Բաղրամյանի ներքին բակերից մեկում գտնվող իմ այս բալկոնը միակն է, որ պահպանել է նախնական ձեւը՝ առաջ չեն տվել, չեն փակել ապակիներով, չի փոփոխել գունային հիմնական երանգը։ Այս բալկոնում ամեն շաբաթ մի քանի ժամով հանգստանալու, առանձնանալու հնարավորություն է ունենալու մեկը, ում հետ զրուցելու եմ։ Նրանք ամենատարբեր ոլորտներից են, բայց նրանց ընտրությունն ամեն անգամ բացատրություն պետք է ունենա։ Զրույցի թեման տարբեր է լինելու, բայց, ում հյուրընկալելու եմ բալկոնում, ինքս չեմ ներկայացնելու․ նա պետք է իր մասին խոսի երրորդ դեմքով ու այդպես ներկայանա ձեզ։

Բալկոնում  համադրող Վիգեն Գալստյանն է։

Վիգեն Գալստյանը՝ երրորդ տարածությունում (ինքն իր մասին)

Վիգենը միշտ քնել է ուզում: Վերջին մի քանի տարիներին` հատկապես (ծիծաղում է)։ Ինքը սիրում է ապրել մի քանի երկրների միջեւ՝ միեւնույն ժամանակ կապված լինելով մի տեղի հետ։ Չի ասում ունենալ արմատ (այս բառը չի սիրում), այլ ունենալ խարիսխ, որը կարեւոր է ուղղությունը չկորցնելու համար։ Ու թերեւս Հայաստանն է իր համար այդ խարիսխը՝ ոչ սենտիմենտալ կամ նոստալգիկ առումով, զուտ գաղափարական, կարելի է ասել՝ ընտրված խարիսխն է։

Ինքն ամեն ինչի մեջ է հետաքրքրություն տեսնում։ Այդ
«բազմահետաքրքրվածությունը», եթե կարելի է հայերեն այդպես անվանել, հաճախ խոչընդոտ է դառնում որոշակի «ֆոկուս» ունենալու հարցում։ Ինքը պայքարում է դա ձեռք բերելու համար, բայց միեւնույն ժամանակ գիտակցել է, որ կյանքի հետաքրքրություններն այնքան շատ են․․․ Դրանց հաճույքներից հրաժարվելն ուղղակի անհնար է։

Էլ չասեմ, որ ինքը սիրում է իրեր։ Այդ իրերն արժեւորում է ոչ նյութական իմաստով, այլ տարօրինակ էներգիաների համար, որոնք կուտակված են իրենց մեջ։ Դրանք փարոսի պես են (ի՜նչ պոետիկ ստացվեց)։

Ինքը ցանկություն ունի որոշակի իրավիճակ փոխելու (շատ համեստ ձեւով) թեկուզ իր ընտրած բնագավառում, որն այսօր քաղաքական, տնտեսական առումով թվում է՝ շատ քիչ ազդեցություն կամ նշանակություն կարող է ունենալ․․․ Բայց քանի որ այդ ամենն առնչվում է աշխարհընկալմանն ու գիտակցությանը, ինքը հավատում է, որ արվեստի կամ մշակույթի բնագավառում նույնիսկ փոքր դրական փոփոխությունը, կարեւոր է։

Լինելով արվեստի «աշխատող» (իսկ այդ աշխատանքն ինքն ընկալում է որպես տաժանակիր, հաճախ անիմաստ թվացող, բայց էական)՝ երջանկանում է, երբ գործն արդյունք է տալիս։

Բայց հա․․․ Ընդամենը մարդ է, ով «աշխատում» է արվեստի բնագավառում՝ փորձելով փոխել մարդկանց հայացքն իրենց առօրյա իրականության նկատմամբ։

Սկսենք Սիդնեյից, այնտեղ հայտնվելուդ պատճառներից եւ վերադարձից։

Մինչեւ Սիդնեյում հայտնվելը երկար ճանապարհ կա․ չորս տարի Նոր Զելանդիայում եմ ապրել, որտեղ դպրոցն ավարտեցի, դրանից առաջ՝ երեք տարի Մոսկվայում, իսկ դրանից էլ առաջ՝ քաղաք Արտաշատ, գյուղ Խոր Վիրապ։ Երբ ինձ հարցնում են՝ որտեղից ես գալիս, ասում եմ՝ խորը փոսից (անգլերենով կատակի պես է հնչում)։ Սիդնեյ տեղափոխվելը իմ որոշումն էր, իսկ մինչ այդ բոլոր տեղափոխությունները ծնողներիս թեթեւ ձեռքով էր։

Երբ ոտքդ դնում ես Նոր Զելանդիայի հողին, երկու գույն կարող ես տեսնել՝ կապույտը եւ կանաչը, հետո անսահմանություն է, որը վախենալու է։ Այդ ժամանակ է, որ սկսում ես հասկանալ, թե ինչ կարեւոր է լանդշաֆտը, որքան է այն ազդում մարդու գիտակցության ձեւավորման վրա։ Մինչ այդ ես սրա մասին չեմ մտածել։ Հայաստանի լանդշաֆտը բազմակողմանի է ու կարեւոր` մեր ինքնությունը ձեւակերպելու համար (չնայած որ երկիրը փոքր է)։

Նոր Զելանդիայում արվեստ, մշակութային խտություն, որպես այդպիսին, չկար։

Ու Սիդնեյ մեկնելու որոշումդ պայմանավորված էր կրթություն ստանալու միտումով։ Մեկնեցիր կինոարվեստ ուսանելու։

Արվեստի նկատմամբ հետաքրքրությունս դեռ մանկուց է, եւ կինոն միշտ եմ սիրել։

Նոր Զելանդիայում կրթությունը լրիվ ուրիշ մակարդակի վրա էր: Դպրոցում սովորում էինք մեդիա արվեստներ (այդպիսի առարկա կար), ու ես հենց Նոր Զելանդիայում նկարեցի իմ առաջին ֆիլմը՝ 16 տարեկանում։ Կարճ ասած՝ հենց դպրոցում էլ արդեն որոշ որոշումներ կայացրել էի։ Ես հայտնաբերեցի, որ կինոն իմ բոլոր հետաքրքրությունների ամբողջական հարթակն է, որտեղ ես կարող եմ իրացնել սերը դեպի գեղանկարչությունը, արվեստի պատմությունը, բեմական արվեստը, լուսանկարչությունը։ Կարելի է ասել՝ կինոյի պատճառով եմ Սիդնեյում հայտվնել։

Կինոն՝ հիմա։

Հիմա՝ տասնյոթ տարի անց։ Տարօրինակ է՝ մարդիկ կան, ովքեր ինձ դեռ կապում են կինոյի հետ, չնայած ութ տարի է՝ որոշել եմ ակտիվ չզբաղվել կինոյով եւ փոխել մասնագիտական ուղղությունս։

Հիմա կինոյի ստեղծագործական իմ ուղին թերեւս շարունակում եմ ուրիշ ֆորմատի մեջ․ այսինքն գալիս է պահ, երբ դու հասկանում ես, որ ցանկացած բան կարող է «կինո» լինել։ Երբ կինոն քո մեջ է, ու դու այնքան լավ ես իրեն հասկանում որպես պատկեր/պատում կառուցելու  կամ արտահայտվելու միջոց, հասկանում ես, որ այն ընդամենը գործիք է, որը կարող ես կիրառել շատ տարբեր ասպարեզներում․․․ Ինչպես որ ընդունված է այսօր, որ գեղանկարիչն աշխատում է լուսանկարչության ոլորտում, լուսանկարիչները՝ գեղանկարչության։ Սահմաններն այնքան են փլուզվել, որ խոսել կոնկրետ դիսցիպլինաների եւ միդիումների մասին, իրենց սահմաններում լինելու մասին, ինձ համար մի քիչ աբսուրդ է։

Կարելի է ասել՝ երբ ցուցահանդես եմ համադրում, ինչ-որ առումով նաեւ «ֆիլմ» եմ կառուցում։ Դրանք ինձ համար դրամատիկ պատումներ են, որտեղ շարժվում են ոչ թե պատկերները, այլ մարդիկ։ Վերջին ցուցահանդեսը, որն արեցի, դրա լավագույն օրինակն էր։

Գագիկ Հարությունյանի լուսանկարչական ցուցահանդեսի՞ մասին ես ասում։

Հա․․․

Այդ ցուցահանդեսի հետ կապված հարց ունեմ։ Պտտվեցի սկզբից մինչեւ վերջ, ու հարց առաջացավ, թե ինչու ես Լենինին այդքան կարեւորել, որ հենց կենտրոնում ես տեղադրել լուսանկարը՝ ապահովելով կարմիր ֆոնը։

Նախ լուսանկարն ինքնին տարբեր առումներով բավականին ազդեցիկ է․ այն կարգի գործերից է, որը որպես սիմվոլ կարող է տարբեր զգացողություններ առաջացնել՝ մեկի մոտ նոստալգիա, մյուսի մոտ՝ վախ, ծիծաղ, բայց բոլոր դեպքերում դժվար է լուսանկարի կողքով անտարբեր անցնել։

Լենինի արձանն ինչ-որ առումով մարմնավորում էր այդ ամբողջ ցուցահանդեսի կոնցեպտը։ Եթե դիտարկենք նյութական առումով, արձանը պատկերում է մի սիմվոլի, որը երկար ժամանակ անքակտելի էր, անձեռնմխելի, որին որեւէ ձեւով հնարավոր չէր տապալել։

Ժամանակը ցույց տվեց, որ ցանկացած սիմվոլ, ցանկացած պատում եւ ցանկացած գաղափարախոսություն ենթակա է տապալման։ Ցուցահանդեսը թերեւս հենց սրա մասին է, որ կայունություն չկա, եւ պատմությունն ինքնին շատ հեղհեղուկ եւ փոփոխական է, որին անընդհատ պետք է հայացք նետել։

Արվեստագետի ու համադրողի երկխոսությունն ինչպե՞ս է կայանում։ Կա՞ նման երկխոսություն առհասարակ, թե՞ արվեստային օբյեկտն է սկսում «խոսել» համադրողի հետ։

Երկխոսություն կա, բայց չի նշանակում, որ այն համաձայնության պայմանագրով է ընթանում։ Ցուցահանդեսից ցուցահանդես այդ պրոցեսը տարբերվում է։

Արվեստագետի համար համադրողն այն մարդն է, ով իր արվեստը ենթարկում է հարցադրման։ Եթե դու՝ որպես համադրող, չես ներկայանում արվեստագետին մի շարք հարցերով, չես փորձում այդ հարցադրումներով բնորոշել իր արվեստը (հիմքը, հայացքը, ասելիքը), ուրեմն ոչինչ չի ստացվի։

Արվեստագետն այս հարցերի շուրջ հաճախ կարող է չմտածել, որովհետեւ անընդհատ ստեղծագործական պրոցեսի մեջ է։ Քիչ արվեստագետներ կան, այսպես ասած, ովքեր իրենք իրենց կարողանում են «բնորոշել» ու իրենք իրենց դնել ավելի լայն կոնտեքստի մեջ։ Դրա համար համադրողը հաճախ «ֆոկուսի» բերողն է․ ու պետք է ասել, որ միշտ չի, որ ստացվում է սահուն կերպով անել դա։

Քո ընտրած արվեստագետները շատ տարբեր են իրարից։

Առաջին հերթին ես շատ արագ եմ ձանձրանում․ այդ առումով մաքսիմալիստ եմ, եւ ինչպես իմ (Նոր Հարավային Վելսի պատկերասրահի) boss curator-ն էր ասում, լայն պատկերի դիտարկողն եմ։ Ինձ միշտ հետաքրքրել են այն արվեստագետները, ովքեր իրենց արվեստը ստեղծում են հարաբերության մեջ` ժամանակի, մեկի մյուսի միջեւ, տարբեր մեդիաների․ օրինակ, թե ոնց է լուսանկարչությունն առնչվում գեղանկարչության, կինոյի հետ, կամ ոնց է պատմական կոնտեքստից եկող արվեստը առնչվում մեր ժամանակին։

Այդ առումով Հայաստանում շերտերը շա՞տ են։

Շատ-շատ են, բայց այդ հարաբերությունները մեծ մասամբ գիտակցված չեն ու ձեւակերպված չեն։ Կանոն (canon) հասկացությունը մեր արվեստաբանության եւ արվեստի պատմության մեջ չափից դուրս կարծրացած եւ ուժեղ է։ Այսինքն, մենք ունենք հայկական գեղանկարչություն, հայկական քանդակագործություն, դեկորատիվ արվեստների հստակ դասակարգված մի քանի ճյուղավորումներ ու ահռելի մի այլ մաս, որը ստեղծվել է այլ արվեստագետների (հաճախ նաեւ ոչ արվեստագետների) կողմից, եւ այն ընկնում է չգիտես ուր՝ ինչ-որ գորշ տարածք․․․Երեւի այդ միջանկյալ տարածքն է, որ ինձ միշտ գրավել է։

Լուսանկարչությունն, օրինակ, հայկական կոնտեքստում այդ գորշ տարածքի մարմնավորումն է, որովհետեւ ինքը միշտ ունեցել է (թե հայկական, թե սովետական կոնտեքստում) անորոշ ձեւակերպում. մի քիչ արվեստ, բայց ոչ արվեստ, մի քիչ ժուռնալիզմ, բայց նաեւ արվեստ․․․Փաստի ու ստեղծագործական արտահայտության միջեւ ընկած այդ կարգավիճակն էլ հենց տարօրինականացնում է լուսանկարչությունը։

Ցանկացած բան, որը կարող է տարօրինականացնել մեր մշակույթը կամ մեր հասկացողությունները մշակույթի մասին, այսօր ամենահետաքրքիր բանն է։

Ես այստեղից եմ, բայց հայացքներս դրսում են ձեւավորվել, կրթական հիմքերս դրսում եմ ստացել, եւ երբ նայում եմ՝ ինչ է կատարվել ու կատարվում այստեղ, ինձ խիստ տարօրինակ է թվում։ Օրինակ, Սարյանն ինձ համար չափազանց տարօրինակ նկարիչ է։

Ի՞նչ առումով։

Բարդ է լինել արդի կոսմոպոլիտ նկարիչ, ով կրում է արեւմտյան մշակույթի առաջնային արժեքները, եւ միեւնույն ժամանակ ներկայացնում է նացիոնալիստական արվեստի ալիք։

Սարյանը բառիս բուն իամստով կոսմոպոլիտ արվեստագետ է, բայց կոսմոպոլիտը նացիոնալիստական արվեստ չի կերտում․ հակասություններ են, բայց միեւնույն ժամանակ այդ հակասությունների հետ մեկտեղ դու ունես արվեստագետ, որն իր ընտրած ուղու մեջ շատ հարմոնիկ է։ Իրեն հաջողվել է համատեղ(վ)ել մի տեղում ու բավականին համոզիչ ձեւով, ինձ համար շատ տարօրինակ խառնածին մի արվեստ, որը կարծես թե գալիս է ինչ-որ կոնկրետ ավանդույթից կամ տեղից, չնայած հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ մի մասը Մատիս է, ռուսական սիմվոլիզմ, մի մասն արեւելք, մյուսը՝ հայկական մանրանկարչություն եւ այդպես շարունակ․․․

Երեւի այդ խառնածին կարգավիճակն է, որ ինձ համար մինչեւ օրս բնորոշում է «հայկական» արվեստը։

Ժամանակակից արվեստագետը կոնկրե՞տ դիրքից պետք է խոսի։

Հա, դա մի բան է, որի մասին միշտ մտածում եմ, եւ մի բան, որին դրդում եմ այն արվեստագետներին, ում հետ աշխատում եմ։

Եթե դու չունես «դիրքավորում», չես կարող բանավեճի մեջ մտնել։ Դիրքորոշում ունենալ չի նշանակում կաղապարված լինել ինչ-որ ֆորմայի մեջ, որից դուրս գալ չես կարող։ Դիրք ունենալը նաեւ նշանակում է, որ դու կարող ես խոստովանել, որ սխալ ես, որովհետեւ անհատը (հատկապես արվեստագետը) պետք է ձգտի կատարելագործման։

Չկա որեւէ հստակ ճշմարտություն, որին դու կարող ես ապավինել ու ասել, որ հավատում ես։ Սա արդեն կրոնական դիրքորոշում է, որին ես ինքս չեմ հավատում։

Ինքնահարցադրումը եւս դիրքորոշման ձեւ է․․․ Կամ կասկածը․ մի բան, որ սովորեցի Կամո Նիգարյանից։ Ես պետք է կասկածի ենթարկեմ ամեն բան՝ նույնիսկ իմ որոշումները։

Քո ու Հայաստանի հարաբերությունները։

Շատ բարդ։ Պայմանավորված են այն գիտակցությամբ, որ Հայաստանն ինձ համար տեղ է, որի հետ կապված եմ․ տեղ ասելով` նկատի ունեմ եւ ֆիզիկական տարածքը, եւ գիտակցական։

Երբ դու Հայաստան ես գալիս, չես գալիս ընդամենը ֆիզիկական կամ քաղաքական տարածք, այլ մի տիրույթ, որն ունի իր կանոնները։ Շագան է միշտ ասում, որ Հայաստանը զուգահեռ իրականություն է, եւ այդպես էլ կա, որովհետեւ «suspended reality» վիճակ կա այստեղ։ Թվում է՝ ժամանակը հոսում է եւ միաժամանակ չի հոսում․ շատ տարօրինակ ընթացքի մեջ ենք։

Բոլոր այն կառույցները, որոնք պետք է նորմատիվ ձեւով աշխատեն, զարգանան, աշխատում են տարօրինակ ձեւով։ Ինչպե՞ս է հասարակությունն արձագանքում քաղաքական զարգացումներին, ինչպե՞ս է հասարակությունն արձագանքում մշակութային զարգացումներին, ինչպե՞ս է մշակութային ոլորտն արձագանքում զարգացումներին առհասարակ․․․ Չեմ ուզում կիրառել «խաթարված» բառը․ իբր ինչ-որ ճիշտ ձեւ կա, ու այդ ձեւն այստեղ խաթարված է․․․ Չէ՛, ուղղակի լավ ձեւակերպում չեմ կարողանում գտնել իրավիճակը ներկայացնելու համար։

Բնականաբար, երբ հայտնվում ես այստեղ, անմիջապես ստիպված ես փոխել քո հարաբերվելու մոդալիզմները, ձեւաչափերը։ Ես միշտ երկատվում եմ, երբ Հայաստանում եմ, բայց ինձ այդ պրոցեսը դուր է գալիս։ Երկատվածության մեջ կոնֆլիկտներ են առաջանում։ Այստեղ ինքըստինքյան մտածում եմ՝ ոնց կարող եմ իրավիճակ փոխել։

Հայաստան նոստալգիկ տրամադրություններով չեմ գալիս, չեմ գալիս, որ Գառնի-Գեղարդը տեսնեմ, հարսանիքների կամ մատաղների մասնակցեմ, լավաշ ու պանիր ուտեմ։ Հայաստանի այս կողմերն ինձ անտարբեր են թողնում։

Գիտեմ, որ տարածքներ «հետպնդող» ես։ Ինչ-որ հետաքրքիր տուն, առարկա, պատմություն․ միշտ ուշադրությունդ գրավում են։

Վերջերս սկսեցի նկարել ճարտարապետական տարածքներ, որովհետեւ հետաքրքիր էր բազմազանություն տեսնելն ու օրինաչափություններ փնտրելը։ Երբ սկսում ես դիտարկել շենքերի ֆասադները, առաջին հայացքից շատ միանման են՝ սխեմատիկ։ Հենց վերածում ես վիճակագրության, տեսնում ես, որ նույնիսկ այդ սխեմատիզմի մեջ անհատի վերաբերմունքը կա։

Ի վերջո հայկական մշակույթը շատ պարադոքսալ զուգահեռների մեջ է ձեւավորվել․ մի կողմից կա ավանդապաշտությունը, կղերական, եկեղեցական գիծը, որը կաղապարել է մշակույթը հստակ ձեւաչափի մեջ, մյուս կողմից սովետական միությունն էր, որտեղ արտադրվում էր հինգ բան, ու դու պետք է այդ հինգ բանից անհատականություն «ճզմեիր»՝ լիներ դա քո ինտերիերը, հագուստը․․․ Նույնն էլ արվեստում․ եթե արվեստագետը սահմանափակված էր ինչ-որ կանոններով, միշտ փորձում էր ելք գտնել։

Ինձ այդպիսի սահմանափակումների մեջ իրավիճակային փնտրտուքներն են միշտ հետաքրքրում։ Արեւմուտքում նման բան չկա․ կատարյալ ազատության մեջ ստեղծվում է օրինաչափ զարգացող մի մշակույթ, որը շատ կանխատեսելի է։ Կանխատեսելին ինձ ընդհանրապես չի հետաքրքրում։

Ես մի ընկեր ունեմ, որն ամեն տարի գնում է Ավստրիա դահուկներով սահելու։ Մի անգամ ինձ էլ առաջարկեց գնալ իր հետ՝ ասելով, որ էքստրիմն ինձ դուր կգա։ Պատասխանեցի, որ էքստրիմի կարիք չունեմ, որովհետեւ ամեն տարի Հայաստան եմ գնում, որտեղ ամեն անգամ երթուղային նստելիս գիտակցում ես, որ հնարավորություն կա պայթելու։

Պայթելու, բայց «հնարավորությու՞ն», հա՞․․․

Հա․․․ Այսինքն Հայաստանի հետ հարաբերությունը էքստրեմալ սպորտի պես է։ Կա անկանխատեսելիության պարագան, որն էլ ձգում է։

Այստեղ մարգինալ խմբեր կա՞ն։

Հայաստանում բոլորն են մարգինալ (ծիծաղում է): Եվ քանի որ Հայաստանը բաղկացած է խմբերից, այստեղ, լայն առումով, հասարակություն չկա․․․

Էլի երթուղայինի օրինակով ասեմ․ վերջերս տեղս զիջեցի մեկին ու ստիպված կռացած վիճակում փորձում էի տեղ հասնել երթեւեկության սարսափելի պայմաններում։ Հենց այդ կռացած վիճակում էլ մտածում էի, որ որեւիցե ուրիշ հասարակություն չէր հանդուրժի այս պայմանները։ Այս «հարմարվողականության» մշակույթն ապացույցն է այն բանի, որ հասարակություն, նորից լայն իմաստով, չկա։

Մենք չենք պայքարում մեր իրավունքների համար։ Շատ եմ ցավում դրա համար, բայց միեւնույն ժամանակ էլի կասկածի տակ եմ դնում այս միտքս․ միգուցե սա էլ է «լինելու» ձեւ, երբ ամբողջ աշխարհում հասարակությունները կրիզիս են ապրում՝ որպես այդպիսին։ Այլ հասարակություններում նորից փոքր խմբեր են ձեւավորում, մեծ ուտոպիաներից հետո, կարելի է ասել, որ նորից հասարակությունը փլուզվում, մասնատվում է։

Հայաստանում դա տեղի չի ունեցել, որովհետեւ միշտ էլ համայնքային գաղափարը եղել է (բացառությամբ սովետական տարիների)։ Երբ դու գնում ես Դիլիջան կամ Սիսիան, կատարելապես տարբեր մարդկանց ես տեսնում, որոնք ընդհանուր ոչ մի բան չունեն բացի մի քանի կապակցող օղակներից։ Չափազանց հետաքրքիր է, որովհետեւ դա առնչվում է իմ աշխատանքին՝ որպես համադրող, ում համար արվեստը կարեւոր է հենց սոցիալական գործառույթի հետ կապված․ որքանո՞վ է այն առնչվում սոցիումին եւ հակառակը՝ որքանո՞վ է սոցիումն առնչվում արվեստին։

Իշխանությունը։

Տեղակա՞ն։

Չէ, առհասարակ «իշխանությանն» ինչպե՞ս ես վերաբերվում։

Միշտ խուսափել եմ հարաբերվել իշխանությանը՝ իմ աշխատելու ձեւաչափերում՝ նույնպես (չկիրառել իշխանություն)։

Բայց չեմ նույնականացնում իշխանությունն ու ուժը։ Երեւի իշխանությունն ուժի վատ, պառակտված տեսակն է, իսկ ուժեղ մարդիկ այսօր շատ կարեւոր են եւ պետք են։ Ցավոք, ինքս ինձ ուժեղ չեմ համարում։ Ուժ, որով կկարողանամ ինքս ինձ ղեկավարել, որով կմղվեմ առաջ, բայց չեմ դարձնի այն իշխանություն՝ ինչ-որ մեկին կամ ինչ-որ պրոցես ղեկավարելու համար։

Իշխանությունը ստրուկտուրա է, որի հետ ստիպված ես «գլուխ դնել», բայց նորից, եթե լինեն անհատներ, ովքեր ուժ ունեն, կարող են իշխանությանը ստիպել փոխվել, ձեւափոխվել եւ նույնիսկ կերպարանափոխվել։ Օրինակներ շատ կան, դրա համար պատմական հայացքն այդքան կարեւորում եմ, դրա համար է արվեստն այդքան կարեւոր։ Խորապես համոզված եմ, որ արվեստը իշխանության լավագույն ալտերնատիվն է՝ լայն իմաստով։

Իշխանությունը գիտակցություն կառավարելու եւ թելադրելու մեխանիզմն է։ Եթե դու կառավարում ես գիտակցությունը, ունես կատարյալ իշխանություն, ինչպես ֆաշիզմի դեպքում, իսկ արվեստը լրիվ հակառակն է․ այն կարող է տալ այլընտրանքներ տեսնելու հնարավորություն, երբեմն էլ կարող է ծառայեցվել իշխանությունների կողմից, որովհետեւ ցանկացած դեպքում արվեստը գործիք է։

Մեր իշխանությունները արվեստն ընկալու՞մ են որպես գործիք։

Բարեբախտաբար տեղական իշխանությունները չեն գիտակցում այդ գործիքի ուժը։ Բոլորիս բախտն այդ առումով բերել է։ Դրա միտումները կան, բայց այնքան վատ է ի կատար ածվում ու այնքան ծիծաղելի, որ ներգործություն չունի։

Կուզեի տեսնել մարգինալ, ալտերնատիվ, տարօրինակ խմբերի դիրքորոշումը, որոնք այդ իշխանության այլընտրանքն են, կուզեի, որ իրենք կարողանան կիրառել այդ գործիքը։ Մեզ մոտ դա եւս բացակայում է։ Դրանից է գուցե, որ ժամանակակից արվեստը օդում սավառնող մի բան է, որը «գործիքավորված» չէ։ Այդ դեպքում ամեն մեկը կարող է այն «գործիքավորել», այդ թվում՝ իշխանությունները։

Ժամանակից արվեստագետի հիմնական «բացթողումը»։

Վերջին երկուսուկես տարին ապրում եմ այս իրականությունում ու արվեստագետների հետ աշխատելու ընթացքում մի սարսափելի բան եմ գիտակցել․ մեզ մոտ ժամանակակից արվեստագետը չի անդրադառնում ապագային ընդհանրապես։ Այդպիսի թեմա չկա։

Դա գուցե քաղաքական իրավիճակից է․ անընդհատ սպասում ենք, որ ինչ-որ բան պետք է լինի, օրինակ լուծվի Ղարաբաղի հարցը ու «time bomb»-ի կարգավիճակում ենք սպասում։ Չգիտենք՝ այդ բոմբը պայթելու է, թե չէ, կամ, եթե չպայթի, արդյոք չեզոքացվելու է։

Պայթած վիճակու՞մ պիտի պատկերացնի։

Ոչ մի ձեւով էլ չի պատկերացնում։ Ես ելքերի մասին չեմ խոսում, ութսունականներից հետո արվեստն ընդհանրապես ձեռք է քաշել որեւէ ելք առաջարկելուց կամ ուտոպիական ժեստ անելուց (ինչպես դա կար 1920-ականներին), բայց դա չի նշանակում, որ արվեստագետը պիտի չմտածի ապագայի մասին։

Եթե ախտորոշենք մեր ժամանակակից արվեստի դրությունը, սիմպտոմներից մեկն այս է․ եթե արվեստագետը չի մտածում ապագայի մասին, թերեւս այդ արվեստն ինչ-որ առումով գոյություն չունի, կամ գոյություն ունի որպես սառած, չզարգացող մարմին․․․ Իսկ արվեստը չի կարող չզարգանալ։

Ես հիմա խոսում եմ որպես անհատ, ով հայտնվել է այս երկրում, ապրում է, աշխատում է, հարաբերվում։ Երբ ես փնտրում եմ այդ ուղղությունը շարունակելու հեռանկարները արվեստի միջոցով, տեսնում եմ, որ այն ինձ տարբերակներ չի առաջարկում։

Մենք չունենք տեսանկյուն․ օրինակ մեզ չի հետաքրքրում արհեստական գիտակցության մասին մտորումը, երբ Սաուդյան Արաբիայում նույն ժամանակ ռոբոտը քաղաքացիություն է ստանում, մեզ չի հետաքրքրում արվեստի ու մարդու հարաբերությունները տեխնոլոգիաների հետ։ Որոշումները, որոնք կայացնում է արեւմուտքն օրինակ, ի վերջո անդրադառնալու են մեզ վրա, ու մենք պասիվ կրողն ենք լինելու, ոնց որ երթուղայինների դեպքում է։ Ես չեմ ուզում, որ մենք ընդամենը համակերպվենք։

Արվեստագետներից էլ նույնն եմ պահանջում․ ինձ իրենց ներքին հոգեբանական փնտրտուքները չեն հետաքրքրում։ Արվեստի միջոցով ինքնաթերապիա անելու կարիք չկա․․․Կներեք էլի, մի՛ հանրայնացրեք ձեր ինքնաթերապիան։ Չնայած ինչի մասին է խոսքը, երբ արվեստագետն ինքն իրեն չի ճանաչում եւ ազնիվ չէ իր հետ...

Տեղական իշխանություններ, Սերժ Սարգսյան, պատերազմ․ պարզ է։  Ե՞րբ ենք մենք ի վերջո կարողանալու ավելի մեծ իրականության, մեծ մարմնի մաս կազմել։

Ամեն դեպքում ուզում էի՝ անդրադառնանք նաեւ տեքստին, որը համադրողը ներկայացնում է։ Զրույցը շատ է երկարում, բայց պիտի հարցնեմ․ մենք լեզու ունե՞նք, որով արվեստի մասին կարող ենք խոսել։

Որպես մասնագետ՝ ես միշտ մեծ խոչընդոտներ եմ ունեցել լեզվի հետ կապված։

Նախեւառաջ հայերենի փայլուն կրողը չեմ, որովհետեւ ուսումնառությունս այլ լեզվով է ընթացել, եւ այս առումով գերագույն խնդիր է արվեստի մասին հայերեն խոսելը։

Ինչ վերաբերում է գլոբալ հարցին՝ արվեստային տեքստի կանոններն ու լեզվական ձեւակերպումները ձեւավորվել են արեւմտյան լեզվաբանական մշակույթների համատեքստում, որի հետ գրեթե առնչություն չենք ունեցել մշակութային առումով (առնչվել ենք ռուսական մշակութային ավանդույթին, որը կատարելապես վարկաբեկված եւ մոռացված է այսօր)։

Եթե ուզում ես ռեպրեզենտացնել հայկական արվեստը ժամանակակից արվեստաբանության լեզվով, ուրեմն պետք է խոսենք այդ գլոբալ լեզվի կանոններով, ու ինչպե՞ս անել դա, երբ չունես համապատասխան պաշարներ կամ փորձառություն։

Այդ բացի մասին շատ է խոսում Մարկ Նշանյանը։ Այսպիսով, մեր տարբեր արվեստաբանների, քննադատների կողմից առաջադրված արվեստաբանական տեքստերը կատարելապես նոր աշխատանքներ են, ու դեռ շատ երկար ճանապարհ ունենք անցնելու։ Ինչպե՞ս կարող ես խոսել ինքդ քո մասին (ոչ միայն արվեստի առումով), երբ խոսելու հնարավորությունը չունես։

Ես տեղական լսարանին ուղղված տեքստերում պետք է փոխեմ իմ գրելու, խոսելու ձեւը։ Համարյա չի ստացվում։ Համադրողական տեքստերս համարում եմ ձախողված, բայց ամեն անգամ գիտակցում եմ, որ ձախողումներն են տանում որոշակի միջոցներ գտնելուն։

Հիմա քեզ որպես համադրողի՞ ներկայացնեմ։

Այո, այո, համադրող Վիգեն Գալստյանը, ով ամեն ինչ համարում է ձախողված (ծիծաղում է)։

Հենց այդպես էլ ավարտե՞նք։

Կարող ենք ավարտել այսպես, որ ձախողումն ինձ համար փորձընկալման առումով նույնպես հաջողված երեւույթ է, որովհետեւ ձախողումը գիտելիք է բերում։ Կարեւորում եմ դա։ Կնախընտրեի ունենալ բազում ձախողումներ, քան պատահական հաջողություններ։ Ձախողումներն են, որ ինձ արթուն են պահում ու չեն թողնում, որ ծուլանամ։