդպես եմ գտնում, որովհետև դպրոցը չունի այն բոլոր անհրաժեշտ պայմանները, որ պետք է նրան: Չէ՞ որ բացի ուսուցումը նրան պետք է շոշափելիք զարգացնել, պետք է տարածական կողմնորոշում զարգացնել, ինչի պայմանները մենք այստեղ չունենք»,- ասում է տիֆլոմանկավարժը` խնդրի լուծումը տեսնելով տղային Երևանի հատուկ դպրոց տեղափոխելու մեջ:
Այլ կերպ ասած` երեխան չլինի, չի լինի նաև խնդիրը:
Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին ՄԱԿ-ի կոնվենցիան, որին Հայաստանը միացել է 6 տարի առաջ, 7-րդ հովածի 1-ին կետով սահմանում է.
Կրթություն ստանալու իրավունքը երեխայի հիմնարար իրավունքներից է, որն ամրագրված է երեխայի իրավունքների մասին ՀՀ օրենքով: Հոդված 11. Երեխայի կրթության իրավունքը Յուրաքանչյուր երեխա ունի կրթություն ստանալու և ուսումնական հաստատություն ընտրելու իրավունք: |
Մանկավարժի խոսքով՝ Ալիկը թիվ 6 դպրոց է ընդունվել` պայմանով, որ որոշ ժամանակ անց պետք է ուսումը շարունակի կույրերի դպրոցում, միաժամանակ ծնողները նաև վստահեցրել են, որ տղան պետք է վիրահատվի, ինչի արդյունքում բժիշկները մի աչքի համար մինչև 50 տոկոսի չափով տեսողության վերականգնում են կանխատեսել:
«Այդ մի աչքով կարող էինք էլի որոշ չափով… աշխատանք հետը կտարվեր որպես թույլ տեսնող երեխա:- ասում է տիֆլոմանկավարժն ու համեմատականներ տանում Երևանի հատուկ ու իրենց դպրոցի միջև,- Հանրակրթական դպրոցը ոչինչ տալ չի կարող: Միայն պայմանները վերցնենք: Էնտեղ բազրիքներից, աստիճաններից սկսած` հարմարեցված են կույրերին, ձեռնափայտեր ունեն: Մենք այստեղ այդ ամենը ապահովել չենք կարող»:
Մանկավարժի վստահեցմամբ՝ դպրոցը քայլեր է ձեռնարկում Ալիկի համար այբուբենի ուսուցման սարքը, նաև համապատասխան տետրեր ու գրականություն ձեռք բերելու համար: Փաստ է, սակայն, որ 2.5 տարվա ուսումնառության ընթացքում, բացի ժամանակավոր օգտագործման համար հայթայթված սարքից, դպրոցն այլ ձեռքբերում չի ունեցել:
«Ալիկը գրելու առումով խեղճանում է: Երևի որ պայմաններ լինեին, ավելի առաջ կգնար: Ձանձրանում է շատ: Եթե իր հետ կապված աշխատանք չենք անում, ինքը գրավորների ժամանակ գլուխը դնում է ու քնում:,- պատմում է դասվարն ու կիսում դպրոցի տիֆլոմանկավարժի տեսակետը,- Ավելի լավ է ինքը գնա իրեն ավելի համապատասխան դպրոց: Բազմիցս եմ ասել ծնողներին, չեն համաձայնվում»:
Արդյունքում, դասերի բանավոր մասին մասնակցելով, իսկ գրավոր մասի ընթացքում քնելով` ներառական կրթական հաստատությունում սովորող երեխան դուրս է մնում ներառական համակարգից:
Երևանի Նիկողայոս Տիգրանյանի անվան հատուկ դպրոցի կրթական գծով փոխնօրեն Ռուզաննա Գրիգորյանը ևս կողմ է, որ չտեսնող երեխան սովորի իրենց դպրոցում:
«Չտեսնող երեխան շատ լավ կլինի, որ մեր դպրոցում սովորի: Մեր դպրոցում համակարգչային դասարան ունենք, «Արև» ծրագիրն ունենք, տեխնոլոգիայի կաբինետ ունենք, որտեղ չտեսնող երեխան խոհանոցում ուտեստներ է պատրաստում, ձեռք է բերում կյանքի հմտություններ»,- ասում է փոխտնօրենը` ընդգծելով, սակայն, որ ներառական դպրոցներում չտեսնող երեխաների ուսուցումն արդարացված կլիներ, եթե դրանք ևս ապահովված լինեին անհրաժեշտ պարագաներով:
Ալիկի ընտանիքում ծնողները հաստատակամ են. երեխան կարող է և պետք է հաճախի ներառական դպրոց, մանավանդ, որ դասընկերներն ու ընկերները նրան շատ լավ են ընդունում:
«Թե՛ դպրոցում, թե՛ բակում երեխաները ազատ շփվում են Ալիկի հետ, ընկերություն անում, անհրաժեշտության դեպքում՝ օգնում: Ալիկը նույնիսկ չի էլ զգում իր ու ընկերների միջև եղած տարբերությունը»,- ասում է հայրը՝ Արամը:
Նույնը հաստատում է նաև դասվարը: Մեր այցի ժամանակ Ալիկը դասարանում նույնքան ազատ էր, որքան տանը: Նա ակտիվորեն, հանգիստ ու դեմքից չհեռացող ժպիտով պատասխանում էր դասվարի բոլոր հարցերին: Ակնհայտ էր՝ այդ դասարանում նա իրեն լավ է զգում:
«Մեր դասարանի տղեքը ինձ շատ են օգնում: Ես մենակ էլ կարամ, բայց իրանք օգնում են, որ ճաշարան գնամ, զուգարան գնամ»,- անկեղծանում է Ալիկը՝ վստահ իր ուժերի վրա:
Տեսնելով, որ դպրոցն այլևս չի զբաղվում երեխայի Բրալյան տառերի ուսուցման կազմակերպմամբ` Ալիկի հայրը դիմել ու Երևանի կույրերի միավորումից ստացել է հատուկ տետրեր ու Բրալյան սարք՝ գրելու համար, որը թեև չափերով փոքր լինելու պատճառով այնքան էլ հարմար չէ, սակայն Ալիկն այն սիրով օգտագործում է տանը:
Առավել ինքնուրույն դառնալու ու զարգացման համար Ալիկին հիմա անհրաժեշտ է կարդացող մեքենա, տարածության մեջ կողմնորոշվելու համար սպիտակ փայտիկ, դիդակտիկ խաղեր:
Էությամբ ինքնուրույն Ալիկը շատ է ցանկանում ունենալ նաև սեփական համակարգիչը՝ չտեսնողների համար նախատեսված ծրագրերին ծանոթալու համար, չտեսնողների համար նախատեսված ժամացույց ու հատուկ հեռախոս: Հենց այս նպատակին հասնելու համար Ալիկը պլաստմասե շիշը դարձրել է գանձատուփ: Վստահ է, այն ամբողջությամբ լցվելու դեպքում կկարողանա ունենալ երազածը:
Հ.Գ. Վեց տարի անց՝ 2022թ.-ից Հայաստանը նախատեսում է անցնել համընդհանուր ներառականության, ինչը ենթադրում է, որ բոլոր դպրոցները պետք է ունենան կրթություն տրամադրելու այնպիսի հնարավորություններ և մակարդակ, որ ցանկացած երեխա կարողանա հաճախել այնտեղ սովորելու: Հենց նույն թվականին՝ երկրի ներառականացման համընդհանուր ծրագրին անցնելուն պես Ալիկը կավարտի հիմնական դպրոցը: Ու նախանշված կրթությունը նրան անհրաժեշտ է այսօր՝ արդեն գործող ներառական դպրոցում:
Մեկնաբանություններ (2)
Մեկնաբանել