Պատմության թանգարանը չի ցանկանում վերադարձնել մարզերից բերված հուշարձանների մի մասը
Հայաստանի պատմության թանգարանը Հայաստանի Հանրապետության անկախությանը նվիրված ժամանակավոր ցուցահանդես կազմակերպելու նպատակով 4 տարի առաջ մարզերից Երեւան տեղափոխեց թվով 51 պատմության եւ մշակույթի անշարժ հուշարձան: «Քարերը ժողովելու ժամանակը» խորագիրը կրող ցուցանդեսում հիմնականում ներկայացվեցին խաչքարեր եւ հուշակոթողներ` վիշապ, դիմաքանդակ, խոյակ, տապանաքար, արեւի ժամացույց, եկեղեցու մակետ եւ այլն:
Կառավարության որոշման համաձայն՝ ցուցահանդեսի ավարտից հետո` 2016 թ. սեպտեմբերին, դրանք պետք է ամրացված եւ վերականգնված վերադարձվեին իրենց գտնվելու վայրերը: Մշակույթի նախարարի տեղակալ Արեւ Սամուելյանը հայտնում է, որ 2016 թ. սեպտեմբերից մեկնարկել է 51 հուշարձաններն իրենց գտնվելու վայրերը վերադարձնելու գործընթացը: «Առայսօր տեղափոխվել է 16 հուշարձան, իսկ մնացած 35-ը կտեղափոխվեն եղանակային բարենպաստ պայմաններ հաստատվելուն պես»,- հայտնում է Ա. Սամուելյանը:
Իրենց գտնվելու վայրերը վերադարձված 16 անուն հուշարձանների ցանկում ընդգրկվել են համեմատաբար ոչ հայտնիները: Թերեւս նրանք, որոնց «երկրորդ կյանքը» հնարավոր չի եղել ապահովել Պատմության թանգարանում, ինչպես խոստացել էր թանգարանի նախկին տնօրենը:
Մշակույթի նախարարության մի աշխատակցի ասելով՝ հնարավոր է, որ ոչ բոլորը վերադարձվեն մարզեր, որովհետեւ Պատմության թանգարանում դրանք բավականին մեծ, մոտ 30,000 դիտում են ունեցել: Աշնանը նախարարությունում այդ հարցը քննարկելու ժամանակ թանգարանի տնօրենն առաջարկել է քանդակների մի մասը պահել թանգարանում: Նախարարությունն այդ հարցով դեռեւս վերջնական որոշում չի ընդունել: Իսկ վերադարձված 16 հուշարձանների մասին հայտնեց, որ դրանց կոտրված մասերը վերականգնվել են, ամրակայվել, տեղերում պատվանդաններ են սարքվել եւ մարզային կառույցների աջակցությամբ տեղափոխվել են:
Հիշեցնենք, որ մարզերից հուշարձանները մայրաքաղաք տեղափոխելու մասին Կառավարության որոշմանը հետեւեց մասնագետների, հանրության, նաեւ մարզային բնակչության բողոքը: Անցկացվեցին բողոքի ակցիաներ, մամուլի ասուլիսներ, հարցը քննարկվեց Հանրային Խորհրդում, բողոք նամակով դիմեցին Կառավարությանը: Չնայած Կառավարությունը նույն որոշումով երաշխավորում էր հուշարձանների վերադարձն իրենց գտնվելու վայրերը, սակայն անցյալի փորձից ելնելով, թերահավատ էին, որ այն կկատարվի:
Հանրությանն ավելի զայրացրեց մշակույթի նախկին նախարար Հասմիկ Պողոսյանի պատասխանը, որ «խոսքը վերաբերում է ջարդված, քանդված, գետնի մեջ թաղված, անհայտ մի անկյունում դրված կամ գտնված հուշարձանապատկան քարի բեկորներին»:
Հնագետները շեշտեցին, որ պատմամշակութային հուշարձանը, երբ իր գտնվելու վայրից տեղափոխում են, այն էապես կորցնում է իր գիտական, մշակութային եւ հոգեւոր նշանակությունը: Մինչդեռ նախարարությունը պեղումներ կատարելու, հնագիտական կոթողները վերականգնելու փոխարեն ընտրել է դրանց թանգարայնացման ճանապարհը: Նշեցին, որ ոչ մի արդարացում չունեն այն պատճառաբանությունները, թե դրանք տեղում վերականգնելն անհարին է կամ դրանք անտերության էին մատնված եւ այսպես նրանք «երկրորդ կյանք» են ստանում:
Ազգագրագետները հիշեցրին, որ դրանք տվյալ բնակավայրի ժողովրդի ծիսական, առասպելական, ավանդույթային պատմության հետ են կապված: Ամեն մի «անտեր մնացած» հուշարձան, կամ ինչպես նախարար Հասմիկ Պողոսյանն անվանեց դրանք՝ «հուշարձանապատկան բեկոր», միայն գեղագիտական արժեքներ եւ անցյալի վկայություններ չեն, դրանք կենդանի միջավայր են` ուխտավայրեր, կրոնական եւ հասարակական հաղորդակցման տարածքներ:
Հանրությունը Կառավարության որոշման դեմ ընդվզեց հատկապես այն պատճառով, որ հիշյալ որոշումը հակասում էր Կառավարության ընդունած տարածքային համաչափ զարգացման գաղափարին: Պատմության եւ մշակույթի անշարժ հուշարձանները տեղափոխելու դեպքում կնվազի զբոսաշրջիկների հոսքը դեպի մարզեր: Ցուցադրության մեջ ընդգրկված մի շարք նմուշներ տեղերում նույնպես մեծ թվով այցելուներ ունեին: Սյունիքից Երեւան տեղափոխված 11 անուն հուշարձանները «քարի բեկորներ» չէին, բոլորն էլ հանրահայտ հուշարձանների տարածքից վերցված քանդակներ էին՝ Հարժիսից բերվածը վիշապը, Բղենո Նորավանքից` Աստվածածնի պատկերաքանդակը, Վերիշենի Սբ· Հռիփսիմե եկեղեցու բակի խոյակը, Դսեղից բերված արեւի ժամացույցը, եկեղեցու մակետը եւ այլն:
Դրանց իրական տերերը սպասում են իրենց սրբությունների վերադարձին:
Մեկնաբանել