Մհեր Ենոքյան, «Հետքի» թղթակիցը «Նուբարաշեն» բանտից

Հայաստանում անարդարությունների, մարդկային արժանապատվության ոտնահարման ու ազատ կամքի ստրկացման խորհրդանիշ-գործիքը «Նուբարաշեն» կլոր բանտն է: Այս բանտը յուրահատուկ միապետություն է, որտեղ բանտապետերը նստում են գահին ու փորձում են իրենք իրենցով փոխարինել օրենքները: Այս տարիների ընթացքում մեկ անգամ չէ, որ նրանցից կամ տեղակալներից ու բանտի աշխատակիցներից լսել եմ` ի՞նչ դատարան, ի՞նչ օրենք, էստեղ օրենքը մենք ենք` ոնց ուզենք, կանենք:

Այս անգամ ուզում եմ գրել հենց բանտապետերի մասին, քանիսն են եկել-գնացել այս 21 տարիների ընթացքում: Մտովի փորձում եմ հաշվել. մեկ տասնյակից ավելի:

Օրենքները, ներքին կանոնակարգերը, կարծես միտումնավոր, բանտապետերին մեծ հայեցողական լայն լիազորություններ են տալիս: Օրինակ` անազատության մեջ գտնվող մարդկանց համար շատ կարևոր են հարազատների հետ հանդիպումները: Եվ այս հարցում նույնպես, ցավոք, բանտի պետից է շատ բան կախված: Եղել է բանտապետ, ով անգամ կարճատև տեսակցությունների փոխարեն թույլատրել է միայն ցմահ բանտարկյալներին երկարատև տեսակցել հարազատներին: Պետեր են եղել, որոնց ղեկավարման տարիներին տրվել են մինչև իսկ տարեկան 3-4 անգամ եռօրյա երկարատև տեսակցություններ: Սակայն եղել են բանտապետեր, որոնք տարեկան 1 անգամից ավելի երկարատև տեսակցություն չեն տրամադրել, իսկ քրեակատարողական օրենսգրքով սահմանված խրախուսանքն ու լրացուցիչ տեսակցությունը նրանք չեն կիրառել:

Եթե օրենքներն առհասարակ գործեին և հայեցողական լիազորությունները սահմանափակվեին, ապա որևէ տարբերություն չէր լինի, թե ով է բանտապետ նշանակվում:

Տեսնենք, թե ժամանակային առումով ինչ է տեղի ունեցել բանտ-պետության մեջ այս 21 տարիներին: 90-ականներին ծեծն ու ջարդը սովորական երևույթ էր ողջ բանտով մեկ, ինչպես նաև ոստիկանական բաժանմունքներում: Ինչ վերաբերում է իբր մահապատժից հրաժարվելուն, ապա ՔԿ վարչության պետ Սամվել Հովհաննիսյանի օրոք այն շարունակվում էր ի կատար ածվել՝ մարդկանց սովամահ անելու, ծեծ ու ջարդի միջոցով: ՔԿՎ այս պետը հետագայում քրեական ծանր հանցագործություն կատարելու համար դատապարտվեց, սակայն նախագահի ներմամբ 1 տարի անց վերադարձավ ազատություն:

2004-2006 թվականներին Եվրոպական Խորհրդի անդամ դառնալու հետ կապված և այնտեղից մեծ գումարներ մուրալու ժամանակաշրջանում ակնհայտ բարելավումներ եղան: Ծեծն ու ջարդը հասան նվազագույնի, խցերը մի փոքր վերանորոգվեցին, Կարմիր խաչի և մի շարք այլ միջազգային և եվրոպական կառույցների անդամներ, ինչպես նաև լրագրողներ կարողացան ազատ մուտք գործել բանտ, իրենց աչքերով տեսնել իրավիճակը: Այդ ժամանակ «Նուբարաշեն» բանտում համեմատաբար ավելի լիբերալ բանտապետ նշանակվեց` Արամ Սարգսյանը, ով արեց ամենակարևոր մարդասիրական քայլը. թույլատրեց հարազատների հետ հնարավորինս հաճախ հանդիպումներ: Սրանից հետո դանդաղ, բայց նկատելի ձևով նորից սկսվեց հետընթացը, որը գագաթնակետին է հասնում այսօր:

Եվ չնայած 26 տարիների անկախությանը, բանտում խորհրդային ոգին չի անհետացել. 1996 թ-ից այստեղ եմ: Մինչ օրս աշխատակիցներն ու բանտարկյալները զբոսանքին ասում են «պռագուլկա», նախաճաշին՝ `«զավտրիկ» (завтрак բառի աղավաղված ձևն է), ճաշին`«աբեդ», դիտանցքին` «գլազ», ղեկավարին` «նաչալնիկ» և այլն: Լեզվամտածողությունը պայմանավորում է գործողությունները, որոնք էլ կերտում են անգամ ճակատագրեր` թե՛ անհատի, թե՛ պետության:

Բանտն, ասես, մեր պետության փոքր մոդելը լինի, և այստեղ ավելի ակնառու են պետության զարգացման կամ հետընթացի երևույթները: ԵԽ անդամ դառնալով՝ Ներքին գործերի նախարարությունից, այն է` ոստիկանական համակարգի վերահսկողության տակից, իբր, Հայաստանի քրեակատարողական հիմնարկներն անցան արդարադատության ոլորտ: Իրականում արդարադատության նախարարությունը` ի դեմս իրար փոխարինող նախարարների, որևէ ազդեցություն չունեն այս ոլորտում: Գիտե՞ք ինչու. որովհետև ՔԿ վարչության պետին նշանակում ու ազատում է ոչ թե արդարադատության նախարարը, այլ հանրապետության նախագահը: Բանտերի ու գաղութների պետեր էլ որպես կանոն նշանակվում են հենց ոստիկանական համակարգից: Այսինքն` իրականում որևէ համակարգային փոփոխություն Հայաստանում տեղի չունեցավ այս ոլորտում, պարզապես Եվրոպայի աչքերին թոզ փչեցին, թե իբր քաղաքակիրթ ենք դառնում, որպեսզի գումարներ հոսեն Հայաստան բարեփոխումների անվան տակ:

Կարծում եմ՝ նույն պատկերն է ամբողջ երկրի մակարդակով: Բարի կամ չար «թագավորներից» է կախված երկրի, ազգի ճակատագիրը: Անձերը փորձում են փոխարինել օրենքները, ավելի պարզ՝ իրենք դառնալ օրենքն ու ճիշտը՝ դառնալով մարդ-օրենքներ: