Ղրիմում ՀՀ պատվավոր հյուպատոս, գործարար Արտակ Թովմասյանը պատասխանում է Ֆիննական հեռարձակող ընկերության և «Հետքի» հարցերին։

Տեսանյութը` Սարո Բաղդասարյանի

Պրն Թովմասյան, ի՞նչ ներդրումներ եք իրականացնում Ֆինլանդիայում, և ի՞նչ է նախատեսվում:

Մենք ներդրում ենք արել ստվարաթղթի արտադրության նախագծում, ինչպես նաև աշխատում ենք կենսաքայքայվող զանգված (биоразлагаемые продукт ) արտադրելու նախագծի վրա: Մեր ընկերությունն աշխատում է երեք երկրներում ավելի քան 20 տարի: Եվ մենք սկսել ենք այդ գործը ոչ միայն Ուկրաինայում, այլ Ռուսաստանում, որտեղ սկսել ենք նաև կենսավառելիք արտադրել: Նախագիծը սկսել ենք չորս տարի առաջ: Արդեն առաջին նախագիծը հաջող մեկնարկել է, գործարանը գործարկվել է, և մենք առաջին կենսավառելիքն արտադրել ենք: Այդ կենսավառելիքի մի մասը գնալու է ֆիննական գործարան որպես վառելիք այդ գործարանն աշխատեցնելու համար: Մշակվում է նաև գործընկեր ընկերության հետ նախագիծ: 2011-ին առաջին ներդրումներն իրականացվել են Ֆինլանդիայում: Իսկ ես արդեն այդ նախագծում ներգրավվեցի 2013-ի վերջում՝ չնայած բանակցություններ էին ընթանում 2011 թվականից: Իմ ընկերը մտավ սկզբում, իսկ ես արդեն մուտք գործեցի 2013-ին:

Այսինքն` Ձեր գործընկե՞րն առաջարկեց Ձեզ ներգրավվել այդ բիզնեսում:

Այո, իմ գործընկերն առաջարկեց, իսկ մնացած բոլոր հարցերը քննարվել են նաև Սամորիզի հետ 2011 թվականից: Ես գնացի այն ժամանակ: Կազմակերպվել էին հանդիպումներ այս կամ այն ֆինանսական կառույցների հետ, որպեսզի նրանք կարողանան միջոցներ ներգրավել, իսկ 2013-ին ես անմիջականորեն կազմակերպեցի և իրականացրեցի: Եթե մինչ այդ ես ուղղակի խորհուրդ էի տալիս և ասում, թե ում հետ նրանք շփվեն, և ես լսում էի ամեն ինչ կողմնակիորեն` առանց մանրամասների մեջ խորանալու, ապա դրանից հետո ինքս մտա այդ գործի մեջ և որոշում կայացրեցի ներդրում անել:

Պրն Տելեպնյովը Ձեր գործընկերն է նաև ՌԴ ա՞յլ բիզնեսներում:

Այո, մենք միասին կենսավառելիքի գործն ենք անում: Դա նրա արտադրությունն էր, նա առաջարկեց, և մենք միասին հանդես եկանք: Հետո նա չկարողացավ ձգել, ես գնեցի նրա Вологодская плитная компания-ն: Մենք նախագծեր ունենք Ուկրաինայում, մասնավորապես` FIM Capital ընկերության հետ, որտեղ ես բաժնետեր եմ: Դա ի սկզբանե զարգացման (development) նախագիծ էր` հողամասեր, նախագծերի մշակում, գրասենյակներ, լոգիստիկ համալիրներ, հյուրանոցներ և այլն:

Քանի որ արդեն անդրադարձաք FIM Capital-ին, անդրադառնանք ուկրաինական ձեր գործունեությանը: Նկատելի է, որ այն պասիվացել է 2014-ից, FIM Capital-ի կայքն էլ չի թարմացվում: Այլևս չի գործո՞ւմ:

Չէ, դա չի նշանակում, որ այն չի գործում, բայց կան բաներ, որ պասիվ են գործում կամ ակտիվ: Փողերը միշտ սիրում են հարմարավետություն, ջերմություն, հարմարավետ տեղեր: Այնտեղ, որտեղ ռիսկեր կան, դրանք ավելի զգուշավոր են և այդ կողմ այլևս ներդրումներ չեն գնում:

Ուկրաինական մամուլը գրել է, որ Ձեր գործընկեր, նախկին պատգամավոր Օքսաննա Ելմանովան և նրա հարազատները բացակայում են երկրից, և դա կապում են Յանուկովիչի հեռացման եւ իշխանափոխության հետ: Արդյոք դա որևէ կերպ ազդե՞լ է ձեր բիզնեսի կամ ձեր հարաբերությունների վրա:

Բնավ, այդպես չէ: Կա տարբերություն: Ելմանովայի բարեկամները, այո, բացակայում են, իսկ Ելմանովան չի բացակայում, բայց դա ավելի քաղաքական հարց է: Հասկանում եք, որ քաղաքականությունն ու տնտեսությունը միշտ իրար հետ փոխկապակցված են: Տնտեսապես ընկերությունն աշխատել է և շարունակում է աշխատել, ուղղակի ակտիվությունը նվազել է, որովհետև երբ հեղափոխությունը եղավ, նրանք պատգամավոր էին, և նրանց վրա էլ ճնշում էր գործադրվել: Նա, սակայն, գնում է Ուկրաինա: Բացի Ելմանովայից` կան նաև այլ բաժնետերեր, որոնք ոչ մի տեղ չեն գնացել և մինչ այժմ էլ աշխատում են: Այն, որ ներդրումային գործունեությունն ենք նվազեցրել, դա ճիշտ է:

Վերստին անդրադառնանք ֆիննական ներդրումներին: Ի՞նչ եք նախատեսում անել այդ ներդրումների հետ: 

Ֆիննական ներդրումները շարունակվում են, մեծ մասը դեռ շարունակվելու է: Այս տարվա ընթացքում մենք ներդրել ենք 1,8 մլն եվրո, և մեր կառավարիչները կազմում են հաջորդ տարվա բյուջեն, և այդ ժամանակ մենք կկարողանանք ասել, թե ինչքան կլինի հաջորդ տարվա ներդրումն այդ ընկերությունում: Մինչ այս տարվա հուլիս ընկերությունը ղեկավարել է նախկին գործընկեր Սամորիզը, որը հետո պարզվել է, որ ոչ արդյունավետ է կառավարել, մենք շարժվել ենք բիզնես նախագծին համապատասխան: Սակայն երբ տեսանք, որ այդ բիզնես նախագիծը չի իրականացվում, և երկու տարվա ընթացքում շահույթի գծով եղած կետերից որևէ մեկը չի իրականացել, մենք ավելի կոնկրետ ստուգում արեցինք: Պարզվեց` բիզնես պլանի անհամապատասխանությունը ներկա իրավիճակի հետ չէր համընկնում: Որոշեցինք նրան հեռացնել: Հեռացրեցինք, հիմա նոր կառավարիչ ենք նշանակել:

Այդ գումարները Դուք ներդրել էիք Սամորիզի՞ միջոցով:

Սկզբում դա իրականացվում էր Սամորիզի ղեկավարությամբ:

Մեր ֆինն գործընկերների ուսումնասիրություններով` փաստաթղթերում գուցե 9 մլն-ի վերաբերյալ նշումներ կան, բայց ոչ՝ 11 մլն-ի:

Կարծում եմ, որ դա իրավական և ֆինանսական հարցեր են: Եթե մենք ֆինանսավորել ենք այդ նախագիծը, և նա թաքցնում էր մեզնից բոլոր ծախսերը և հաշվապահությունը, մենք չէինք տիրապետում իրավիճակին ու հաշվապահությանը: Այժմ մենք տիրապետում ենք և տեղյակ ենք, և մեր ֆինանսիստները ավելի կոնկրետ գումարը կասեն: Եթե չլինի 11, կլինի 10,8 մլն:

Տեղյա՞կ եք, որ գործարանն այժմ պետական ֆիննական գնահատողի կողմից գնահատվել է 3 մլն եվրո:

Ոչ: Մենք չենք դիմել, որպեսզի գնահատեն Միլինին: Հնարավոր է: Նայած, թե ինչպես է գնահատվել և ինչն է գնահատվել: Բայց նրա արժեքն ավելին է: Սամորիզը վատ է կառավարել գուցե, բայց կախված է նրանից, թե ոսկու կտորն ում ձեռքերում է: Գրագետ ոսկեգործը կարող է լավ նմուշ սարքել և վաճառել, բայց կարող է այդ նույն ոսկին անգրագետի ձեռքում է, ով չգիտի, թե դրանից ինչ կարելի է պատրաստել: Այսպես կարելի է համեմատել:

Ո՞րն է Ձեր շարժառիթը, որ Յուանկոսկու համար խոշոր իրավական պայքարի մեջ եք մտել երեք երկրների իրավական դաշտում:

Ընկերության իրավական կառուցվածքն այնպիսի ֆորմատ ուներ, որ վաճառքով զբաղվող ընկերությունը գրանցված էր Հոլանդիայում: Այդ պատճառով ստիպված ենք երկու երկրում պայքարել: Երկրորդ պատճառը մեր ներդրումներն են: Եթե ինձ վերադարձնեին այդ բոլոր ներդրումները, մենք չէինք դիմի դատարան: Բայց ոչ ոք հետ չի տալիս, իսկ գումարները, ստացվում է, որ իր կառավարմամբ անհետացել են: Համաձայն մեր ներդրումային ծրագրի՝ ներդրված գումարները պետք է արդեն վերադարձվեին անցյալ տարվա վերջին: Այսօր 2016-ի ավարտն է, բայց ոչինչ չի վերադարձվել: Որպեսզի վերադարձնենք, մենք պետք է կառավարենք և հետ վերադարձնենք մեր ներդրումները: Իսկ մենք համոզված ենք, որ ոչ միայն կարելի է վերադարձնել ներդրումները, այլև հնարավոր է ակտիվացնել գործարանը, աշխատատեղ ստեղծել և շահույթ ստանալ: Մենք ներդրումային ընկերություն ենք, մենք նպատակ չունենք, որ գործարան ունենանք, սակայն եթե դրան գնացել ենք, կես ճանապարհին կիսատ չենք թողնի: Մենք տեսնում ենք այդ գործարանը ոտքի կանգնեցնելու և շահույթ ստանալու հեռանկար, և հինգ կամ վեց տարվա կանխատեսմամաբ` մենք այն հետո կվաճառենք գուցե մեր ռազմավարական գործընկերոջը և դուրս կգանք: Գուցե կեսը վաճառենք, կեսը մեզ մնա` կախված է այն հանգամանքից, թե ինչ կլինի այդ ժամանակ:

Այսինքն` դուք համոզված եք, որ հնարավոր է գործարանը ոտքի կանգնեցնել:

Այո, այն բանից հետո, երբ մեր մենեջմենթը մտավ գործարան և ուսումնասիրեցինք պատվերների շուկան, առաջին հայացքից` գործարանը կարելի է վերակենդանացնել և դարձնել շահութաբեր հիմնարկություն:

Այստեղ էլի թվեր եմ ուզում մեջբերել. մինչ օրս ֆինն հարկ վճարողներն այդ նախագծում 10 մլն եվրո են կորցրել: Բացի դրանից, տարբեր ընկերություններից գործարանի վերցրած պարտքի 92%-ը ներվել է: Արդյոք դա այն գործարա՞նն էր, որտեղ արժեր ներդրում անել:

Բոլոր հարցերում ամենակարևորն այն է, թե ով է կառավարում կառույցը: Դա նույն ոսկու պատմությունն է, որ ես քիչ առաջ նշեցի: Ցավոք, մեր գործընկերը՝ ի դեմս Սամորիզի, չկարողացավ ոտքի կանգնեցնել գործարանը:

Այս գործընթացներում ձեր գործընկեր Սամորիզը գումա՞ր է աշխատել, վատնե՞լ, թե՞ յուրացրել: Ի՞նչ կարգավիճակում է նա:

Ես չեմ ուզենա այդ հարցը մեկնաբանել: Մենք այս պահին այդ հարցի և նրա հետ կոնֆլիկտի կարգավորման փուլում ենք: Կարծում եմ, որ այս պահի դրությամբ համաձայնության հարց է դիտարկվում: Իրավական հարցեր կան: Բնականաբար, մեր կարծիքով, որոշ գումարներ սխալ են ծախսվել, կառավարումը սխալ է իրականացվել:

