Վահե Էնֆիաջյան -Շնորհակալություն: Պարոն նախարար, առհասարակ մի քանի հարցեր կան, որ կցանկանայի պարզաբանում մտցնեիք և ավելի հստակ պատասխանեիք: Մենք ունենք 57 դիվանագիտական ներկայացուցչություն, անդամակցում ենք 96 միջազգային կառույցներում, և շուրջ 5 միլիոն դոլարի չափ, առհասարակ որպես այդպիսին, սպասարկման վճար ենք վճարում, որպեսզի կարողանանք մեր լիարժեք անդամակցություն ունենանք: Հատկապես հաշվի առնելով 2016թ ապրիլի դեպքերը` մենք գնահատական տալի՞ս ենք այն 57 պատասխանատուներին, թեկուզ և տեղեր ունենք, որտեղ մեկ կամ երկու ներկայացուցիչ ունենք, թե ինչքանով են արդյունավետ աշխատել, որքանով են կարողացել մեր հիմնահարցերը ներկայացնել օտար կազմակերպություններում կամ քաղաքակիրթ հասարակությանը: Ես կուզենայի, որպեսզի Դուք նաև ամփոփեիք` այս 57 դիվանագիտական ներկայացուցչություններն առանձին-առանձին ինչքանով եք արդյունավետ գնահատում: Երբևիցե մեր երկրում կլինի՞ այդպիսի մշակույթ, երբ վատ գործուներություն, անարդյունավետ աշխատանք իրականացնելու համար գործառույթներ իրականացվեն, որպեսզի տարբերվի, և ներքին աշխատանքի բովանդակությունն ավելի արդյունավետ դառնա:

Տեղեկատվական պայքարի առումով ևս մատնանշելով անցած տարվա դեպքերը` պետք է արձանագրեմ, որ միջոցները բավարար չէին: Անընդհատ այս համատեքստում բարձրաձայնվում է տվյալ հիմնահարցը, բայց տեսնում ենք, որ բազմաթիվ միջազգային տարբեր գործառույթների հետ կապված կամ առհասարակ պահպանման ծախսերի հետ կապված բավականին մեծ գումարներ է ծախսվում, այն ինչ նպատակի համար գումարներն անընդհատ չեն բավարարում:

Մի կարևորագույն հարց ևս. անցած տարվա ապրիլյան հայտնի դեպքերից հետո` ապրիլի 5-ին, Ռուսաստանի միջնորդությամբ Մոսկվայում ձեռք բերվեց բանավոր պայմանավորվածություն, որ վերջինս 1994 թվականի հրադադարի պայմանագրի վրա պետք է հղում անի: Ինչն է պատճառը և ինչպես հասկանանք, որ ամեն օր սահմանին լարված է մնում վիճակը և գրեթե ամեն օր ունենք զոհեր կամ վիրավորներ:

Էդվարդ Նալբանդյան. Դուք ասացիք, որ մենք ունենք դիվանագիտական 57 ներկայացուցչություն և նաև անդամակցում ենք 96 կառույցների։ Ձեզ կխնդրեի ծանոթանալ նաև, թե մեր հարևան երկրները քանի կազմակերպության են անդամակցում և քանի դեսպանություն ունեն արտերկրում: Խնդրում եմ, ստուգեք և համեմատեք: Ես երբևէ չեմ ասում, որ բավարար չեն գումարները, ասում եմ` եթե առավել հնարավորություն ունենայինք, շատ ավելի լավ կլիներ: Բայց այն գումարները, որ հատկացվում են ԱԳՆ-ին, այդ գումարների սահմաններում փորձում ենք լուծել այն խնդիրները, որոնք մեզ վրա են դրված: Ինչպես ներկայացրեցի, 1+1 է դեսպանությունների աշխատակիցների թիվը: Համեմատեք հարևան երկրների դեսպանությունների աշխատակիցների թվի հետ: Դեսպանությունների արդյունավետության մասով, այո, մեր կարծիքով դրանք բավականին արդյունավետ են գործում: Լինում են նաև թերություններ։ Արտաքին գործերի նախարարությունն իր գնահատականները ներկայացնում է բարձրագույն ղեկավարությանը, և բարձրագույն ղեկավարությունը, եթե անհրաժեշտ է համարում, համապատասխան որոշումներ է կայացնում: Դեսպանները ներկայացնում են պետությունը, պետության ղեկավարին, և համապատասխանաբար պետության ղեկավարն է գնահատական տալիս այդ աշխատանքին:

Ինչո՞ւ յուրաքանչյուր դեսպանության վերաբերյալ հրապարակայնորեն չենք արտահայտվում՝ ինչպես են գործում, ինչպես չեն գործում։ Միջազգային փորձից ելնելով` ասեմ Ձեզ, որ որևիցե երկրում այդպիսի բան չի արվում։ Որովհետև, թերությունների առկայության դեպքում, եթե դրանք դարձնենք հանրային քննարկումների առարկա, մենք կվտանգենք մեր դիվանագետների աշխատանքն արտերկրում: Հապատասխան կարգ գոյությունի ունի։ Դեսպանները հաշվետվություններ են ներկայացնում արտգործնախարարությանը։ Դեսպանների հաշվետվությունները քննարկվում են անգամ Հանրապետության Նախագահի մակարդակով։

Դուք գիտեք, որ վերջին շրջանում մի քանի այդպիսի հաշվետվություններ են եղել, որոնք լայնորեն լուսաբանվել են։ Ծանոթացեք այդ հաշվետվությունների մասին տեղեկատվությանը, Նախագահի կողմից տրված հանձնարարականերին։

Միանշանակ պնդել, թե ապրիլի դեպքերից հետո ինչն է լավ եղել կամ վատ. դուք կարծում եք` օդի՞ց է եղել, որ Վիեննայի և Սանկտ Պետերբուրգի գագաթնաժողովների ժամանակ ձեռք բերված համաձայնությունները և ընդունված հայտարարությունները լրիվ համահունչ էին նրան, ինչ Հանրապետության Նախագահն էր ասում այդ հանդիպումներից առաջ։

Վիեննայից և Պետերբուրգից առաջ մենք ի՞նչ էինք ասում. ասում էինք, որ հրադադարի եռակողմ անժամկետ համաձայնագրերը, որոնք կնքվել են Ադրբեջանի, Արցախի և Հայաստանի միջև, պետք է անխտիր իրականացվեն։ Ի՞նչ ասացին եռանախագահող երկրները ոչ միայն Վիեննայում և Սանկտ Պետերբուգում, այլ նաև` դրանից հետո։ Հենց նույնը։

Ասում են, թե հասցեական չեն համանախագահ երկրների հայտարարությունները։ Բա ո՞ւմ էին ուղղված դրանք։ Մենք էինք ասում, այլ ոչ թե Ադրբեջանի ղեկավարությունն է ասում, որ պետք է այդ անժամկետ եռակողմ հրադադարի համաձայնագրերն ամբողջովին կատարվեն: Դա Հայաստանն է ասում, դա Արցախն է ասում, և եռանախահագներն են ասում:

Երբ Վիեննայում, Սանկտ-Պետերբուգում հայտարարվեց, որ պետք է ստեղծվի զինադադարի խախտումների և միջադեպերի հետաքննության մեխանիզմ։ Դա նաև այն էր, ինչ Հայաստանն է ասում, Արցախն է ասում, եռանախահագող երկրներն են ասում: Եվ ոչ միայն համանախագահների կողմից. դա ասվում է ԵԱՀԿ-ի, ՄԱԿ-ի, ԵՄ-ի և այ կառույցների կողմից: Դուք կարծում եք` օդի՞ց են արվում այդ հայտարարությունները։ Դա համապատասխան աշխատանքի արդյունք է:

Երբ Դուք ասում եք, որ Ադրբեջանը շարունակում է հրադադարի խախտումները, այս է անում, այն է անում: Առաջին հերթին Ադրբեջանը պատասխանատու է միջազգային հանրության առջև:

Հասկանում եք, երբ միջազգային հանրությունն այդ մակարդակով, ԵԱՀԿ-ի մակարդակով, որի որոշումները կոնսեսուսով են կայացվում, այսինքն` բոլոր երկրները պետք է համաձայնություն տան դրան: Նույն միջադեպերի մեխանիզմի ստեղծման վերաբերյալ. Վիեննայում և Սանկտ Պետերբուրգում դրա վերաբերյալ համաձայնություններից հետո ԵԱՀԿ ֆինանսական հանձնաժողովում մի քանի նիստ կայացավ, որոնց ընթացքում բոլոր երկրները համաձայնություն տվեցին մեխանիզմի ֆինանսավորմանը, բացի Ադրբեջանից, որը հայտնվեց մեկուսացման մեջ։ Դա կարծում եք`օդի՞ց է լինում:

Ես բազմիցս ասել եմ, որ դիվանագիտական աշխատանքը դոշին խփելով կամ ամպագորգոռ հայտարարություններով չեն անում։ Պետք է հանդարտ, հավասարակռիռ կերպով քայլեր ձեռնարկել, որպեսզի դրանք ըմբռնելի լինեն միջազգային հանրության կողմից, և որպեսզի մեր մոտեցումներին համահունչ համապատասխան որոշումներ կայացվեն։

Դա վերաբերում է հենց Լեռնային Ղարաբաղի խնդրի կարգավորման գործընացի վերջին տարիների զարգացումներին։ Կա եռանախագահող երկրների նախագահների մակարդակով արված 5 հայտարարություն: Մենք ասում ենք, այո, պատրաստ ենք դրա հիման վրա շարունակել բանակցությունները, գնալ դեպի կարգավորում: Ի՞նչ է ասում Ադրբեջանը: Բաքուն չի ցանկանում անգամ հիշատակել, որ այդ 5 հայտարարությունները գոյություն ունեն: Դուք կարծում եք համանախագահ երկրների կողմից, որոնք օժտված են միջնորդության միջազգային մանդատով, որը տրվել է ԵԱՀԿ բոլոր մասնակից երկրների կողմից, հինգ հայտարարություններ պատահաբա՞ր են արվում։ Այդ հայտարարությունները անտեսում է Ադրբեջանը, չի ուզում որևէ հղում կատարել այդ հայտարարություններին, անտեսում է նաև նախարարների մակարդակով, եռանախագահող դեսպանների կողմից արված հայտարարությունները: Սա ցույց է տալիս, որ Ադրբեջանն իրեն փակուղու մեջ է մտցրել։

Մեր հետևողական արտաքին քաղաքականության և դիվանագիտության ջանքերի շնորհիվ Ադրբեջանը, չնայած իր նավթադոլարներին, մեկուսացման մեջ է հայտնվել։

Վահե Էնֆիաջյան. Պարոն Նալբանդյան, Դուք, ըստ էության, բարձր եք գնահատում այսօր դիվանագիտական ոլորտում մեր դիվանագետների գործունեությունը: Ինչն է պատճառը, որ, այնուամենայնիվ, ունենք այն, ինչ որ ունենք: Ես շատ լավ գիտակցում եմ, որ շատ հիմնահարցեր կան, որ հնարավոր չի հրապարակավ ներկայացնել, բացատրել, բայց Ձեր խոսքից, Ձեր մեկնաբանածից մեր իրականությունը ոչ մի բանով չի փոխվում: Հասկանում եք, ի՞նչ ձևով մենք պետք է արձանագրենք, որ հրադադարի ռեժիմը մենք պետք է պահպանենք, ամենաբարձր ատյաններով դրա մասին խոսում ենք և ներկայացնում ենք, բայց, այնուամենայնիվ, իրականության մեջ ոչ մի բան չի փոխվում: Մեր սահմանների բացման հետ կապված և մեր նոր գործառույթները իրականացնելու, տարածաշրջանում մեր դերակատարումը մեծացնելու հետ կապված 2016 թվականի ժամանակահատվածում առանցքային մեկ-երկու ի՞նչ դեպքի մասին կարող եք խոսել: Պարոն Նալբանդյան, ես շատ լավ հասկանում եմ` Դուք բարձր ռանգի դիվանագետ եք և յուրաքանչյուր հարցի հետ կապված էլ կարող եք պատասխան տալ, բայց մեր իրականությունը դրանից պետք է փոփոխություն կրի, շոշափելի փոփոխություն. մարդիկ պետք է զգան դա իրենց վրա, այդպես չէ՞:

Էդվարդ Նալբանդյան. Նախևառաջ, ես գնահատական չեմ տալիս մեր դիվանագիտությանը կամ արտաքին քաղաքականության ոլորտում ԱԳՆ կողմից արված աշխատանքին: Այդպիսի գնահատական կարող է տալ միայն բարձրագույն ղեկավարությունը` Հանրապետության Նախագահը:

Ինչ վերաբերում է Ձեր կողմից բարձրացված հարցերին։ Իհարկե, կարելի է փիլիսոփայել. այս ինչո՞ւ չի արվում, այն ինչո՞ւ չի արվում։ Ինչպես ժամանակին ասվում էր Թուրքիայի առնչությամբ. Թուրքիայի հետ ոչ թե դիվանագիտական հարաբերություններ պետք է հաստատել, այլ ստիպել, որ ճանաչի Հայոց Ցեղասպանությունը և սահմանները բացի։ Ասողներին խորհուրդ կտայի՝ գնացեք, ստիպեք։

Ինչպես Թուրքիայի հետ կապված, այնպես էլ` ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման հարցում կարևոր է, որ միջազգային հանրությունը ըմբռնումով մոտենա դրանց և աջակցի այդ ջանքերին։ Իսկ դա այսօր իրողություն է, ինչի վերաբերյալ հստակ ապացույցներ ներկայացրեցի։

Սահմանի բացման իմաստով, նաև այստեղ` Ազգային ժողովում, տարբեր կարծիքներ էին հնչում, երբ հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացն էր գնում։ Ոմանք ասում էին, որ մեզ պետք չէ սահմանների բացում, մյուսներն էլ ասում էին՝ Թուրքիայի հետ ընդհանրապես պետք չէ բանակցել:

Միայն երկխոսության, բանակցությունների միջոցով են հարցերը լուծվում: Եթե դիվանագետներն որոշեն չբանակցել, դռներ փակեն, կդադարեն դիվանագետ լինել։ Դիվանագետները պետք է լավատես լինեն, այլ ոչ թե հոռետես՝ ասելով` վայ էս ինչ է, վատ է ամեն ինչ, Կիկոսի մահը պատմեն։

Մենք ոտք ենք մեկնում, ձեռք ենք մեկնում մեր հնարավորություններին համապատասխան, և որոշակի արդյունքների ենք հասնում: Ամպագոռգոռ հայտարություններով, անիրատեսական քաղաքականությամբ մենք շատ բանի չենք հասնի։ Մենք շարունակելու ենք մեր հավասարակշիռ, միջազգային հանրության կողմից ընկալելի քաղաքականությունը, որը բացի մեկ-երկու երկրներից՝ Ադրբեջանից և Թուրքիայից, գնահատվում է ըստ արժանվույն։

Մանե Թանդիլյան. Իմ հարցը վերաբերում է կատարողականի ցուցանիշներին: Թեպետ պարզաբանեցիք, որ չի դադարեցվել անդամակցությունը, որը պատասխանեց հարցի մի մասին, բայց միևնույն ժամանակ մենք ունենք 89% կատարողական և որոշ գումարներ էլ հետ ենք վերադարձրել: Արդյո՞ք դա նշանակում է, որ կարող էինք մարել որոշակի պարտավորություններ, բայց չենք կատարել: Ինձ նաև հետաքրքրում է, որ նշեցիք, որ կա պարտավորությունների վճարման ժամանակացույց. վերջինը ե՞րբ է նախատեսվում, ի՞նչ ժամանակացույց է դա:

Եվ երկրորդ հարցը. այստեղ նշված է սոցիալական պաշտպանության ոլորտի ցուցանիշի 65% կատարողական, կարո՞ղ եք բացատրել։ 

Էդվարդ Նալբանդյան. Ինչ վերաբերում է միջազգային կառույցներին անդամավճարի պարտքի մարմանը, ես արդեն ասացի, որ գրաֆիկ է կազմվել, և որպեսզի ծանրություն չլինի մեր բյուջեի վրա, համապատասխան գումարների ամենամյա մարումները բավական փոքր են նախատեսվել: 

Օրինակ՝ ինչ վերաբերում է UNIDO-ին, հենց 50 000 ԱՄՆ դոլարի մասին է խոսքը, որ տարեկան վճարվում է։ Մինչև 2025թ. պարտքը պետք է մարվի: 

Ասում եք, որ կատարողականը եղել է մի փոքր քիչ, քան 100%: Դա հենց այն արդյունքն է, որ ես Ձեզ ասացի։ Եթե անդամավճարները պակասում են, մենք խնայված գումարը փոխանցում ենք բյուջե։ Մենք փորձեցինք նաև վճարել այդ խնայված գումարից համապատասպան պարտքը, բայց քանի որ արդեն պայմանագիր էր կնքված միջազգային կառույցի հետ, իրենք այդ պայմանագրի հիման վրա են գործում: Այսինքն, կարող են ընդունել միայն պայմանավորված տրանշերով։ Օրինակ՝ UNIDO-ի հետ` մոտ 50 000 ԱՄՆ դոլարի չափով, այլ ոչ ավել: Եվ դա է պատճառը, որ մենք այդ խնայված գումարը հետ վերադարձրեցինք բյուջե: 

Պարոն Ջանջուղազյանին հարց տրվեց, թե ինչու 10 անգամ ավելացավ բյուջեն։ Ոչ տասը անգամ, ոչ երկու անգամ. նշանակալի տոկոսով չի ավելացել բյուջեն։ Եթե փոփոխություն է եղել, այդ փոփոխությունը եղել է այն պատճառով, որ դոլարային փոխարժեքի տատանումներ են տեղի ունեցել: Իսկ բյուջեի դոլարային, եվրոյի մասով որևէ բան չի ավելացել ոչ դիվանագիտական ներկայացուցչություններին հատկացվող բյուջեով, ոչ էլ մեր միջազգային կազմակերպությունների անդամավճարների մասով: Ընդհակառակը, պակասել է:

Սա են մեր հնարավորությունները, և այդ հնարավորությունների սահմաններում մենք շարունակում ենք գործել: 2017 թվականին էլ է նույնը մնացել։ Եթե ավելացում է լինում, շատ չնչին գումարներ են ավելանում։ Եթե որոշում է ընդունվում ինչ-որ նոր դիվանագիտական կետ բացել, մենք փորձում ենք այդ դիվանագիտական կետի բացման ծախսերի մոտ 90 տոկոսը լուծել ոչ բյուջեից։ Ինչ վերաբերում է սոցիալական փաթեթին, ֆինանսների նախարարի առաջին տեղակալը կպատասխանի այդ հարցին։

Մանե Թանդիլյան. Ինձ հետաքրքրում է նաև այդ չվճարված անդամավճարի վրա որևէ ֆինանսական տույժ եկե՞լ է, թե՞ ոչ. Դուք նշեցիք, որ ձայնի իրավունքից չենք զրկվելու, որը շատ լավ է: 

Էդվարդ Նալբանդյան. Ոչ, բանակցվել է հենց այն ձևով, որ տույժեր չլինեն։ Արդյունքում հասել ենք նրան, ինչպես ասացի, 9 տարի առաջ մենք ունեինք 9մլն 200 հազար, այսօր ունենք միայն 1մլն 800 հազար պարտք՝ 96 միջազգային կազմակերպություններից միայն երեքին: Համեմատություն և համապատասխան դատողություններ արեք:

Շիրակ Թորոսյան. Պարո՛ն նախարար, նախ ցանկանում եմ շնորհակալություն հայտնել Ձեր մանրակրկիտ և հանգամանալից պատասխանների համար: Հարցս հարց է, առաջարկ, մտորում. Կառավարության երեկվա նիստում Հանրապետության Նախագահն իր առաջադրած ցուցումներում, դիրեկտիվներում նաև մատնանշեց արտաքին քաղաքականությունը և ներկա իրադրությունում անբարյացակամ հարևանների առկայության փաստով պայմանավորված քաղաքականության վերաիմաստավարումը և ակտիվացումը: Ես կարծում եմ որ այս համատեքստում, նախևառաջ, պետք է առաջնահերթությունների թվում առանձնացնենք Վրաստանի հետ մեր հարաբերությունները և նորովի կառուցենք դրանք:

Իհարկե, այսօր մենք տեսնում ենք, որ ակնհայտ փոփոխություն կա այսօրվա և նախկին քաղաքականության միջև: Ես Ձեզ միշտ ասել եմ, միգուցե Դուք նախկինում այդքան էլ լավ չէիք ընդունում իմ տեսակետը, բայց ես գտնում եմ, որ նախկինում հայ-վրացական հարաբերությունները լոզունգային, դեկլարատիվ բնույթ էին կրում, և բովանդակային իմաստ մենք նոր-նոր ենք տեսնում: Իհարկե, դա պայմանավորված էր նախկինում նաև այլ գործոններով, մասնավորապես, Վրաստանի նախկին ղեկավարության դիրքորոշումներով և թուրք-ադրբեջանական տանդեմի հետ առավել սերտ համագործակցության փաստով, բայց այսօր արդեն կամաց-կամաց իրավիճակը փոխվում է: Կարծում եմ, որ մենք իսկապես պետք է նորովի կառուցենք հարաբերություններ, որի հիմքում երկու կարևոր հանգամանք պետք է լինի. մեկը, Վրաստանի հայության և, մասնավորապես, Ջավախքի հայության իրավունքների պաշտպանությունն է, այսինքն՝ նաև այդ համատեքստում հայապահպանությունը, որը շատ կարևոր է մեզ համար: Մյուսը՝ հայ-վրացական տարածաշրջանային ընդհանրական շահերը՝ հատկապես ելնելով անբարյացակամ հարևանների ակտիվ գործունեությունից: Այս երկու գործոնները հաշվի առնելով՝ մենք նորովի պետք է կառուցենք այդ հարաբերությունները: Արդեն տեսանելի արդյունքներ կան:

Պարո՛ն նախարար, ի՞նչ քայլեր ենք ցանկանում ձեռնարկել՝ այս իմ նախանշած հանգամանքների համատեքստում ավելի առարկայական հարաբերություններ կառուցելու, ինչպես նաև Վրաստանի հայությանը բյուջեով ցուցաբերվող աջակցությունն ավելի նպատակային և ավելի մեծածավալ դարձնելու համար: Այդ հնարավորությունները մենք այսօր ունենք, և դա նպաստելու է հայապահպանությանը, որն իսկապես բխում է ինչպես մեր, այնպես էլ Վրաստանի շահերից: Շնորհակալություն:

Էդվարդ Նալբանդյան. Պարո՛ն Թորոսյան, ավելի կարճ պատասխանեմ, քան Դուք հարցը տվեցիք: Նշեմ, որ Դուք ասացիք, որ փոփոխություններ կան, և որոշ արդյունքներ արդեն նկատելի են: Դա լավ է, որ նկատում եք։ Ընդհանարապես, երբ լինում են արդյունքներ, դրանք մեկ օրվա, մեկ ամսվա, մեկ տարվա քաղաքականության արդյունք չեն, այլ երկարատև աշխատանքների և ջանքերի արդյունք են։ Հայաստանի կողմից փոփոխություն չկա. Վրաստանը մեզ համար շատ կարևոր հարևան երկիր է, մենք կարևորում ենք մեր հարաբերությունները Վրաստանի հետ և անում հնարավորինը, որպեսզի հարաբերությունները խորանան, զարգանան, ընդլայնվեն:

Հայաստանի և Վրաստանի ղեկավարության բարձրագույն մակարդակով, արտգործնախարարների և այլ մակարդակներով մեր հանդիպումներում բազմիցս ասել ենք և հիմա էլ կրկնեմ, որ երկու երկրների միջև չկան խնդիրներ, այլ կան հարցեր, և բնական է, որ հարևան երկրների միջև այդ հարցերը բազմատեսակ են լինում: Այդ հարցերը մենք շատ կառուցողական հունով լուծում ենք: Մեր կողմից փոփոխություն չկա, շարունակելու ենք ամեն ինչ անել, որպեսզի այդ հարաբերություններն առավել ամրապնդվեն:

Ինչ վերաբերում է Ջավախքում հայկական կառույցներին հատկացումներին, դա ավելի Սփյուռքի նախարարությանն է վերաբերում։ Սփյուռքի նախարարն այստեղ է, իրեն կհարցնեք, թե արդյոք այդ հնարավորությունը կա ավելացնելու, թե ոչ: Եթե անգամ այդ հատկացումներն արվում են ԱԳՆ միջոցով, դա սփյուռքին, ոչ թե արտաքին քաղաքականությանն է վերաբերում։ Կարծում եմ՝ Սփյուռք-Հայաստան հարաբերություններն արտաքին քաղաքականության ոլորտի հարց չէ: Հենց այդ պատճառով էլ ստեղծվեց Սփյուռքի նախարարությունը, որովհետև արտաքին քաղաքականություն վարել մեր հայրենակիցների հետ, չեմ կարծում, որ կոռեկտ է, և մենք միասին պետք է փորձենք լուծել այն հարցերը, որոնք կանգնած են մեր ժողովրդի առջև: Այդ իսկ պատճառով նաև հավաքվում է ևս մեկ շատ կաևոր ֆորում` Հայաստան-Սփյուռք ֆորումը, որը սեպտեմբերին է կայանալու։ 

Շիրակ Թորոսյան. Պարո՛ն նախարար, պետք չէ արտաքին քաղաքականություն վարել մեր արտերկրի հայրենակիցների հետ, պետք է արտաքին քաղաքականություն վարել Վրաստանի հետ, որպեսզի մեր հայրենակիցներին հնարավոր աջակցությունն ավելի առարկայական լինի, որովհետև մենք ազատ չենք վարվել այնպես, ինչպես ուզում ենք. մենք պետք է աշխատենք այդ երկրների հետ, որպեսզի կարողանանք անել այն ինչ հնարավոր է: Այս տեսանկյունից մեծ անելիք կա հենց արտաքին քաղաքականության ոլորտում: Դա բոլորս էլ գիտենք, և կարծում եմ, որ այս առումով ակտիվացումն էական նպաստ կբերի մեր հայրենակիցների հայապահպանությանը: Շնորհակալություն:

Էդվարդ Նալբանդյան. Պարո՛ն Թորոսյան, ես հենց դրա մասին էի ասում, որ չկան հարցեր, որոնք մենք չքննարկենք շատ կառուցողական մթնոլորտում. այդ հարցերը բազմազան են և բազմատեսակ, և իհարկե մենք քննարկում ենք բոլոր հարցերը և շատ կառուցողական ձևով: Դուք էլ ասացիք, որ արդյունքներ արդեն տեսնում եք: Իսկ այդ արդյունքների հիմքում ընկած է նաև այն, որ մենք կառուցողական ձևով քննարկում և լուծումների ենք հասնում մեր հարևան և բարեկամ երկրի ղեկավարության հետ:

Ռաֆիկ Գրիգորյան. Շնորհակալություն: Կփորձեմ հակիրճ լինել: Պարո՛ն նախարար, Դուք շեշտեցիք, որ մենք արտերկրում ունենք 57 դեսպանատուն: Նախորդ տարի՝ 2016թ., պետական բյուջեից մեկ դեսպանատան գնման համար գումար է հատկացվել: Կցանկանայի իմանալ, քանի որ, ինչպես մենք, այնպես էլ մեր հայրենակիցները, քաջ գիտակցում ենք, որ եթե պահանջում ենք դիվանագետից լավագույն աշխատանք, նաև պետք է պայմանները լավը լինեն: Մեր դեսպանատների շենքերից քանի՞սն են Հայաստանի Հանրապետության սեփականությունը, քանի՞սն են օտար պետությունների շենքերում տեղակայված, և ի՞նչ պետք է արվի, որպեսզի ամբողջը լինի ՀՀ սեփականություն: Կարծում եմ, երբ որ դեսպանատան շենքը Հայաստանի Հանրապետության սեփականությունն է, դեսպանն ավելի լավ կաշխատի:

Էդվարդ Նալբանդյան. Այսինքն՝ դեսպանի լավ աշխատանքը կախված է` դեսպանատունը վարձակալվա՞ծ է, թե՞ հանդիսանում է սեփականություն: Կարծում եմ, դրանից չէ կախված: Իհարկե, ճիշտ կլինի, եթե մեր հնարավորությունները ներեն, ճիշտ ուղղությամբ եք տանում Ձեր հարցադրումը, եթե մեր սեփականությունը լինի, պետությունը վարձակալության լրացուցիչ ծախսեր չի անի: Վերջին հաշվով, պարզ է, որ վարձակալությունը մեր գրպանից է դուրս գալիս: Բայց նման բան իրականացնելու համար հնարավորություններ ձեռք բերելը, հատկապես որոշ երկրների պարագայում, բավական դժվար է: Այո՛, որովհետև, եթե նայենք, որոշ երկրների պարագայում հնարավոր է, որ դա կազմի արտաքին քաղաքականությանը տրամադրվող բյուջեի մեկ երրորդը: Արդյո՞ք Հայաստանն այսօր կարող է դա անել: Իհարկե, դժվար է: Դրա համար այդպիսի հավակնություններ ունենալ, պահանջել Կառավարությունից, որ մեր բյուջեում հատկացնեն գումարներ` այդ նպատակին հասնելու համար, որ բոլորը լինեն ՀՀ սեփականություն, այո՛, այդպիսի նպատակ կա, բայց դա երկարատև ճանապարհ է:

Այսօր մոտավորապես 20-25%-ն է, որ մեր սեփականությունն է: Դա էլ արդեն մեծ ձեռքբերում է, որ կարողացել ենք այդքանին հասնել: Բայց դա երկար ճանապարհ է: Դժվար բան է: Գիտեք, որ սեփականությունը հատկապես եվրոպական որոշ երկրներում այնպիսի գների է հասնում, որ եթե դիվանագիտական ներկայացուցչություն է, որտեղ Հայաստանի դրոշը պետք է բարձրացվի, ապա դա չպետք է ինչ-որ խեղճուկրակ մի բան լինի: Ավելի լավ է չգնել, սպասել, երբ հնարավորություններ ունենանք, որպեսզի պատշաճ ձևով համապատասխան լուծումներ գտնենք: Բայց, վստահ եղեք, այնտեղ, որտեղ մենք հնարավորություն ենք ունենում լուծումներ գտնել ոչ պետական բյուջեից, մենք դա անում ենք:

Արարատ Զուրաբյան. Հարգարժա՛ն պարոն նախարար, ես մի քանի հարց ունեմ: Առաջինը, մեր հարգելի Հանրապետական կուսակցության՝ իշխանություն ստանձնելու օրվանից ի վեր, կարելի է ասել այդ ժամանակահատվածից, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը դուրս է մնացել բանակցային պրոցեսից: Հիմա, ի՞նչ է անում քաղաքական թիմը և, մասնավորապես, նրա գործադիր մարմինը՝ Արտաքին գործերի նախարարությունը, որպեսզի Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը վերադառնա բանակցային սեղան: Ինչպե՞ս է գնահատում, ի՞նչ միջոցներ, օրինակ, անհրաժեշտ կլինեին, որպեսզի դա տեղի ունենար: Ի՞նչ է անհրաժեշտ անել այս ուղղությամբ:

Երկրորդը: Դուք՝ որպես Արտաքին գործերի նախարար, երկու գործառույթ ունեք, բնականաբար, նախարարի գործառույթը, ինչպես նաև, ասենք, կազմակերպչական գործառույթ: Ես կցանկանայի, որպեսզի Դուք յուրաքանչյուր լումայի համար այստեղ կռվեիք ու փորձեիք ամեն ինչ անել, որպեսզի արտաքին գերատեսչության ֆինանսավորումը հնարավորինս մեծանար, և կոչ կանեմ Ձեզ երբևիցե չընդունել այն խաղի կանոնը, որ Կառավարությունը կամ պետությունը կարող է թելադրել, երբ որ ասում է՝ միջոցներ չկան: Սա նման է հետևյալին. երեխան կարող է ընդունվել ու սովորել Հարվարդի համալսարանում, բայց միջոցներ չունենք, պետք չէ սովորել: Միջոցները պետք է հայթայթել, պետությունը պետք է գտնի այլ ուղղություններ, որտեղ կարող է կրճատել իր ծախսերը, բայց այս ոլորտն այն ոլորտն է, որ յուրահատուկ է:

Եվ երրորդը, մենք խոսում ենք 57 ներկայացուցչության մասին, որ գործում է արտերկրում, տարբեր երկրներում. ըստ էության, հարյուրից ավելի պետություններում Հայաստանը որևէ ձևով ներկայացված չէ: Չե՞ք կարծում արդյոք, որ դա, ընդհանուր առմամբ, հարվածում է մեր արտաքին հարաբերությունների կառուցմանը, աշխատանքին և այլն, որովհետև, ունենալով ներկայացվածություն տարբեր միջազգային կառույցներում, այլ երկրներում, մենք կարող ենք ունենալ բարեկամներ, տարբեր միջազգային կառույցներում մեզ համար քվեարկողներ, և այլն, և այլն: Շնորհակալություն:

Եվ մի բան էլ, եթե կարելի է, արտաքին հարաբերությունների կարևորագույն գործառույթներից մեկն էլ, ինձ թվում է, այն է, որ երկրները, միջպետական հարաբերություններ կառուցելով, յուրաքանչյուրը նաև իր տնտեսական շահն ունի: Այս բնագավառում ի՞նչ է արվում ընդհանրապես:

Էդվարդ Նալբանդյան. Նախևառաջ, շնորհակալ եմ, որ կարևորում եք արտաքին ոլորտին և արտաքին գործերի նախարարությանը տրամադրվող գումարները, և գտնում, որ դա պետք չէ առնվազն նվազեցնել։ Այս տարիների ընթացքում Ազգային Ժողովում ես որևիցե մեկից չեմ լսել, որ ասեն, որ պետք է նվազեցնել մեր ծախսերն արտաքին քաղաքականության ոլորտում: Չնայած այլ կարծիքներ էլ կան։ Օրինակ՝ ես ամիսը մեկ առանց արձանագրության, «off-the-record», հանդիպումներ եմ ունենում քաղաքագետների, լրագրողների հետ արտգործնախարարությունում։ Ոմանք հարց են տալիս՝ ինչու՞ է պետք այդքան դեսպանություն:

57-ը դա ներկայացուցչությունների թիվն է։ Այսինքն՝ դեսպանությունները, միջազգային կառույցներում մեր ներկայացուցչությունները և հյուպատոսական հիմնարկները:

Այս տարիների ընթացքում մեր պատգամավորների կողմից բազմիցս հնչել էր շատ բարի ցանկություն և առաջարկ արտաքին գործերի նախարարին, որ Դուք մեր առջև դրեք այդ հարցը, և արտաքին քաղաքականության բյուջեն կավելացնենք: Իհարկե, դրանք լավ ցանկություններ են, բայց մենք չենք կարծում, որ «լումայի համար պայքարն» այդ ձևով հնարավոր է անել:

Ասում եք, եթե կառավարությունը չի տալիս, պետք է պայքարել: Մենք կառավարության մաս ենք կազմում։ Կառավարության ընդհանուր որոշումներն ընդունվում են նաև արտաքին գործերի նախարարության մասնակցությամբ, նաև ինչ վերաբերում է արտաքին քաղաքականության բյուջերին: Վստահ եղեք, որ երբ կարիք է լինում հիմնավորելու, որ մենք այդ գումաների կարիքն ունենք, դա արվում է համապատասխան կարգով։ Չնայած այս վերջին տարիների ֆինանսական դժվարություններին, կառավարությունն ունի այն գիտակցությունը, որ այս ոլորտը շատ կարևոր է, և բյուջեն չի նվազեցվում:

Հնարավորություն եթե լինի, ավելի շատ ներկայացուցչություն կունենանք: Դուք նշեցիք, մոտավորապես 100 երկրում մենք չունենք ներկայացուցչություն։ Ավելի շատ երկրներում մենք չունենք ներկայացուցչություն։ Բայց պետք է նկատի ունենալ, որ մենք նաև համատեղության կարգով ենք ներկայացնում մեր երկիրն այն երկրներում, որտեղ չունենք դեսպանություններ: Դրանցից մոտ 90 տոկոսը, կատարում են նաև տարածաշրջանային որոշակի դերակատարություն, այսինքն ներկայացված են այդ երկրում, բայց համատեղության կարգով նաև երկու, երեք, պատահում է, որ հինգ, վեց երկրում:

Իհարկե, Դուք պատկերացրեք, որ նորից այս հարցն է առաջանում, «դեսպան + 1» կազմով դյուրի՞ն է հինգ-վեց երկրում ներկայացված լինել, թե՞ ոչ։ Սա է մեր հնարավորությունը և դրա շրջանակներում ենք մենք գործում։ Երբ ավելի շատ հնարավորություններ ունենանք, համապատասխանաբար կավելացնենք նաև մեր դիվանագետների թիվն արտերկրում: Բայց չեմ կարծում, որ պետք է դժգոհենք, ասենք` հնարավորություններ չկան և բացթողումներն արդարացնենք դրանով: Ես այդպիսի հարցադրում երբևէ չեմ արել, որ եթե ավել գումար ունենանք, հինգ հոգի ավել աշխատող ունենանք, ավելին կանենք: Այս հնարավորություններով պետք է լուծենք այն խնդիրեները, որոնք մեր առջև կանգնած են:

Տնտեսական դիվանագիտության առումով, վերջին շրջանում շատ մեծ կարևորություն է տրվում այդ ուղղությանը Հանրապետության Նախագայի կողմից, Կառավարության կողմից, վարչապետի կողմից:

Գիտեք, որ վերջին շրջանի հաշվետվությունները, որ տարբեր երկրներում մեր դիվանագիտական ներկայացուցչությունների ղեկավարները ներկայացրել էին Հանրապետության Նախագահին, նվիրված էին հենց դիվանագիտական ներկայացուցչությունների կողմից տնտեսական հարաբերությունների զարգացման ուղղությամբ կատարվող քայլերին:

Արտաքին գործերի նախարարության կազմում ընդգրկվեց փոխնախարար, ով պատասխանատու է միջազգային տնտեսական հարաբերությունների հարցերով: Անցյալ տարի 12 միջկառավարական հանձնաժողով գումարվեց, բազմաթիվ բիզնես ֆորումներ կազմակերպվեցին և այլն:

Դա արվում է արտաքին գործերի նախարարության և արտերկրում հավատարմագրված դիվանագիտական ներկայացուցչությունների մասնակցությամբ: Անցյալ տարի այս ոլորտին առնչվող մոտ 60 նոր համաձայնագիր է կնքվել: Այդ բոլոր պայմանագրերը անցնում են արտգործնախարարության միջոցով, այս փաստաթղթերը մշակվում, բանակցվում և կնքվում են ԱԳՆ մասնակցությամբ։

Այստեղ հարց հնչեցվեց՝ ի՞նչ է արվել անցած տարվա ընթացքում: Ինչ որ արվել է 2016թ ընթացքում, արտգործնախարարության տարեկան հաշվետվության մեջ ներկայացված է։ Այն տպագրվել է «Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթում: Չեմ կարծում, որ շատ երկրների արտաքին գործերի նախարարություններ են այդ մանրամասնությամբ տպագրում հաշվետվությունները:

Մենք դա անում ենք ամեն տարի:

Արարատ Զուրաբյան. Պարո՛ն նախարար, իմ բարձրացրած հարցերից, կարծում եմ, որպես քաղաքական, ամենակարևորն առաջին հարցն էր, որին ընդհանրապես չանդրադարձաք. Լեռնային Ղարաբաղի՝ բանակցային գործընթացից դուրս գալը և ընդհանրապես համապատասպան գնահատականների և վերադարձի հետ կապված: Շնորհակալություն:

Էդվարդ Նալբանդյան. Շատ շնորհակալություն, որ հիշեցրիք: Ես ցանկանում էի ասել այն, ինչ ասացի մեր նախորդ հանդիպման ժամանակ. հենց այս ձևաչափով անցյալ տարի ես բացեցի որոշ փակագծերը:

Եթե Դուք վերցնեք 2015թ. ֆինանսական կատարողականի վերաբերյալ սղագրությունը, այն ժամանակ նույն հարցը տրվեց, և ես ասացի, որ բոլոր բանակցային աշխատանքային փաստաթղթերում, որոնք ի պահ են դրված ԵԱՀԿ-ի գլխավոր գրասենյակում՝ Վիեննայում, ինչ-որ բանակցվել է և տեղ է գտել այդ փաստաթղթերում, բոլորի մեջ ասված է, որ Լեռնային Ղարաբաղի ներկայացուցիչները պետք է մասնակցեն բուն խաղաղության պայմանագրի մշակմանը՝ Հայաստանի, Ադրբեջանի հետ միասին և եռանախագահ երկրների միջնորդությամբ: Սա հստակ ֆիքսված է։ Առանց դրա որևէ պայմանագիր չի կնքվի: Անհնար է առանց Արցախի որևէ համաձայնության գալ:

Արտակ Զեյնալյան. Պարո՛ն Նալբանդյան, մասնակիորեն արդեն իմ հարցի պատասխանը տվեցիք: Ինձ հետաքրքիրում են քանակական և որակական ցուցանիշներ տնտեսական դիվանագիտության ոլորտում: Խնդրում եմ, հստակեցրեք Ձեր պատասխանի մեջ` 2016թ. հաշվետու տարվա ընթացքում 60 պայմանագիր է ստորագրվել` արտահանմանն ուղղված: Խնդրում եմ դարձյալ ներկայացնել քաղաքական, քանակական և որակական տվյալներ էներգակիրների ներկրվող գնի էժանացմանն ու դիվերսիֆիկացիայի կամ դրանց բազմազանության ապահովմանն ուղղված գործողությունների վերաբերյալ: Ի՞նչ է արվել այս ուղղությամբ ճանապարհների բացման, մասնավորապես, Վրաստանից Ռուսաստան ճանապարհների բացման ուղղությամբ:

Եվ ևս մեկ հարց. Հայաստանի դիրքերը միջազգային հարաբերություններում շատ ավելի ամուր են լինում, երբ Հայաստանը կատարած է լինում կամ ջանադրաբար կատարում է իր կողմից ստանձնած միջազգային պարտավորությունները և այդտեղ իր հաշվեկշռում բացասական ցուցանիշ, պասիվներ չի ունենում: Իհարկե, այդ միջազգային պարտավորություններն առաջնահերթությամբ սահմանադրական պարտավորություններ են, որոնք Սահմանադրության 3-րդ հոդվածով դրված են իշխանությունների վրա: Այնուամենայիվ, դրանք միջազգային պարտավորություններ են, և Հայաստանը հաշվետու է այդ առումով:

Իրավունքների պաշտպանության տեսակետից, իհարկե, մենք մեր հարևաններից մի քանիսից անհամեմատ լավ վիճակում ենք գտնվում: Այնուամենայնիվ, Հայաստանում մարդու իրավունքների վիճակի վերաբերյալ բազմաթիվ բացասական զեկույցներ են եղել ոչ միայն միջազգային կազմակերպությունների ներկայացուցիչների կամ համապատասխան ինստիտուտների մարմինների կողմից, այլև հեղինակավոր միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպությունների կողմից: Կխնդրեի ներկայացնել այս ուղղությամբ Արտաքին գործերի նախարարության գործողությունները քանակական և որակական առումով:

Էդվարդ Նալբանդյան. Դուք հարցեր տվեցիք, որ մի երկու ժամ պետք է` պատասխանելու համար:

Ինչպես ասացի, մոտ վեց տասնյակ համաձայնագիր է ստորագրվել, բայց նաև այլ փաստաթղթեր: Ստորագրված փաստաթղթերի ընդհանուր թիվն 80 է: Ես ասացի, որ բազմաթիվ միջկառավարական հանձնաժողովներ են եղել: Միջկառավարական հանձնաժողովների 12 նիստ է գումարվել տարբեր երկրների հետ, անցկացվել է 11 բիզնես ֆորում և այլն:

Ինչ վերաբերում է, թե ինչ է արվել ճանապարհը բացելու ուղղությամբ։ Ընդհանրապես դիվանագիտության մեջ պետք է «փոսը թռնելուց առաջ հոպ չասել»: Երբեմն պատահում է, ես նկատի ունեմ նաև մեր լրատվական դաշտը, «հոպ» ենք ասում, թե արդեն պայմանավորվեցինք, հիմա «բացվում է երկաթգիծը» և այլն։ Խոսքը բանակցային նուրբ գործընթացի մասին է: Երբ ժամանակից առաջ ես ընկնում, այլ գործոններ էլ կան, որ կարող են դրա վրա ազդեցություն ունենալ: Եվ ունենում են: Դրա համար այսպիսի հարցերում երբ որ լինի, այն ժամանակ դրա մասին կտեղեկացվի:

Ինչ վերաբերում է մարդու իրավունքների պաշտպանությանը, Դուք ասում եք, որ նաև քննադատություններ են լինում այդ ուղղությամբ: Ես Ձեր ուշադրությունը հրավիրեմ, որ այդպիսի քննադատություններ լինում են ոչ միայն Հայաստանի, այլև եվրոպական կարևորագույն երկրների և օվկիանոսից այն կողմ երկրների վերաբերյալ: Եվ չեմ կարծում, որ այդ քննադատությունները լինում են ավելի թույլ, քան Հայաստանի նկատմամբ:

Հայաստանն այս տարածաշրջանում մարդու իրավունքների պաշտպանության ցուցանիշներով բավականին առաջընթաց է արձանագրել: Դա միջազգային կառույցների, մեր գործընկերների կողմից բավականին բարձր է գնահատվում, ինչի մասին բազմիցս նաև հայտարարվել է: Դա էլ պետք է տեսնենք: Կան երկրներ հենց այս տարածաշրջանից, որոնց վերաբերյալ միայն քննադատություն է հնչում։ Դրական գնահատական մեր որոշ հարևանների նկատամամբ վերջին շրջանում չի հնչել։ Իսկ մեզ մոտ դրական առաջընթաց է արձանագրված:

Եվրամիության հետ մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտը մեր երկխոսության կարևորագույն ոլորտներից մեկն է: Բազմաթիվ քննարկումների փուլեր են կայացել թե՛ Երևանում, թե՛ Բրյուսելում այս հարցերով, իսկ մեր որոշ հարևաններն ընդհանրապես չեն ուզում դրա մասին խոսել, ընդհանրապես չեն էլ ընդունում, ինչ որ ասվում է իրենց մասին: Ադրբեջանի նկատմամբ ամենատարբեր ատյաններից հնչեցին քննադատություններ, իսկ այդ երկրի ղեկավարությունն ասեց, որ Ադրբեջանը կարող է օրինակ ծառայել ողջ աշխարհին` որպես մարդու իրավունքների պաշտպանության և հանդուրժողականության երկիր: Դա է իրականությունը:

Իհարկե, մեզ մոտ կան թերություններ, և մենք գիտակցում ենք դա: Մեր Կառավարությունը, Հայաստանի ղեկավարությունը նպատակադրված է անել հնարավոր ամեն ինչ՝ այս ոլորտում առավել արդյունքների հասնելու համար: Պետք է նաև նկատի ունենալ, որ այս իմաստով մենք բավական ներգարվել ենք նաև քաղաքացիական հասարակությանը։ Կան թերություններ, ինչը մենք գիտակցում ենք, և հնարավորության սահմաններում արվում է առավելագույնը, որ արդյունք արձանագրվի:

Արտակ Զեյնալյան. Պարո՛ն Նալբանդյան, իմ ասածը հետևյալի վերաբերյալ էր, որ եթե միջազգային հարթակում մենք առավելություններ ունենք մեր քիչ ռեսուրսներով, դա պայմանավորված է նրանով, որ մենք բարեխղճորեն կատարում ենք մեր միջազգային պարտավորությունները, օրինակ, մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում: Բայց առօրյայում Հայաստանի Հանրապետությունում տեղի են ունենում մարդու իրավունքների կոպտագույն խախտումներ, որոնք մի տարի, 2 տարի հետո կամ այս տարվա վերջին ընդգրկվելու են զեկույցներում և մեզ վատ վիճակի մեջ են դնելու: Այն ժամանակը, որ ծախսվելու էր մեկ այլ բանի մասին խոսելու համար, ուրիշ բան լոբբինգ անելու համար, սկսելու ենք ծախսել այդ մարդու իրավունքների խախտումների վերավերյալ պատասխանի վրա: Մի քանի օր առաջ դատարանի շենքում կատարվածի վերաբերյալ պատասխան ենք տալու, և դրա հիմքում ընկած է մարդու իրավունքների խախտում, և հեղինակության խնդիր կա: Սրա մասին է խոսքը, որ արտաքին քաղաքականությունն այսօր սկսվում է, ասենք, դատարանի նկուղից:

Էդվարդ Նալբանդյան. Այստեղ հենց դրա մասին էի ասում, մենք գիտակցում ենք, որ թերություններ կան, և գիտակցում ենք, որ դեռ երկար ճանապարհ կա անցնելու: Արվում է հնարավորինը Կառավարության, իշխանությունների կողմից, որպեսզի այդ բնագավառում առավել արդյունքների հասնենք: Իհարկե, մենք հասկանում ենք, որ այն արձագանքը, որը հնչեցվում է հանրության կողմից, դա էլ է լավ, լավ այն իմաստով, որ յուրաքանչյուր ոք կարող է ազատ արտահայտվել: Մեր հարևան որոշ երկրներում, երբ քննադատություն է հնչում, բանտ են նետվում։ 40000 մարդ բանտարկվեց։

Արեգ Աղաբաբյան. Շնորհակալություն, հարգելի՛ նախարար, հարցս կրկին կապված է այն արդեն պատասխանված հարցին, որ միջազգային կազմակերպություններում ՀՀ անդամակցության ծախսերը կազմում են 2,3 մլրդ դրամ կամ նախատեսվածի 89,6%. դա արդյունք է նախարարության աշխատանքի՞, թե՞ այն հարաբերությունների, որ կան միջազգային կազմակերպություններում, այսինքն՝ աշխատանքի՞ արդյունք է:

Այդ առնչությամբ, հետաքրքիր է՝ այսօվա բանակցային գործընթացը, որ ընթանում է Եվրոպական միության հետ նոր պայմանագրի ստորագրման շուրջ, կցանկանայի իմանալ, թե ինչ փուլում է գտնվում այն:

Եվ մյուս կողմից, հաշվի առնելով Լավրովի վերջին հայտարարությունները, եթե հանկարծ նույն ճակատագրին արժանանա, ինչ որ 2013թ. սեպտեմբերի 3-ին՝ այսինքն չստորագրվի, այսպիսի հարաբերություններն ու այսպիսի զիջումները, հնարավո՞ր է՝ տեղի ունենան, թե՞ ոչ:

Էդվարդ Նալբանդյան. Ոչ թե բանակցություններն ինչ-որ փուլում են գտնվում, այլ այս բանակցություններն ավարտված են: Դրա մասին հայտարարվեց Հանրապետության Նախագահի և Դոնադ Տուսկի կողմից Բրյուսելում հանդիպման ժամանակ, և դրանից հետո մենք նախաստորագրեցինք այդ փաստաթուղթը Երևանում: Պատրաստվում է դրա ստորագրումը աշնանը: Այդ մասին նորից հրապարակավ մենք ասել ենք:

Իսկ Ռուսաստանի արտգործնախարարի կողմից արված հայտարարությունները պետք է ուշադիր նայել, թե ինքն ինչ է ասել: Իսկ նրա ասածին պետք է հարգանքով վերաբերել: Այստեղ որոշ մարդիկ ցավագին ընդունեցին, սկսեցին ինչ-որ վերլուծություններ, եզրակացություններ անել դրա հիման վրա:

Իսկապես, կար այդպիսի հարցադրում, ոչ այժմ, ավելի վաղ շրջանում, որը որոշ խնդիրներ հարուցեց, երբ հարց էր դրվում, որ պետք է ընտրություն կատարել՝ կամ-կամ:

Եվ գիտեք՝ որն էր Հայաստանի դիրքորոշումը դրա վերաբերյալ: Մենք ի սկբանե՝ Արևելյան գործընկերության նախաձեռնությունից առաջ, ասում էինք, որ պատրաստ ենք ԵՄ-ի հետ գնալ հնարավորինս խորը, լայն փոխգործակցության, բայց ոչ ի վնաս մեր հարաբերություններին այլ ուղղություններով, հատկապես ի վնաս այն մեր հավակնություններին այլ ինտեգրացիոն գործընթացներում:

Մենք հայտարարություն ընդունեցինք Եվրամիության հետ՝ Հայաստանի արտգործնախարարի և բարձր ներկայացուցիչ Քեթրին Էշթոնի կողմից, որտեղ հստակ ասվում էր, որ Եվրամիությունը և Հայաստանը մտադրված են զարգացնել համագործակցությունը՝ նկատի ունենալով Հայաստանի հանձնառություններն այլ ինտեգրացիոն գործընթացներում: Դրա մասին մենք ասացինք նաև Մոգերինիի հետ 2015թ. դեկտեմբերին, երբ մեկնարկեց նոր բանակցային գործընթացը։ Այս ամենը նկատի ունենալով` մենք բանակցել ենք և եկել մի ընդհանուր համաձայնության, որ, այո՛, հաշվի առնելով մեր պարտավորություններն այլ ինտեգրացիոն գործընթացներում, կարող ենք համապարփակ նոր համաձայնագիր ստորագրել Եվրամիության հետ, որը շրջանակային լուրջ փաստաթուղթ կլինի մեր հարաբերությունները հետագայում ավելի խորացնելու, զարգացնելու և ընդլայնելու համար: Այդ պայմանագիրը, ինչպես հայտարարված է, նախատեսվում է ստորագրել նոյեմբերին՝ Բրյուսելի գագաթաժողովի ժամանակ:

Արեգ Աղաբաբյան. Ասելիքս այն է, որ մեր հայտարությունն արվեց արդեն ԵՄ հետ ասոցացման պայմանագիրը ստորագրելուց հրաժարվելուց հետո, և նոր տարբերակի որոնում էր դա: Մտավախությունս այն է, թե արդյո՞ք առաջիկա աշնանը ստորագրվելիք պայմանագիրի դիմաց նորից արգելապատնեշ չի դրվի: Ես հասկանում եմ, որ Լավրովը միանգամից Հայաստանի անուն չի տվել, Հայաստանի մասին հնչեցրել, բայց դրա մեջ կային տարրեր, որոնք վերաբերում էին նաև մեզ:

Էդվարդ Նալբանդյան. Երբ հայտարարեցինք մեր որոշման մասին, որ սկսում ենք բանակցությունները Եվրասիական միությանը անդամակցելու վերաբերյալ, հաջորդ օրն արդեն ես գտնվում էի Բրյուսելում, և այնտեղ հայտարեցի այն, ինչի մասին հետագայում ասացինք Վիլնյուսի գագաթաժողովին:

Բրյուսելից հետո այցելեցի Վիլնյուս, որտեղ Եվրամիության արտգործնախարարների հանդիպումն էր ընթանում։ Լիտվայի արտգործնախարար Լինաս Լինկյավիչուսի հետ ասվեց այն, ինչը հետագայում հայտարարվեց Քեթրին Էշթոնի հետ համատեղ:

Այդ դիրքորոշումը եղել է ինչպես Արևելյան գործընկերության նախաձեռնությունից առաջ, այնպես էլ դրա ամբողջ ընթացքում։ «Տժվժիկի» պատմություն պետք չի սարքել։

Եվրամիության հետ նոր շրջանակային փաստաթութղը նախաստորագրված է և առաջիկա գագաթաժողովին նախատեսվում է այն ստորագրել։