Հայաստանից Բելառուս (Գոմելի օդանավակայան) ժամանած ու տարանցմամբ դեպի Բուլղարիա ուղևորվող բելառուսական «JSC Aircompany Grodno» ավիաընկերության ինքնաթիռում ռադիոակտիվ նյութերի հայտնաբերման մասին Բելառուսի նախագահ Ալեքսանդր Լուկաշենկոյի աղմկահարույց հայտարարության առնչությամբ է ստորև ներկայացվող հարցազրույցը Հայկական ատոմային էլեկտրակայան» ՓԲԸ գլխավոր ճարտարագետի տեղակալ (անվտանգության գծով) Հովիկ Աթոյանի հետ:

Նախապես նշենք, որ Բելառուսի նախագահը միտումնավոր չի նշել տվյալ ինքնաթիռի` բելառուսական ավիաընկերությանը պատկանելու մասին, ինչպես նաև այն, թե այդ ինքնաթիռով ռադիոակտիվ նյութերի տեղափոխումն անօրինակա՞ն է եղել, թե օրինական: Սակայն, Լուկաշենկոն Հայաստանից ռադիոակտիվ նյութերի տեղափոխման հայտարարությունը դարձյալ միտումնավոր կատարել է խոսքի այնպիսի համատեքստում, որից կարելի է եզրակացնել, որ այդ տեղափոխումը եղել է անօրինական:

- «Հայկական ատոմային էլեկտրակայան» ՓԲԸ-ի երկրորդ էներգաբլոկի շահագործման ժամկետի երկարաձգման և հիմնական հանգույցների արդիականացման ծրագրի շրջանակներում Հայաստան բերված ու տարված այդ ի՞նչ սարքավորումների մասին է խոսքը: Դրանք արդյոք պարունակո՞ւմ են ռադիոակտիվ բաղադրիչ (ռադիոակտիվ նյութ, նյութեր կամ ինչ-որ դետալ), այլ կերպ ասած, ճառագայթո՞ղ սարքավորումներ են, թե ոչ:

- Ոչ, դրանք, որպես այդպիսին, ճառագայթող սարքավորումներ չեն: Երևի տեղյակ եք, որ մեր ատոմակայանի շահագործման ժամկետը 2016 թվականին վերջացել է, և հիմա մենք աշխատում ենք ատոմակայանի կյանքի երկարացման խնդիրները լուծելու համար: Այսինքն` մեզ անհրաժեշտ է ձեռք բերել համոզվածություն, որ հետագա 10 տարիներին, որոնց ընթացքում ևս ուզում եք շահագործել ատոմակայանը, ռեակտորը խնդիրներ չի ունենա: Դրա համար մեզ սարքավորում էր անհրաժեշտ` ռեակտորի ներսի մասից չավերող, չվնասող հսկողություն իրականացնելու համար:

Մեր ունեցած տեղեկությունների համաձայն, աշխարհում այդպիսի սարքավորումները մի քանիսն են. խորվաթներն ունեն, չեխերն ունեն, ռուսներն ունեն և ուրիշներ: Երկրորդ էներգաբլոկի կյանքի երկարացման խնդիրները լուծելու համար մեր գլխավոր կապալառու կազմակերպությունը ռուսական «Ռուսատոմսերվիս» կազմակերպությունն է: Այդ կազմակերպությունը տենդեր էր հայտարարել, որը շահել էր խորվաթական «Հրիդ» կազմակերպությունը, որն ունի այդպիսի սարքավորում, ունի արտոնագիր, համապատասխան մասնագետներ: Նրանք ամենացածր գինն էին առաջարկել, և «Ռուսատոմսերվիս»-ը կազմակերպել էր նշածս աշխատանքների կատարումը: Այդ սարքավորումը, քանի որ աշխարհում դրանցից մի քանի հատ կա և կարիք կա գրեթե բոլոր տեղերում օգտագործելու, օգտագործվել է, օրինակ, Բուլղարիայի ատոմակայանի ռեակտորի մեջ, Ֆինլանդիայի ատոմակայանի ռեակտորում, ինչի հետևանքով ճառագայթվելով, որոշակի ռադիոակտիվություն է ստացել, ունի ռադիոակտիվություն:

- Հնարավո՞ր է, որ մեր ատոմակայանի երկրորդ էներգաբլոկի ռեակտորում այդ սարքավորումն օգտագործվել է նախատեսված ժամկետից ինչ-որ չափով ավելի, և հավելյալ ճառագայթվելով, ձեռք է բերել նախատեսվածից ավելի մեծ ռադիոակտիվություն: Այսինքն` այնքան ռադիոակտիվ չպետք է լիներ, որքան փաստացի եղել է:

- Ոչ, քանի որ մինչ այժմ հրապարակված տեղեկատվության մեջ բացակայում է, հայտնեմ, որ մենք սարքավորումը ստացել էինք որպես ռադիոակտիվ վտանգավոր բեռ, քանի որ այն օգտագործվելով այլ ռեակտորներում, որոշակի ռադիոակտիվություն է ձեռք բերել: Սարքավորումը բերելիս, որպես վտանգավոր բեռ կամ նյութ, ձևակերպվել է բոլոր հնարավոր փաստաթղթերով, հայտարարագրերով: Մեզ մոտ կա նաև տեղեկանքը, թե որքան է եղել այդ սարքավորման ռադիոակտիվության չափը, երբ այն մտել է Հայաստան: Աշխատանքների ավարտից հետո այն մեր հանրապետությունից  տարվել է ավելի ցածր ռադիոակտիվության մակարդակով, քան ունեցել է ստացման ժամանակ: Մեզ հաջողվել է այն որոշ չափով մաքրել, քանի որ մեր մոտ շատ ավելի լուրջ են մոտենում ճառագայթային անվտանգության խնդիրներին: Այսինքն` հավելյալ ռադիոակտիվություն, սարքավորման ստացման ժամանակ ունեցած ակտիվության նկատմամբ, չի եղել:

Ամբողջ բեռը, որն 9 տոննայից ավելի է և համալիր է, ձևակերպվել է որպես ժամանակավոր ներմուծում Հայաստան, և պետք է հետո արտահանվեր, փոխանցվեր տիրոջը: Չնայած Հայաստանի ատոմային էլեկտրակայանն այդ գործընթացի հետ որևէ կապ չունի, քանի որ սարքավորումը բերվել և ետ է ուղարկվել «Ռուսատոմսերվիսի» պատվերով, բայց բոլոր փաստաթղթերը, որ դա ռադիոակտիվ վտանգավոր նյութ է, որ պետք է համապատասխան պայմաններում տեղափոխվի և այլն, շատ պատշաճ կերպով ներկայացվել է «Զվարթնոց» օդանավակայան, և ոչ մի խնդիր չի առաջացել:

Նույնը պետք է լիներ նաև Բելառուսում, պարզապես այդ հայտարարությունները, կարծում եմ, զուտ քաղաքական նպատակ ունեն: Բելառուսներն էլ ատոմակայան, ռեակտորում հսկողության խնդիր ունեն, ու շատ լավ գիտեն, որ այդպիսի սարքավորումները որոշակի ռադիոակտիվություն են պարունակում, և որ կան միջազգային նորմեր, որոնք թույլատրում են ավիացիոն ճանապարհով այդպիսի բեռները տեղափոխել:

- Բացառո՞ւմ եք արդյոք, որ այդ սարքավորման բաղադրիչներից որևէ մեկի մեջ խորվաթական ընկերության ինչ-որ աշխատակից կամ աշխատակիցներ, ձեր աշխատակիցներից մեկի կամ մի քանիսի հետ նախապես հանցավոր համաձայնության գալով, մտցրել, թաքցրել են ինչ-որ ռադիոակտիվ նյութ կամ նյութեր և, այդ կերպ դուրս հանելով Հայաստանից, փորձել են տեղափոխել Եվրոպա: Այսինքն` փորձել են օգտվել առիթից, որ այդ սարքավորումը ռեակտորում ճառագայթվելու հետևանքով ինքն էլ դարձել ճառագայթող, ինչի մասին գիտեն նաև Բելառուսի ավիացիոն իշխանությունները, և մտածել են, թե Բելառուսում այդ սարքավորման ռադիոակտիվ լինելը համարելով նորմալ, չեն կասկածի դրա մեջ ռադիոակտիվ նյութի թաքցված լինելու մասին, ինչի շնորհիվ հնարավոր կլինի այն անցկացնել Եվրոպա: Սակայն, սխալվել են, քանի որ Բելառուսի օդանավակայանում կիրառվել է շատ զգայուն հսկիչ կամ չափիչ սարք, որը տարբերել է սարքավորման մեջ թաքցված ռադիոակտիվ նյութի ճառագայթումը տվյալ սարքավորման ճառագայթումից: Ի՞նչ կարող եք ասել այս կապակցությամբ:

- Այդ տարբերակն ամբողջովին բացառվում է, որովհետև երբ որ սարքավորման բաղադրիչները փաթեթավորվել են ետ ուղարկելու նպատակով, այդ գործընթացին պարտադիր ներկա է գտնվել և՛ խորվաթական ընկերության, և՛  «Ռուսատոմսերվիսի», և՛ մեր ատոմակայանի ներկայացուցիչներից բաղկացած խումբը: Քանի որ ատոմակայանը ռեժիմային կազմակերպություն է, դա բացառվում է, ատոմակայան որևէ սարքավորում կամ նույնիսկ նյութ մտցնելը, հանելը շատ մեծ հսկողության տակ է իրականացվում: Այդ մարդիկ, ովքեր հսկում են դա, ատոմակայանին չեն ենթարկվում, ներքին զորքերի ծառայողներ են:

- Իսկ Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության ծառայությունից մարդիկ կա՞ն այդտեղ, մասնակցո՞ւմ են այդ հսկողությանը:

- Իհարկե, ունենք նաև մեր ռեժիմի կազմակերպությունը, որը ենթարկվում է ազգային անվտանգության ծառայությանը, և նրանք էլ են ներկա եղել այդ սարքավորման ստացմանն էլ, հանձնմանն էլ: Եթե ատոմակայան ինչ-որ բան է մտնում ու դուրս գալիս, ապա նրանց հսկողության տակ է լինում:

- Չափերով մե՞ծ է 9 տոննա կշռող սարքավորումների համալիրը:

- Այո, բավականին մեծ է, մի քանի բեռնարկղերում էր: Բուն սարքավորումը, որը ռեակտորում հսկողական գործառույթ է իրականացնում, խողովակներից կոնստրուկցիա է, որը հավաքելիս մոտ 6 մետր բարձրություն է ստանում: Կարելի է ասել, որ համալիրի 9 տոննայի մոտ 70 տոկոսն այդ սարքի կշիռն է: Միայն ղեկավարման բլոկներն են ռեակտորից դուրս օգտագործվում:

Ինչպես արդեն նշեցի, ռեակտորում օգտագործվող այդ սարքը ճառագայթում է, և Բելառուսի համապատասխան պաշտոնյաները չեն ասում, թե փաստաթղթերի սխալ կա, ինչքան որ գրված է այդ փաստաթղթերում, ասում են այդքան էլ եղել է ճառագայթման մակարդակը, այսինքն` 250 անգամ ավելի շատ, քան ռադիոակտիվության նորմալ, սովորական ֆոնը (մոտ 20 միկրոռենտգեն): Մենք դա ընդունում ենք, որովհետև այն Հայաստան բերելիս 450 անգամ է ավել եղել սովորական ֆոնից, որն, ի դեպ, շատ փոքր մեծություն է, օրինակ, բնակելի շենքում այն կարող է 3 անգամ ավելին լինել: Այսինքն` դա այնքան մեծ ճառագայթում չէ, որքան նրանց բարձրացրած աղմուկն է:

- Իսկ այս միջադեպից հետո դուք ինչ-որ պարզաբանումներ պահանջե՞լ եք Բելառուսից, կամ իրենցից ինչ-որ նոր տեղեկություն կա՞, թե այդ ի՞նչ ռադիոակտիվ նյութերի հայտնաբերման մասին են հայտարարել: Ի վերջո, այդ սարքավորումը տեղափոխվե՞լ է Բուլղարիա կամ Խորվաթիա, թե պահել են Բելառուսում:

- Ես, ճիշտն ասած, չգիտեմ, որովհետև դրանով մեր արտաքին գործերի նախարարությունն է զբաղվում, մենք պարզապես մեր` էներգետիկ ենթակառուցվածքների և բնական պաշարների նախարարության միջոցով արտաքին գործերի նախարարությանը տեղեկացրել ենք, թե ինչի մասին է խոսքը, ինչ պայմանագրերի հիմքով է այդ սարքավորումը բերվել: Ատոմակայանը որևէ կապ չունի և որևէ պատասխանատվություն չի կրում այդ բեռը բերելու և տանելու հետ կապված, որովհետև այն բերել և տարել է օտարերկրյա կազմակերպությունը:

Հարցազրույցը` Արթուր Հովհաննիսյանի