Ձեր ընկերության անունը կապում են ՌԴ Առաջին հանրապետական բանկի սնանկացման նախօրեին բանկի հետ գործարքներ կնքելու և որոշ գումարներ հանելու հետ: Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք այդ մեղադրանքները:

Բանն այն է, որ բանկը սնանկացավ: Աշխարհի մասշտաբի խոշոր հսկաներ, ինչպիսիք են Lehman Brothers-ը, որոնք համաշխարհային մակարդակի են և ամերիկյան ծագման, նույնպես սնանկացել են` հազարավոր մլրդ դոլարներ կորցրել: Դա ևս ոչ արդյունավետ կառվարման հետևանք է: Առաջին հանրապետական բանկը ևս բացառություն չէ, հատկապես այն տնտեսական իրավիճակում, որն առաջացել էր Ռուսաստանում ուկրաինական ճգնաժամից և քաղաքական սանկցիաներից հետո: Ցավոք, ոչ միայն Առաջին հանրապետական բանկը, այլև հարյուրավոր այլ բանկեր նմանատիպ իրավիճակներում հայտնվեցին: Դա նշանակում է, որ այդպիսի իրավիճակներ, ինչպիսին ինձ հետ եղավ, կարող է պատահած լինել տասնյակ մարդկանց հետ: Ես միայն օրինակներից մեկն եմ:

Մենք մեր` այդ պահին ազատ միջոցները դրեցինք բանկում, որտեղ ընթացիկ հաշիվներ ունեինք: Երբ նկատեցինք, որ բանկը չի կարող սպասարկել մեր գումարների փոխանցման հայտերը, իսկ դա տևեց համարյա երկու ամիս, ակտիվորեն սկսեցինք նրանց հետ բանակցություններ վարել մեր ողջ գումարի վճարման շուրջ, քանի որ մենք գումարի փոխանցման մի մասի համար էինք պահանջ ներկայացրել, իսկ նրանք անընդհատ ձգձգում էին` այսօր-վաղը, իսկ երբ սկսեցինք պարզաբանումներ պահանջել, պարզվեց, որ բանկում հարցեր կան: Ինչպես յուրաքանչյուր բաժնետեր և կապիտալի սեփականատեր, սկսեցինք փնտրել ուղիներ, թե որով կարող ենք դուրս բերել մեր միջոցները: Բալայանի հետ գումարների վերադարձի մասին քննարկում եղավ: Մթնոլորտի առողջացման և բանկի ֆիանանսական իրավիճակի համար նրանք առաջարկեցին մեզ վերցնել բանկի վարկային պորտֆելը: Մենք խորհրդակցեցինք մեր ֆինանսիստների հետ և որոշեցինք, որ, այո, վերցնենք մի մասը, տեսնենք` դա ինչպես կսպասարկվի և ինչպես կվերադարձնենք մեր գումարները, հետագայում կձևակերպենք մնացած մասը: Վարկային պորտֆելի տվյալ մասի ձևակերպումից հետո` երեք շաբաթ անց, բանկից լիցենզիան վերցրեցին: Այսինքն` երբ մենք վարել ենք բանակցային գործընթացը, բանկի լիցենզիան դեռ հետ չէր կանչվել: Իսկ ինչպե՞ս են սովորաբար Ռուսաստանում նման գործերը տարվում: Բոլոր գործարքները, որոնք կնքվել են լիցենզիաները հետ կանչելուց կես տարի առաջ, չեղյալ են հայտարարվում: Որովհետև դրանից հետո մտնում է Ներդրումների ապահովագրության գործակալությունը (АСВ), և նրանք են սկսում կառավարել ամեն ինչ: Մեր ընկերությունը հայտնվեց այդպիսի իրավիճակում: Դիմել ենք դատարան, մեկ դատ շահեցինք, հետո վերաքննիչը որոշել է փոխանցումը չեղյալ հայտարարել: Մենք համաձայնեցինք և դարձանք պարտատեր:

