Հայաստանի Ամերիկյան համալսարանի Պատասխանատու հանքարդյունաբերության կենտրոնը դիտարկումներ է անցկացրել մեր հանրապետության 10 հանքարդյունաբերական համայնքների մանկապարտեզներում եւ դպրոցներում, որտեղ հանքարդյունաբերական խոշոր ծրագրեր են իրականացվում: Կենտրոնը ջրի եւ հողի՝ ծանր մետաղներով աղտոտումներ է հայտնաբերել: 

Ստուգվել է ընդհանուր թվով 25 մանկապարտեզի եւ 27 դպրոցի հողը եւ խմելու ջուրը։

Հողի հետազոտություններ են իրականացվել Կապան քաղաքի եւ Սյունիք ու Աճանան գյուղերի 11 մանկապարտեզներում, 5 միջնակարգ եւ 6 հիմնական դպրոցներում, որտեղ ընդհանուր առմամբ սովորում է 3917 երեխա: Խմելու ջրի 4 նմուշները վերցվել են Կապանի թիվ 7, 8, 10 մանկապարտեզների եւ թիվ 5 դպրոցի ջրի ծորակներից, ինչպես նաեւ մակերեւութային ջրերի 3 նմուշներ վերցվել են Ողջի եւ Կավարտ գետերից:

Ըստ խմելու ջրի հետազոտության արդյունքների` Կապան եւ Սյունիք համայնքների խմելու ջրում ծանր մետաղների բարձր կոնցենտրացիաներ չեն հայտնաբերվել: Բանն այն է, որ այս համայնքների ջրամատակարարումն իրականացվում է Գեղիի ջրաղբյուրից, որը գտնվում է ծովի մակարդակից 2000 մետր բարձրության վրա, «Գեղի» պոչամբարից եւ Հանքասարի հանքավայրից վերեւ: Աճանան գյուղի ջրամատակարարումն իրականացվում է օրվա մեջ մի քանի ժամ տեւողությամբ, եւ ուսումնասիրող խմբի այցելության ժամանակ հնարավոր չի եղել իրականացնել ջրի նմուշառում:

Ըստ մակերեւութային ջրերի հետազոտության արդյունքների` Կավարտ գետի ջրում եղել են երկաթի, նիկելի, պղնձի եւ մանգանի բարձր պարունակություններ:

Արսենիումի կոնցենտրացիաները վերցված հողի նմուշներում տատանվել են 8,35-56,53 մգ/կգ արժեքների տիրույթում` հողի ՀՀ ստանդարտը գերազանցելով միջինը 12,2 անգամ: Արսենիումի համար հողի ՀՀ ստանդարտը՝ 2 մգ/կգ, ամենախիստն է աշխարհում: Այն համապատասխանում է Նորվեգիայի եւ Ռուսաստանի Դաշնության ստանդարտներին: Այնուամենայնիվ, վերցված հողի նմուշների մեծամասնությունում արսենիումը գերազանցել է նաեւ եվրոպական մի շարք երկրներում ընդունված ստանդարտները:

Այդուհանդերձ, փորձագիտական խմբում ընդգրկված մասնագետները ստացված արդյունքները բավարար չեն համարում՝ Կապանի, Սյունիքի եւ Աճանանի հողում արսենիումի պարունակությունն արդյունաբերական եւ հանքարդյունաբերական գործունեության ազդեցության հետ կապելու համար: Ըստ մասնագետների եզրակացության՝ անհրաժեշտ են խորը հետազոտություններ՝ պատճառահետեւանքային կապի պարզման կամ բացառման նպատակով:

Մինչ այդ, նրանք առաջարկում են, որպեսզի խաղահրապարակները ծածկվեն այնպիսի մակերեսային ծածկով, որը լվացման ենթակա լինի, եւ նվազագույնի հասցվի երեխաների՝ հողից արսենիումով թունավորման հավանականությունը:

Պղնձի կոնցենտրացիաները հողի նմուշներում տատանվել են 35.28-897.70 մգ/կգ արժեքների տիրույթում: Պղնձի համար հողի ՀՀ ստանդարտը 3 մգ/կգ է: Այսպիսով, հողի բոլոր նմուշներում պղնձի պարունակությունը գերազանցել է միջինում 123.9 անգամ: Ըստ մասնագետների՝ չնայած փաստերը վկայում են, որ պղինձը հողի մեջ նման արժեքների դեպքում վտանգ չի ներկայացնում երեխաների առողջության համար, այն թունավոր է համարվում ջրային էկոհամակարգերի համար:

Կապարի արժեքները հողի նմուշներում տատանվել են 9.74-52.76 մգ/կգ տիրույթում (կապարի համար ՀՀ հողի ստանդարտը 32 մգ/կգ է): Կապան, Սյունիք եւ Աճանան համայնքների, ինչպես նաեւ ֆոնային տարածքների հողում սնդիկի կոնցենտրացիաներ չեն հայտնաբերվել:

Հավելենք նաեւ, որ Բնապահպանության նախարարության «Շրջակա միջավայրի վրա ներգործության մոնիտորինգի կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի ամենամսյա եւ տարեկան հաշվետվությունների համաձայն՝ Կապան, Սյունիք եւ Աճանան համայնքները կանգնած են բնապահպանական խնդիրների առջեւ: Մասնավորապես, այս համայնքներում մակերեւութային ջրերը համապատասխանում են վատ որակի դասին՝ պայմանավորված ծանր մետաղներով աղտոտվածությամբ:

Կապան քաղաքում պղնձի առաջին հանքերը սկսել են շահագործվել 1840 թվականին հույների կողմից, երբ պղնձով հարուստ ընդերքն օգտագործելու նպատակով կառուցվել է Կապանի լեռնահարստացուցիչ կոմբինատը: Կոմբինատի լուծարումից հետո պղինձ-մոլիբդենային հանքերի շահագործումը հանձնվել է «Դինո Գոլդ Մայնինգ Քամփնի» ՓԲԸ-ին, որը 2013 թվականին անվանվել է «Դանդի Փրիշլս Մեթալս Կապան» ՓԲԸ-ի: Կոմբինատն ուներ 1 մլն տոննա հանքաքար արտահանելու արտադրական հզորություն: 2009 թվականին այն հրաժարվել է Կապանի հանքի շահագործման թույլտվությունից: 2016 թվականին «Դանդի Փրիշլս Մեթալս Կապան» ՓԲԸ-ն վաճառքի համաձայնագիր է ստորագրել «Պոլիմետալ» ԲԲԸ-ի հետ եւ վերանվանվել է «Կապանի լեռնահարստացուցիչ կոմբինատ»: Ներկայումս կոմբինատը շահագործում է միայն Շահումյանի հանքավայրը, որը գտնվում է քաղաքից 4-5 կմ հեռավորության վրա, Ողջի եւ Կավարտ գետերի միջեւ:

Կոմբինատի հանքարդյունաբերական պոչանքները տեղակայված են Կապան քաղաքի եւ Աճանան գյուղի մոտ: Փաստացի տվյալներով՝ պոչամբարի ծավալը կազմում է 4,6 մլն խմ՝ 32 հեկտարի համար, որից 2,5 մլն խմ-ն արդեն լցված է:

Հ.Գ. Ծրագիրն իրականություն է դարձել One Armenia («Մեկ Հայաստան») կազմակերպության «Եկե՛ք պահպանենք Հայաստանը թունավոր աղտոտումից» հանգանակության արշավի, Եվրոպայում անվտանգության եւ համագործակցության երևանյան գրասենյակի եւ ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագրի տրամադրած սարքավորումների, ինչպես նաեւ Հայաստանում Մեծ Բրիտանիայի դեսպանատան եւ մի շարք մասնավոր նվիրատվությունների արդյունքում: ԱՄՆ դեսպանատունը եւս կարեւոր դերակատարում է ունեցել հանգանակության արշավի մեկնարկի եւ նվիրատուների մոբիլիզացման հարցում:       

(շարունակելի)