Կանադահայ կինոռեժիսոր Ատոմ Էգոյանը Հայաստան է եկել՝ որպես քաղաքացիական դիտորդ ԱԺ ընտրություններին մասնակցելու համար:

Ատոմ Էգոյանը լինելով «Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնի պատվավոր նախագահը, վերջին տարիներին գրեթե չի մասնակցում փառատոնի գործունեությանն ու Հայաստանի կինոստեղծման պրոցեսի աշխուժացման փորձեր չի անում, թեև տարիներ առաջ ուզում էր աջակցել փլատակների վերածված կինոարտադրությանն վերածննդին: Ինչպես ինքն է ասում՝ իր խորհորդները տարածում չստացան:

Բայց հիմա էլ նա նրբանկատորեն ուզում է հուշել, որ ազգային կինեմատոգրաֆի կայացումը չի ստացվի հիմնավորել կոմերցիոն կինոյով: Կինոն զգայուն ու ներքին ուժ պահանջող անհատների գործ է, իսկ համակարգը պետք է այնպես գործի, որ այդ անհատները լավ կրթություն ստանան ու չմնան անտեսանելի:

Վերջին տարիներին մերժում եք «Ոսկե ծիրան» փառատոնի հրավերը ու չեք գալիս Հայաստան, բայց ընտրություններին մասնակցելու եկաք: Դա ավելի նախընտրելի՞ առիթ է:

Այո, նպատակս ընտրություններն են: Նախ՝ սիրում եմ այս երկիրը, և հետո զգում եմ, որ այս երկրի հստակ ուղղությունը կապված է դեմոկրատական գործընթացները հստակեցնելու հետ: Եվ շատ կարևոր է հասկանալ, որ դա երկարատև պրոցես է և այն կապված է ոչ միայն այս ընտրությունների հետ, այլև աջակցելու, որ մարդիկ գիտակցեն, թե իրենք քվեարկության պրոցեսի մի մասն են: Հարկավոր է ներգրավվել ընտրության պրոցեսի մեջ, քանի որ դա ոչ այնքան կառավարության ձևավորման խնդիր է, որքան երկրի ապագայի, որը կայանում է անհատական ձայների միջոցով:

Իմ բազմաթիվ այցելությունների ընթացքում նկատել եմ խորացող ապատիան, անտարբերությունը: Մարդիկ հաճախ մտածում են՝ ինչ լինելու է, թող լինի:

Իրականում, այդպես չէ: Դուք կարող եք փոփոխություններ անել, պարզապես հարկավոր է ներգրավված լինել:

Ահա թե ինչու եմ այստեղ: Ուզում եմ ոգևորել մարդկանց:

Ես իրապես հավատում եմ Հայաստանին:  Հավատում եմ, որ այս երկիրն ավելի ուժեղ դարձնելու եզակի ու հազվագյուտ հնարավորություն ունենք: Մենք խելացի, հմուտ, ճկուն ժողովուրդ ենք: Պետք է մնալ այստեղ, հույսով, թե ինչպես ենք ապագայում ներկայացնելու այս երկիրը:

Շատ մարդկանց եմ հանդիպում, որոնք հեռանում են երկրից, և դրսում կառուցում  Հայաստանը: Իսկ դա սխալ մտածելակերպ է, մոլորություն:

Մեր Հայաստանն այստեղ է: Եվ պետք է օգտագործենք մեր ողջ ներուժը՝ հստակեցնելու այն ամենն, ինչն ունենք: Իսկ դա անելու առաջնային քայլը քաղաքացիական պատասխանատվությունն է:

Կինոյում հաճախ եք անդրադառնում հիշելու ու մոռանալու ներքին ռիթմին: «Հիշել»  ֆիլմում հերոսը նույնպես մոռանալու ու հուշերի բեռի տակ կորչելու վտանգի տակ է: Ամնեզիան ու հիշելու պատրաստ լինելը կարծես շատ արդիական թեմա է ժամանակից կինոյում:

Ինձ համար կինոյի ամենահզոր բնութագրիչն այն է, որ կինոն գոյություն ունի որպես անմիջական հիշողություն: Այն պահին, երբ դիտում ենք ֆիլմ, պատկերները պրոեկցիան են լինում մեր գիտակցության մեջ և մենք արձագանքում ենք դրանց թե՛ ներկայում և թե՛ միաժամանակ անցյալում:

Կինոն միաժամանակյա երկխոսություն է: Եվ միշտ գործ ունի հիշողության մեքենայի հետ: Ֆիլտրում է մեր սեփական պատմությունը՝ ենթագիտակցության, վերապրած տարբեր փորձառության միջոցով:

Ֆիլմ դիտելով, փորձում ենք հասկանալ ինքներս մեզ՝ ընդունելով կինոն որպես գեղեցիկ ու բնական միջնորդ, որը միանգամից է փոխանցում մեզ իրականությունը՝ դարձնելով այն մեր մի մասն ու ներկան:

Այո, շատ ֆիլմերում փորձում եմ ուսումնասիրել հուշերի փոխահարաբերությունները անհատական, ընտանեկան, պատմական մակարդակներում:

«Հիշել»  ֆիլմում ինձ հետաքրքրել են պատմական հիշողությունները, արդարությունը, և այն հարցը, թե ինչպես կարելի արդարություն գտնել, երբ հիշողությունը մթագնած է: Ինչպես պահանջել արդարություն, երբ ոճրագործը մոռացել է իր հանցագործությունը:

Որպես հայ հետաքրքրված էի հրեական իրավիճակով, քանի որ Հոլոքոստը  ճանաչված է աշխարհում և բոլորը գիտեն կատարվածի մասին: Հրեաները կարիք չունեն ապացուցելու պատմական իրողությունը, բայց միևնույն է, գոյություն ունի ցասումն ու արդարության խնդիրը: Ասենք, ի՞նչ անել հանցագործների հետ, ինչպե՞ս պատժել նրանց:

Դրանք շատ կարևոր ու մտահոգիչ հարցեր են, բայց կարծում եմ, կինոն ֆանտաստիկ միջոց է՝ դիտողին երկխոսության մեջ ներգրավելու համար:

Իհարկե գոյություն ունի անհատի փորձը, անհատի հիշողությունը, բայց նաև կա ազգային մշակութային հիշողություն:

Երբ «Արարատը» ցուցադրում էինք Ճապոնիայում, ճապոնացի լրագրողների հետ, որոնք շատ տպավորված էին, խոսեցինք ժխտման մասին: Ճապոնացիները ժխտում  են չինական Նանչինգի ջարդերը, և Չինաստանի համար դա ցավագին հարց է:

Սովորաբար, մարդիկ չեն խոսի, եթե նրանց չդրդես: Արվեստն ու արվեստի մարդիկ նման երկխոսություն խթանելու, երբեմն նաև սադրելու, պատիվ ու առավելություն ունեն:

Բայց երբեմն մարդուն անհրաժեշտ է մոռանալ՝ դիմակայելու համար:

Չեմ կարծում, որ դիմակայելու համար անհրաժեշտ է մոռանալ, ավելի շուտ՝ ճկուն հարմարվել, երբեմն նաև թաքցնել հուշերը ենթագիտակցության մեջ:

«Հիշել» ֆիլմում, օրինակ, կա տարբերություն ժխտման եթնարկված հուշերի ու զսպված հուշերի միջև: Եթե երկար ժամանակ մի բանը ժխտում ես, ի վերջո, սկսում ես հավատալ, որ դա տեղի չի ունեցել: Դա է իրականությունը: Բայց դա չի նշանակում մոռանալ, դա նշանակում է ներբեռնել հուշը ենթագիտակցության մեջ:

Ոչինչ երբեք չի մոռացվում, քանի դեռ որևէ մեկը որևէ վայրում հիշում է դրա մասին: Որպես անհատ կարող եք մոռանալ որոշ բաներ, բայց եթե դրանք հիմնված են մշակույթի վրա, միևնույն պահպանվելու են:

Զարմանալի է, որ ես քայլերով Երևանում, տեսա Թուրքիայում գտնվող հայկական եկեղեցիների լուսանկարները, որոնք ցույց էին տալիս, թե ինչպիսին էր իրավիճակը մինչ և հետո: Իմ նախնիներն Արաբկիրից են, և ինձ հետաքրքիր էր տեսնել Արաբկիրի վանքի լուսանկարները՝ անցյալում և ներկայում: Հիմա վանքը չկա, այսինքն, ոչինչ չի մնացել նախկին կառույցից, բայց այն պահպանվել է պատկերներում: Շատ հուզիչ էր տեսնել իմ պապերի հայրենի գյուղի վանքի պատկերը: Գյուղի ոչ մի բնակիչ այլևս չի հիշում վանքը, այն վաղուց մոռացված է, բայց փաստն այն է, որ Երևանի այգում կա պատկեր, որը դեռ հիշում է: Իսկ դա նշանակում է, որ հիշողությունը փաստացի դեռ կա:

Բայց արդյո՞ք դա մանիպուլյացիա չէ:

Հիշողության պահպանման տեսանկյունից մանիպուլյացիա չի, բայց եթե խոսենք քաղաքական օրակարգի մասին, իհարկե կընդունենք, որ կան պրոպագանդիստական դրդապատճառներ, որոնք, անշուշտ, մանիպուլյատիվ են:

Բայց մանիպուլյացիայի ենթարկվում է նաև ընտանեկան հիշողությունը, և դա շատ  հետաքրքիր թեմա է: Բայց հիշելն ինքնին ոչ թե մանիպուլյատիվ, այլ բնական պրոցես է:

Հուշերն ավելի շուտ աբստրակցիաներ են, ոչ թե մանիպուլյացիաներ:

Բայց իշխանությունները և ընդհանրապես մարդիկ, որոնք վերահսկում են, հակված են մանիպուլացնելու իրականությունը՝ ծառայեցնելով իրենց օրակարգին: Եվ հաճախ անհատները, ընտանիքի անդամները, քաղաքացիները պիտի փորձեն բացահայտել այդ մանիպուլյացիները, վերանայել և իրերը կոչել իրենց անուններով:

Իսկ ինչու՞ է հայկական կինոն թույլ և անառողջ:

Առաջին հերթին՝ շատ դժվար է ունենալ ամբողջական, մրցունակ ազգային կինեմատոգրաֆ:  

Դիտելով շատ ֆիլմեր ու աշխատելով տարբեր կինոփառատոնների ժյուրիի կազմում, կարող եմ ասել, որ լավ կինոստեղծողներ երբեմն հայտնվում են, բայց ուժեղ ազգային կինո կա քիչ երկներում, օրինակ, Իրանում, Չինաստանում, Ռումինիայում:

Վստահ չեմ, որ Հայաստանում ունենք անհրաժեշտ կրթական համակարգ՝ ուսուցիչներ ու դպրոցներ, որոնք ունակ են ոգևորել ուսանողների սերնդին: Եթե, օրինակ, գնաք Ռումինիա ու խոսեք ֆիլմերի հեղինակների հետ, կտեսնեք, որ բոլորն ունեն ուսուցիչներ, որոնք աջակցել ու ոգևորել են նրանց:

Ես բավարար կերպով չգիտեմ, թե ինչ է կատարվում Հայաստանի կինոդպրոցներում, բայց տեսնում եմ, որ խնդիրներ կան: Իրականում, անգլիական Կանադայում մենք նույն պրոբլեմներն ունենք, քանի որ շատ մեծ երկրի՝ ԱՄՆ-ի, կողքին ենք և միշտ փորձում ենք նմանակել ու հաճոյանալ ԱՄՆ-ին:

Հայաստանում դուք գտնվում ենք Ռուսաստանի կողքին, և որոշակի հարաբերություններ ունեք ռուսական կոմերցիոն կինոյի հետ: Եվ հաճախ փորձում եք նավարկել այդ իրավիճակում:

Տարիների առաջ դրա մասին խոսել եմ նախագահ Քոչարյանի հետ՝ ներկայացնելով այն փաստը, որ եթե շատ փող եք ներդնում մի քանի խաղարկային ֆիլմերի արտադրության ու տարածման համար (ինչը և տեղի է ունենում Հայաստանում), հարկավոր է նաև մեծ գումարներ ներդնել՝ ստեղծելով հատուկ հիմնադրամ, որը կհայտնաբերի ֆիլմ ստեղծողներին, օգտագործելով նոր թվային տեխնոլոգիաները:

Պետք է ջանք գործադրել ու իսկապես փորձել ստեղծել այնպիսի մոտեցում, որը կտրականապես տարբեր է Մշակույթի նախարարության այսօրվա մոտեցումից:

Բայց իմ առաջարկները երբեք տարածում չգտան:

Հայաստանում դեռ կարծիք կա, որ հնարավոր է գումար ներդնել կոմերցիոն կինոյի մեջ ու օգտագործելով դրա էֆեկտն ու միահյուսելով նպատակները՝ հաջողության հասնել: Բայց այդ ճանապարհով երբեք չի ստացվի ազգային կինո ստեղծել:

Ֆիլմերը պետք է լինեն անձնական, պետք է լինեն անկեղծ: Եվ շատ յուրահատուկ ճանապարհով ծնված:

Նաև հարկավոր է ունենալ տեսլական, որը երիտասարդ ֆիլմ ստեղծողներին սովորաբար փոխանցվում ու ներարկվում է կինոդպրոցների և ուսուցիչների միջոցով:

Նախագահ Քոչարյանին հենց դա էի փորձում բացատրել: Նա ասաց բավականին զարմանալի բան: Ասաց, որ մեզ նոր Ֆելինիներ ու արթ-սինեմա պետք չի: Եվ եթե հիմա էլ կա տեսակետ, թե դա անցյալի կինեմատոգրաֆ է, ուզում եմ, որ հասկանալի լինի՝ իմ ասածն արթ-սինեմա չէ, այլ կինոյի տեսակ, որը սկիզբ է առնում շատ յուրահատուկ անձնական աղբյուրից: Կինոյի հենց այդ տեսակն է ունակ լինելու միջնորդ:

Եթե տեսախցիկը կառավարում է մի մարդ, որն իրոք խորը և ուժ պարունակող զգացմունքներ ունի, վստահ եղեք, որ իր զգացմունքները կանցնեն տեսախցիկի ապակիների միջով ու իրենց պրոեկցիան կգտնեն դիտողի մոտ: Դա չափազանց մոգական ու ուղղիղ ձգվող պրոցես է: Կինոստեղծման այդ պրոցնեսը նվազագայուն միջամտությամբ է արվում, ինչի շնորհիվ էլ դառնում է ազդեցիկ:

Իսկ երբ կա պետական օրակարգ կամ երբ փորձում ես միևնույն ժամանակ շատ բան բացատրել (ասենք, ինչու անպայման պետք է կոմերցիոն հաջողություն ունենալ), որոշակի խաթարում է տեղի ունենում:

Իրականում շատ ռեժիսորներ լավ գիտակցում են, թե որն է զանգվածային ճաշակը: Բայց անձամբ ես դա չեմ հասկանում, ես պոպուլյար ֆիլմեր ստեղծող չեմ: Իմ ամենապոպուլյար ֆիլմն իմ ամենասիրելի ֆիլմը չէ:

«Քլոյե՞»-ն

Բոլորը տեսել են «Քլոյե»-ն ու բոլորը սիրում են այն: Մի քանի օր առաջ Չինաստանում էի, ու բոլորն ուզում էին ինձ հետ խոսել միայն «Քլոյե»-ի մասին: Մտածեցի՝ Աստված իմ, ինչու՞ է այդպես, չէ՞ որ դա իմ լավագույն ֆիլմը չէ:

Իրականում, երբեք չգիտեք, անգամ գաղափար չունեք, թե որ ֆիլմը կընկալվի որպես կոմերցիոն: Եվ արժե հրաժարվել կոմերցիոն հաջողություն ունեցող ֆիլմեր նկարահանելու մտքից, քանի որ այդ մոտեցումը չի աշխատում:

Կինոն որպես ցանկացած արվեստի տեսակ պետք է բացարձակապես անկեղծ լինի, ու տարբեր թելերով կապված լինի հեղինակի ոգու հետ:

Կինեմատոգրաֆի կայացումը երկարատև պրոցես է, իրավիճակը չի փոխվի մեկ գիշերվա ընթացքում և մեկ որոշմամբ: Այն ժամանակ երբ խոսում էի նախագահ Քոչարյանի հետ (13-14 տարի առաջ), զգում էի, որ Հայաստանում հարմար պահ ու նպաստավոր մթնոլորտ էր, որը հնարավորություն էր բացում անձնական հիմքի վրա կինո ստեղծելու:

Եվ եթե անկեղծ լինենք, ապա կինոյի հենց այդ տեսակն է առավելագույնս մրցունակ աշխարհի կինոփառատոններում:

Զանգվածային մշակույթը, նաև կինո ինսդուստրիան հիմնվում է երիտասարդ լսարանի վրա ու նախընտրում է երիտասարդ հերոսների՝ նրանց մարմինները, մտքերը, էմոցիաները: «Հիշել» ֆիլմում ծերությունը նրբանկատորեն ներկայացնում եք  որպես արժեք: Գրեթե բոլոր հերոսները պատկառելի տարիքի մարդիկ են, դժվարությամբ ենթարկվող մարմիններով: Ֆիլմի համար դա ռիսկ չէ՞:

Ամենահիանալին ֆիլմում Քրիսթոֆեր Փլամերն է, ով խաղաց ավելի մեծ տարիքով մարդու դեր, քան ինքն է: Հիմա նա 87 տարեկան է, բայց փորձեց լինել ավելի ծեր, թույլ ու փխրուն: Նա տեսել էր, թե ինչ է անում տարիքը մարդու հետ և շատ անկեղծ էր պատկերում ծերությունը:

Այս պատմությունը Հոլոքոստի վերջին վերապրածների մասին է: Իսկ վերապրածները ոչ միայն զոհերն են, այլև հանցագործները:

Այդ դերերը խաղալը մեծ նվիրում էր պահանջում: Նույնիսկ այն ժամանակ, երբ Քրիսթոֆեր Փլամերը ֆիզիկապես իրեն վատ էր զգում, անում էր այն, ինչ պետք է անի:

Դու ինքդ պետք է ոգևորված լինես այն բանով, ինչը ցույց ես տալիս: Այո, հաճախ ոգևորվում են երիտասարդությամբ, բայց նույնքան ոգևորիչ է առանց հայացքը թեքելու, կասկածելու, երկմտելու զննել տարիքը:

Բայց իրատես լինենք՝ հենց այդ պատճառով նման ֆիլմերը շուկայում ներկայացնելը բարդ է: Հանդիսատեսը մտածում է՝ հերոսները երկու ծեր մարդիկ են, թեման էլ Հոլոքոստն է, երևի ձանձրալի է: Բայց ֆիլմի դիտումից հետո կարծիքը փոխվում է: Մանավանդ տպավորված են լինում երիտասարդները, քանի որ դա թրիլլեր է, որն ունի էներգիա:

Կարծում եմ՝ տարիքը ոչ այնքան գեղարվեստական խնդիր է, որքան մարքեթինգի թեմա:

Ուզում եմ կրկին վերադառնալ հայկական կինեմատոգրաֆին ու ասել, որ հայաստանցի կինոստեղծողներն առաջին հերթին մտածում են իրենց ֆիլմերի մարքեթինգի մասին: Այսինքն, թե ինչպես են ներկայացնելու ու մատուցելու ֆիլմը: Մինչդեռ ամենից առաջ կարևոր է հարցնել՝ իսկ իրականում ինչու՞ եմ նկարահանում այս ֆիլմը: Ինչու՞ է դա ինձ պետք:

Ես վատ ֆիլմեր ունեմ: Իհարկե, ես էլ էի ձևացնում ու փորձում ինքս ինձ համոզել, թե կապակցված ու լավ բան եմ անում: Հասկանալի է, որ բոլոր ստեղծագործողներն էլ գործ ունեն ինքնախաբեության հետ և երբեմն կիրառում են մանիպուլյատիվ հնարքներ, որ հավատան, թե լավ բան են անում, մինչդեռ եթե փորձեն իրապես իրենք իրենց քննության ենթարկել, կհասկանան, որ իրենց արածն այդքան էլ լավը չէ:

Իսկ ինչու՞փակվեց «Ոսկե ծիրանի» հիմնած կինոդպրոցը:

Կինոդպրոցը էքսպերիմենտ էր, որն ավելի նման էր վարպետության դասընթացների: Ի վերջո, որոշվեց, որ այդ դասընթացները պետք է տեղի ունենան ամեն տարի, ինչն իրականացնելը բարդ էր:

Իմ կարծիքով՝ դասընթացներն ու մասնակիցների ընտրությունը պետք էր պլանավորել որպես ավելի երկարատև նախագիծ, որը կգործեր կինոփառատոնից անջատ: Փառատոնն ուներ իր սեփական էներգիան, և կինոդպրոցը փառատոնի մեջ ներառելը թերևս ճիշտ ճանապարհ չէր: Թորոնթոյի կինոփառատոնն, օրինակ, ունի վարպետության դասընթացներ, որոնք տեղի են ունենում փառատոնի մեկնարկից անմիջապես առաջ:

Կինոդպրոցի պարագայում, իհարկե, հարկավոր էր օգտագործել փառատոնի բրենդը, բայց այն պիտի գործեր ոչ փառատոնի ընթացքում:

Թերևս դա էր կինոդպրոցի չկայացման պատճառը:

Հայկական կինոյի խնդիրները հիմնականում կառուցվածքայի՞ն են:

Ես պատրաստի պատասխան չունեմ: Չինաստանն, օրինակ, շատ կառավարելի կինոարտադրություն ունի, այնտեղ պետությունն ամենուրեք է, ամեն բան պետք է պետության հավանությունը ստանա ու գրաքննություն անցնի: Բայց մարդիկ ինչ-որ ստեղծարար ճանապարհներ են գտնում ու արձագանքում են այդ իրավիճակին:

Գիտե՞ք, երբեմն շատ հետաքրքիր ֆիլմեր են ծնվում ճնշող միջավայրում:

Ես հավատում եմ, որ եթե կա կոլեկտիվ արտադրության պատվեր, այն պետք է ուղղվի շատ ֆիլմեր նկարահանելուն: Անգլերեն ասում ենք՝ putting all your eggs in one basket: Այսինքն, հավաքեք ձեր բոլոր ունեցվածքը մեկ զամբյուղում:

Տարեկան երեք-չորս ֆիլմ նկարահանելը շատ մեծ ռիսկ է:

Ես բեմադրել եմ նաև օպերաներ և գիտեմ, որ մարդիկ մտածում են, թե վատ օպերաներ չկան, բոլորը բարձրակարգ ու դասական են, և մոռանում են, որ ցանկացած կոմպոզիտոր գրել է նաև բազմաթիվ վատ օպերաներ, պարզապես մենք դրանց մասին չգիտենք:

Այնպես որ, կարևորը ընտրելը, հայտնաբերելն ու տեսանելի դարձնելն է: Եթե պետք է ընտրեք երեք կինոնախագիծ, ուրեմն պիտի նաև վստահ լինեք, որ դրանք իրապես շատ հիանալի են: Իսկ ավելի լա՞վ չի լինի, եթե ընտրեք 40 սակավաբյուջե ու փոքր ֆիլմեր, հեղինակներին տաք հնարավորություն և տեսնեք, թե ինչ կստացվի արդյունքում:

Իհարկե, դա հեշտ չէ, բայց կարծում եմ՝ ընտրված նախագծերը պիտի լինեն կարճամետրաժ խաղարկային ֆիլմեր ու դեբյուտներ:

Միգուցե կգա այդ պահը, երբ կունենանք ազգային կինեմատոգրաֆ, որն էլ մեզ բոլորիս կզարմացնի: Դա կարող է տեղի ունենալ, եթե երիտասարդ կինոստեղծողների մի խումբ հանկարծ ունակ լինի զարգացնելու բնավորության այն գիծը, որը կարելի է անվանել՝ համայնքային գիտակցում:

Իրականում, մենք կարող ենք զարմանալի գործեր անել, քանի որ պատմականորեն հրաշալի մշակույթի կրողներ ենք, ճկուն, զգայուն, հետաքրքրասեր: Ունենք բոլոր այն գործիքները, որոնք անհրաժեշտ են լավ արվեստ արարելու համար:

Եկեք ամեն ինչին նայենք հեռանկարով: Կգան տարբեր սերնդներ, կլինի մակընթացություն և տեղատվություն: Ալիքները կգան ու կմարեն…

Չենք կարող անընդհատ ճնշել ինքներս մեզ՝ մտածելով, որ ամեն գնով պիտի հիանալի բան անենք ու հաջողության հասնենք: Արվեստը այդպես չի կայանում: Արվեստը ներգործում է այն պահերին, երբ մարդիկ որոշակի կապ են զգում ու հետո արտահայտում են այդ կապը:

Ուսումնասիրեք ռումինական կինոն, և ուսումնասիրեք մանրամասնորեն: Իրականում այն շատ պարզ մոդել է, բայց միևնույն ժամանակ՝ ծայրաստիճան սթափ: Այն հիմնված է այն համոզմունքի վրա, որ պետք է հասկանալ սեփական հասարակությունը:

Ռումինացիները լավ կինեմատոգրաֆ ունեն, քանի որ վստահորեն օգտագործում են տեսախցիկը որպես ամուր գործիք-մկան, որով ուսումնասիրում են սեփական հասարակությունը: Արդյո՞ք մենք մեր կինեմատոգրաֆով նույնն ենք անում: Նայու՞մ ենք ինքներս մեզ՝ հստակ ու զննող հայացքով…

Իհարկե, կառուցվածքային հարցերը շատ կարևոր են, քանի որ թույլ են տալիս, որ ծնվեն արվեստի գործերը:

Վերջին տարիներին մի քանի հայկական ֆիլմեր նկարահանվեցին, որոնց առանցքում Ղարաբաղի պատերազմն էր: Ձեր կարծիքով՝ ինչու՞: Թեման է հասունացե՞լ, թե՞ նպատակը քարոզչական է:

Այն, ինչը տեղի է ունենում Արցախում, մեր գիտակցության մի մասն է: Կարող եմ կրկին օրինակ բերել Չինաստանը, որտեղ կան թե՛ մաքուր պրոպագանդիստական ֆիլմեր, թե՛ այլ, շատ լավ ֆիլմեր:

Չեմ ժխտում այն փաստը, որ պրոպագանդան կարևոր է Հայաստանում ապրող մարդկանց համար՝ հասկանալու զինվորների հերոսական արարքը Արցախում: Դա կարևոր է սեփական ինքնությունը զգալու ու հպարտանալու համար: Կինոն միշտ ունեցել է նաև այդ բաղադրիչը:

Բայց մենք նաև կարիք ունենք այնպիսի կինոյի, որը արտացոլում է մարդկանց մտավախությունները, ներքուստ գոյություն ունեցող հոգեբանական հարցերը: Պիտի չվախենալ բացահայտել ու վերլուծել նաև դրանք:

Այնքան բաներ կան, որոնց պիտի առերեսվենք ապագայում` մեր երկրի դիրքորոշման, աշխարհի հետ ունեցած հարաբերությունների տեսակետից: Թույլ տանք, որ մեր կինոն լինի նաև այդտեղ, անվախ լինենք՝ նայելով իրավիճակի մութ կողմը, տեսնեք այն, ինչը մարդիկ չեն ուզում քննարկել:

Մեծ արվեստն ունակ է ստեղծել լավ հարցեր: Ու առանց վախի տալ այդ հարցերը:

Մենք հիմա շատ դժվար ժամանակային փուլում ենք, պիտի կարողանանք պահպանել այն գաղափարը, թե ինչ է Հայաստանը: Եվ լավագույնը, ինչ ունակ են անել արվեստի մարդիկ, անկեղծորեն հետազոտելն է վախի, հոգեբանական լարվածության ու ճնշման էֆեկտը:

Դա արվում է արտացոլելով ոչ միայն դրական հերոսական տեսանկյունը (թեև դա էլ է կարևոր), բայց նաև կապն ու ճնշումը, որոնք իրենց ազդեցությունն են թողնում մարդկանց ոգիներում:

Ոչ մի սխալ տեղի չի ունենա, եթե միացնենք այդ երկու աշխարհները, առանց կարծելու, որ պետք է կամ մեկը, կամ՝ մյուսը: Մեծ կինոն, հատկապես, մեծ ազգային կինոն հետազոտում է բազմաթիվ մակերեսներ: Տարբեր արվեստագետներ աշխատում են միասին՝ հարգանքով վերաբերվելոմ միմյանց զգացմունքներին: Երբեք չեք կարող ասել, որ հարկավոր է միայն մեկ տեսակի արվեստագետներ ունեալ, դա անիմաստ կլինի:

Արվեստի մոնոլիտ չէ, այն միշտ հակասությունների պահանջ ունի: Եվ պատմականորեն ստացվել է այնպես, որ հայկական արվեստը ընդգրկուն ու մեծ է դարձել հենց հակասությունների շնորհիվ:

Լուսանկարները՝ Սարո Բաղդասարյանի