Մի քանի փոխանցումներ է արվել շվեյցարական տարբեր ընկերություններ: АСВ-ն տեսել է, որ փոխանցումները մեծ գումարներ են եղել, և չպարզաբանելով` ինչն ինչոց է, միանգամից տվել են անուններ, և հոդված է հրապարակվել, որտեղ նշվել է, որ Գագիկ Բալայանը դուրս է հանել միջոցներն իր վերահսկողության տակ եղած ընկերությունների միջոցով: Այդ ամենից էլ ամեն ինչ սկսվել է: Հետո մենք հերքեցինք, ցույց տվեցինք, որ որևէ կապ չկա, և այդ ընկերությունը մեր վերահսկողության ներքո է, որը գումար է դրել բանկում բանկի լիցենզիայի հետ կանչելուց քսան ամիս առաջ, և որ այդ ընկերությունը ոչ թե նրա վերահսկողության ներքո է, այլ ունի ակտիվներ, որը մեզ է պատկանում` սկսած ութ տարի առաջվանից: Մենք ապացուցեցինք, քննությունը պարզաբանեց և հարցը հանվեց, բայց հոդվածը գուցե և մնացել է:

Ի՞նչ հարաբերությունների մեջ եք բանկի սեփականատեր Գագիկ Բալայանի հետ: Դատական ակտում նշվում է, որ նա Ձեր մանկության ընկերն է:

Ոչ մի: Մենք իրար ճանաչում ենք 18-19 տարի, բայց նա իմ մանկության ընկերը չէ: Իմ գործունեության բնույթից ելնելով` ես ճանաչում եմ տասնյակ հազարավոր մարդկանց: Իմ հեռախոսում 5-6 հազար կոնտակտային տվյալներ կան: Բայց դա չի նշանակում, որ մենք ընկերներ ենք: Հիմա ես Ձեզ էլ եմ ճանաչում և Ձեր հեռախոսի համարն էլ կարող է իմ հեռախոսի բազայում լինել, բայց դա չի նշանակում, որ մենք ընկերներ ենք: Չգիտեմ` ումից և ինչ է դուրս եկել, բայց մենք տարբեր նախագծեր ենք դիտարկել միասին: Նա եկել էր Ուկրաինա հացահատիկ կամ հացահատիկային արտադրանքներ գնելու համար, մենք էլ հացահատիկով էինք զբաղվում, և այդ ժամանակ էլ մենք առնչվել ենք, նա սպիրտի արտադրության գործարաններ ուներ և հացահատիկ էր գնում և այլն: Այդպես հանդիպել և շփվել ենք: Մենք համատեղ ո՛չ բիզնես, ո՛չ էլ այլ գործունեություն ենք ունեցել: Եվ դա միակ հարցն էր, երբ մենք ոչ թե բիզնես, այլ մեր գումարները ներդրեցինք այն բանկում, որտեղ ինքն աշխատում էր:

Ձեր իրավաբան Սկոբլիան նշել է, որ այդ գործարքներում դուք գումարներ եք կորցրել: Որքա՞ն գումար եք կորցրել 

Այո, իհարկե, մենք կորցրել ենք, և ես գոնե կեսը վերադարձնելու հնարավորություն չեմ տեսնում: Ավելի քան 16 մլն-ի մասին է խոսքը:

Հայաստանում ո՞ր ոլորտներում եք ներդրումներ իրականացնում:

Հյուրանոցային ոլորտում:

Դվինի՞ մասին է խոսքը:

Այո: Մենք ներդրումային ծրագիր ունենք, որն էլ իրականացվում է: Մենք նոր ներդրումային նախագիծ ենք ներկայացրել, քանի որ երբ գնեցինք, այլ ժամանակներ և այլ շուկա էր, հիմա մենք փոփոխել ենք, և շինարարության ծավալները նախատեսվածից կրկնակի ավելի են: Եթե նախկինում Դվինը 25 հազար քմ էր, այժմ կլինի 60 հազար քմ:

Ինչո՞ւ եք որոշել ձեր ներդրումը օֆշորային ընկերությունների միջոցով իրականացնել, այլ ոչ թե Ձեր անվամբ:

Դրա համար կան իրավաբաններ և իրավաբանական ընկերություններ, որոնք դա իրականացնում են: Կան հաշվետվության ձևեր, որով արվում է: Կա օրենսդրություն, որը միշտ տարբեր երկրներում փոփոխվում է: Երբ կա ընկերություն այնտեղ և իր հաշվետվությունը վարում է միասնական համակարգով, միայն այնտեղ էլ նա պետք է հաշվետու լինի: Այստեղ այսօր մի հարկային պարտավորություն կա, վաղը` այլ: Ուկրաինայում այլ օրենքներ են, Ռուսաստանում` չորրորդ, Մոլդովայում, որտեղ մենք ներդրումային գործունեություն ենք իրականացրել, նույնպես այլ էր: Այդ պատճառով ընկերությունների մեծ մասն աշխատում է այն իրավական դաշտում, որն ավելի լոյալ է և հավասարակշիռ: Մեր իրավաբանական ընկերությունն էլ որոշեց, որ ավելի լավ է վերցնել մի իրավական համակարգ, որտեղ այդ ամենը նորմալ է ընկալվում և աշխատում: Ի վերջո, սեփականատերերը չեն թաքնվում: Ես չեմ թաքցնում, որ ես բաժնետեր եմ և թաքցնելու ոչինչ չունեմ, այդ պատճառով էլ ընտրվել է այդ իրավասության դաշտը: Երկրորդ գործընկերն ինչո՞ւ է դա ընտրել, իրենց ընկերությունն է և իրենց որոշումը:

Դվինում գործընկերներ ունե՞ք:

Իմը կեսն է` 50 տոկոսը: Դուք արդեն ուսումնասիրել եք ընկերությունները, կարող եք նայել:

Չի երևում:

Եթե պարզել եք, որ Berfard-ն իմն է, կիմանաք նաև, թե մյուսն ումն է:

Այսինքն` գաղտնի՞ք է, որ չեք ասում:

Գաղտնիք չէ, բայց Դուք հետաքննական լրագրությամբ եք զբաղվում, արդեն անունները տալիս եք:

Այդ մասն էլ կապում են երգիչ Իոսիֆ Կոբզոնի հետ:

Այո, նա իմ գործընկերն է եղել: Վաղուց նրա դուրս գալու մասին խոսում էինք, հիմա ընթացքի մեջ է:

Ի՞նչ տեղի ունեցավ, որ դուրս է գալիս:

Առողջությունն է, մարդը քանի տարեկան է արդեն: Մենք որևէ կոնֆլիկտ չունենք, որ ասենք` դրա հետևանքով է դուրս գալիս, ուղղակի դուրս է գալիս: Սկզբից նրա առողջական վիճակն այլ էր, հետո նա հիվանդացավ և որոշեց դուրս գալ:

Դուք բաժնեմաս ունեք նաև գովազդային շուկայում գործունեություն ծավալող «Վեստդիա մեդիա» ՍՊԸ-ում: Արդյո՞ք Հայաստանում գովազդային շուկան այնպիսին է, որտեղ կարելի է ներդրում կատարել և շահույթ ունենալ:

Կարծում եմ, որ յուրաքանչյուր գովազդային դաշտ կարող է հետաքրքրություն ներկայացնել` կրկին կախված է նրանից, թե ով է զբաղվում և ինչպես է կառավարվում: Գումարած` թե բիզնեսի ո՞ր ժամանակաշրջանում ես դու մուտք գործում: Ցավոք, 2008թ.-ից տնտեսական դաշտն այդ ոլորտում անկում ապրեց, և ոչ միայն Հայաստանում: Արդյունքում` այդպես քնած ռեժիմում մենք թողեցինք դա, քանի որ տնտեսապես շահութաբեր չէ և գրեթե չի գործում:

Պրն Թովմասյան, Դուք Ղրիմի պատվավոր հյուպատոսն եք, գործունեություն եք ծավալում Ռուսաստանում, Հայաստանում: Իսկ որտե՞ղ եք ապրում:

Ես լինում եմ այնտեղ, որտեղ կան բիզնես հետաքրքրություններ: Իմ ուղղակի պարտավորությունների կատարումը իրականացնում եմ և կազմակերպում: Այլ բաները, որ անհրաժեշտ են, բիզնես հանդիպումները, որոնց համար հաճախ և շատ է հարկավոր լինում թռնել` ամբողջ աշխարհով: Ես մարդ եմ, ով հետաքրքրվում է տարբեր բաներով` բնությամբ և այլն: Եվ ինձ էլ եմ ժամանակ տրամադրում: Հետաքրքրվում եմ դայվնինգով, երբեմն ջունգլիներ գնում, և երբեմն ինձ եմ ժամանակ տրամադրում: