Մհեր Ենոքյան

«Հետքի» թղթակիցը «Նուբարաշեն» բանտից

Հաճելի նորություններն ուրախություն են պարգևում, մանավանդ, որ բանտում ժամանակն ասես կանգ առած լինի, հատկապես ցմահների բաժնում…

Գիտական ղեկավարիս կարևոր նկատառումները հաշվի առնելով`ամփոփեցի կուրսային աշխատանքս: Օրեր առաջ «Նուբարաշեն» բանտ այցելեց Սլավոնական համալսարանի քրեական իրավունքի իմ դասախոսը, և ես պաշտպանեցի կուրսայինս: Տեղյակ եք, որ գրել էի ցմահ ազատազրկում թեմայով՝ օգտագործելով անձնական դիտարկման մեթոդը, քանի որ ինքս, 22-րդ տարին գտնվելով բանտում, ներսից եմ տեսնում բոլոր խնդիրները: Բնականաբար շեշտը դրել էի Հայաստանում առաջացած խնդիրների վրա, որոնց մասին ներկայացրի առաջարկներս և լուծման իմ պատկերացրած մեխանիզմները:

Դասախոսին ներկայացրի նաև ցմահ ազատազրկում պատժատեսակի կիրառման միջազգային փորձը, համեմատական վերլուծություն կատարեցի տարբեր երկրներում այս պատժատեսակի նշանակման և կատարման առանձնահատկությունների մասով:

Աշխատանքս գնահատվեց գերազանց, և քանի որ Հայաստանում նման վերլուծություն չի արվել ու չկա այս խնդրի վերաբերյալ միջազգային փորձի մասին ամփոփ տեղեկատվություն, դասախոսն ինձ առաջարկեց գրքույկի տեսքով հրատարակել կուրսային աշխատանքս: Ինքս համոզված եմ, որ նման նախաձեռնությունը պիտանի կլինի ոչ միայն իրավաբանական ֆակուլտետների ուսանողների և դասախոսների, այլ նաև քրեակատարողական ու դատաիրավական համակարգերի աշխատակիցների համար:

Հայասատնում մինչ օրս որևէ ցմահ ազատազրկված պայմանական վաղաժամկետ չի ազատվել, իսկ արտասահմանում, մասնավորապես եվրոպական և ամերիկյան մայրցամաքի պետություններում, անգամ Ճապոնիայում այս ինստիտուտը լայնորեն կիրառվում է: Մեծ Բրիտանիայում տարբեր աշխատություններ կան՝ կյանքը ցմահ ազատազրկումից հետոյի մասին: Վիճագրական տվյալները վկայում են, որ ցմահ ազատազրկված մարդիկ, երբ պայմանական ազատվում են, նրանց պարագայում հետագայում  կրկնահանցագործությունները անգամ տոկոս չեն կազմում: Օրինակ` Կանադայում 1920-1967թթ. պայմանական վաղաժամկետ ազատվել է 119 մարդ, ովքեր սկզբում դատապարտված են եղել մահապատժի, հետո փոխարինվել է ցմահ ազատազրկման: Այդ 119 հոգուց միայն մեկն է պայմանական ազատվելուց հետո կատարել նոր հանցագործություն, մյուսները մինչև կյանքի վերջին օրերը ապրել են որպես օրինապահ քաղաքացիներ, ոմանք էլ դեռ շարունակում են այդպես ապրել ազատության մեջ:

Եվ սա այն պարագայում, երբ վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ որոշակի ժամկետով ազատազրկվածները (2,3,4 մինչև 15 տարի), ազատվելուց հետո միջինը 50-55% դեպքերում կրկին կատարում են հանցագործություն: Այսինքն` ցմահ ազատազրկվածներին 20-25 տարի հետո ազատելը գրեթե ռիսկ չի պարունակում, որ նրանք նորից հանցագործություն կկատարեն: Այլ գործոնների հետ մեկտեղ, սա պայմանավորված է նրանով, որ գիտակից կյանքի մեծ մասը անազատության մեջ անցկացնելուց հետո, դատապարտված քաղաքացին պայմանական ազատություն վերադառնալով՝ ամեն ջանք գործադրում է, որ հանգիստ կարողանա կյանքի մնացած հատվածում գոնե մի փոքր վայելել կյանքը:

Մի շարք պետություններ հրաժարվել են նաև ցմահ ազատազրկում պատժատեսակից: Պորտուգալիայում այս պատժատեսակը վերացված է 1989թ-ին Սահմանադրությամբ, այն բացառված է նաև Նորվեգիայում, Սլովենիայում, Իսպանիայում, Նիդերլանդներում, Բրազիլիայում և մի շարք այլ երկրներում: Դեռ 1977 թվականին Եվրոպայի Խորհուրդը արձանագրել է, որ ամբողջ կյանքի ընթացքում բանտարկելը, առանց ազատման հույսի` անմարդկային պատիժ է, և այն չի կարող համապատասխանել ոչ բանտարկյալների հետ վերաբերմունքի ժամանակակից սկզբունքներին, ոչ էլ իրավախախտների ուղղման և հասարակություն վերադառնալու գաղափարին:

Քրեական իրավունքում պրակտիկ տեսանկյունից ապացուցված է՝ պատժի խստությունը չէ, որ կանխում է հանցանքները, այլ պատասխանատվության անխուսափելությունը: