«Կայսրին ճանաչում ես»: Վահանի հարցը սկզբում տարօրինակ է հնչում, մտածում եմ՝ կատակում է, ու ժպտալով գլուխս աջուձախ եմ տանում. «Չէ, չեմ ճանաչում»: Հիմա էլ զարմանքը Վահանի դեմքին է գծագրվում: «Այ քեզ բան, ուրեմն դու գյումրեցի Կայսրին չես ճանաչում, դու Վազգենին փաստորեն չիդես, սաղ քաղաք գիտե իրան ախր, էդ ինչխ էղավ, որ դու իրան չիդես: Ես միշտ ասել եմ, որ Պանիկովսկուն չհաջողվեց ապրել հասարակության հաշվին, իսկ Վազգենին դա արդեն 20 տարի է հաջողվում է,- Վահանը ծիծաղում է:- Համբերի ուրեմն, կծանոթանաս, որովհետև Կայսրը հիմի մեր օֆիս է գալիս»:

Այդ պահին դուռն առանց թակելու բացվում է, ու 40-ն անց մի տղամարդ է հայտնվում շեմին: Անակնկալից շփոթվում եմ ու շփոթմունքից էլ քիչ է մնում հարցնեմ՝ «իսկ ուր է ձեզ ուղեկցող պահակախումբը, Ձերդ մեծություն», այնքան որ ներս մտնող տղամարդը նման է Նապոլեոն Բոնապարտին: Լայն ճակատ, կապտագորշավուն աչքեր ու ոչ այնքան հաստ շուրթերի վրա խոնարհված կեռված մի քիթ: Ինչ որ կատվային բան կա Կայսր-Վազգենի զգուշավոր շարժումների, անծանոթին տնտղելու կերպի, հայացքի, թող ծիծաղելի չթվա ՝անգամ չբարևելու մեջ:

«Վազգենն ալարում է բարև տալ շատ ժամանակ,- նկատում է Վահանը,- ասում է՝ դրանից ինձ ի՞նչ օգուտ»:

Գյումրին տարօրինակ քաղաք է: Ժամանակ առ ժամանակ պիտի անպայման իր կերպին, բնույթին հարիր մարդկանց ծնունդ ապահովի: Նրանք կծնվեն, կապրեն ու կմեռնեն իրենց բնօրրանում, ու կապ չունի, թե ինչ կկոչվի ծնունդ տված արգանդը՝ Ալեքսանդրապոլ, Լենինական, Կումայրի, թե Գյումրի: Միջավայրը նրանց կընդունի, կսիրի, կհարգի, շատ բաներ կների, սիրով մեկ կամ մի քանի մականուն կկպցնի, ու այս առումով Վազգենն այդ հազվագյուտ ընտրյալներից է:

Վազգենն ուսումնասիրում է հերթական հնաոճ իրը

Վազգենի հոբբին գրքի առևտուրն է, բայց նրան երբեք չես հանդիպի քաղաքի հայտնի ճեմափողոցում՝ «Կիրովի վրա», որտեղ սովորաբար գիրք ու հազար ու մի մանրուք են վաճառում: Կայսրի մյուս նախասիրությունը հնաոճ իրերն են, բայց այստեղ էլ կսխալվեք, եթե մտածեք, թե այդ ամենը կգտնեք նրան պատկանող խանութում: Նա այստեղ, այնտեղ և ամենուր է՝ Թուլատի կերպին հարիր մի վաճառական, որ լույսը բացվելուն պես դուրս է գալիս տնից ու օրն հաջողված համարում, եթե գոնե երկու-երեք գործարք է կնքած լինում: Վազգենին գտնել կարող ես, եթե գիտես հեռախոսահամարը, իսկ եթե շատ պետք լինես, ինքը կգտնի քեզ:

«Վազգենը գիտե, թե էս քաղաքում ով ինչ հոբբի ունի, ով ինչ է հավաքում: Օրինակ՝ մեր ընկերներից Սեյրանը բվեճի արձանիկներ կսիրե: Հավատա, օր լեննականցիների տներն էլ բու չի մնացել, Վազգենն առել ու ծախել է Սեյրանի վրա: Լյովի, Ալիկի ու էլի որոշ մարդկանց համար ասենք հազվագյուտ հրատարակության գրքեր կճարե: Եթե ինքն էլ չունենա, ուրեմն հաստատ իմացի, որ գիտե, թե ում տունն էդ գրքից կա: Էնքան կերթա գուկա էդ տուն, էնքան զահլեքը կտանի, օր իրանից պրծնելու համար, մարդիկ կըսեն առ, վերցրու, կծախեմ, մենակ թե գնա: Զատո քաղաքապետի մոտ Վազգենի մուտքն ազատ է: «Էլի էկար, սատանա,- կըսե Վարդան Ղուկասյանը, հենց օր Վազգենը կհայտնվի իրա կաբինետում»,- Վահանը ծիծաղում է, իսկ խոսակցությանը ներկա Վազգենը միայն բարեսրտորեն ժպտում՝ կկոցելով աչքերը:

«Մի հատ ռուսական կլոր, հին սամավառ ունեի: Աչքը տեսել էր, եկավ, թե ուզող կա, տուր տանիմ փոխեմ, տեղը նույնից կբերեմ: Տարավ փոխեց, հըմի տեղն ինչ որ բերել է, նման է ապրանքիս, բայց արդեն լրիվ նոր է: Ես կվախենամ, որ վերջում էս սամավառիս տեղը մի օր ընձի «Տեֆալ» չայնիկ պիտի բերե: Վազգենն իսկական «չամուռ է». օր կպավ, կպավ, օր որոշեց քեզնից էդ ապրանքը տանելու, կտանի, բայց էնպես կենե, օր դու քու կամքովդ տաս: Համոզելու արտակարգ ձիրք ունի»,-շարունակում է պատմել Վահանը:

«Միամիտ Վազգեն», «Կառլսոն», «Կայսեր». սրանք Վազգենի մականուններն են: Նրան ճանաչողներն ասում են, որ շատ հարցերում Վազգենն այդպես էլ երեխայի նման միամիտ է մնացել: «Կառլսոն» մականվանն արժանացել է մուրաբա շատ սիրելու համար: Վազգենը քաղցրեղենի մեծ սիրահար է: Երկրաշարժից հետո Ավստրիական թաղամասում աշխատող շինարարական կազմակերպության նրա ընկերները լավության կարգով մի օր նրան փակել են սննդի պահեստում, որտեղ ողջ գիշեր Վազգենը խտացրած կաթ ու թխվածք է կերել, վրայից էլ մրգային սիրոպ խմել, որովհետև ջուր չի եղել: Դե, իսկ առավոտյան արդեն նրան տարել են հիվանդանոց՝ ստամոքսի խանգարում ախտորոշմամբ:

Բացի դրանից՝ Վազգենն ապրում է հինգ հարկանի շենքի վերջին հարկում, ինչպես ինքն է ասում՝ «պաչտի նա կռիշե», հայտնի մուլտֆիլմի հերոս Կառլսոնի նման: Վազգենը պատմում է, որ դեռ փոքրուց կիլոգրամներով կոնֆետ ու շոկոլադ է կերել: Խորհրդային տարիներին մայրիկները սովորություն ունեին Նոր տարուց առաջ «մոսկովսկի շոկոլադը բանկաները լցնելու ու զակատելու»: Վազգենին հաջողվել է ամանորի տոներից մեկը փչացնել՝ մինչ այդ հայտնաբերելով ու մինչև վերջին հատիկն ուտելով մոր՝ խնամքով «զակատած շոկոլադները»: «Ու դրա համար ես խիստ պատժվեցի,- հիշում է Վազգենը,- այսպես ասած, տուր թե կտաս շան ճակատին: Ախր, համ էդ 3 կիլանոց բանկի շոկոլադն էի կերել, համ բանկեն էի թափել»:

հնաոճ իրեր

Ինձ համար ամենահետաքրքիրն իհարկե «Կայսր» մականվան ծագումնաբանությունն է: Դժվար թե նրան Նապոլեոն Բոնապարտի հետ նմանության համար այդպես կոչեին գյումրեցիները, մտածում եմ, որ նախապատմությունն այլ կլինի: «28 տարեկան էի, օր էդ մականունը լեննականցիք կպցրին: Էդ վախտը սկսեցի հնաոճ իրերով զբաղվել: Ծանոթ տղեմ կար, ընձի ըսավ. «Դու կայսր ես, որովհետև քու խոսքերիդ մեջ ընպես վերամբարձ տոն կա, հետո հայացքիդ մեջ կայսրներին բնորոշ դաժան խստություն կա, հայացքիդ նայեմ կվախենամ: Էսօրվանից դու կայսր ես ու վերջ»: Կարող ա էդ տղեն էլ քու ըսածիդ պես Նապոլեոնին նկատի ուներ, բայց դե հըմի իրա համար «կայսրը» հավաքական կերպար էր, ու էդ օրվանից էդ մականունը կպավ ընձի»:

«Ես կատու եմ,- խոստովանում է Վազգենը,- իմ էությամբ, իմ զգացողությամբ: Միստիկական բաներ կան, օր շուտ կզգամ, ինչխոր կատուները. եթե էդ կենդանուց պահած կաս, բդի օր ընձի հասկնաս: Համ էլ կատվի տարին եմ ծնվել: Հնարավոր է՝ նախորդ կյանքում եմ կատու եղել, չիդեմ: Կզգամ թե լավը, թե վատը, բայց ամենակարևորը գիտե՞ս որն է, ինչխոր ռուսը կըսե. «Я кот, который гуляет сам по себе»: Ես երբեք որևէ մի մեծ մեխանիզմի պտուտակ չեմ դառնա: Անհնար է ընձի որպես դետալ օգտագործել, ես բդի ազատ էղնիմ, այլապես կդադարեմ ապրելուց՝ պատկերավոր ըսած»: «Նրան հակացուցված է պետության համար աշխատելը,-Վազգենի խոսքն է շարունակում Վահանը:- Ռեժիմով աշխատանք, կարգ ու կանոն, էդ բաները Վազգենի համար չէ, ինքը պիտի ազատ լինի»:

Կոշկակարի և ծաղկաբույծի զավակն իրեն առավել հոգևոր ոլորտի ներկայացուցիչ է համարում: «Հենց դպրոց ավարտեցի, հասկցա, օր փող է պետք, շատ փող, բայց փողի համար երբեք մեղք չեմ գործել»,- ասում է Վազգենը: Տարբեր կազմակերպություններում բանվոր է աշխատել: Տնօրինության համար եղել է «Տերն ու ծառան» հայտնի պատմության Սիմոնը, ու մարդիկ հուսահատված պարզապես դուրս են արել Վազգենի նման ծույլիկին:

«Իմ աշխարհը գրքերն են, քարն ու ցեմենտը չէին: Տասնյակ հազարավոր գրքեր եմ ծախել 20 տարվա ընթացքում: Նպատակս գիտես ինչն է եղել, օր գիրքն հասնի իրա տիրոջը, ըդիկ կարևոր բան է: Առաջ բայց պահանջարկ շատ կար գրքի, հըմի չկա, կոմպյուտրը կործանեց իմ բիզնեսը,- Կայսրը ծիծաղում է:- Հըմի գիրք ուզողների շրջանակը շատ է նեղցել: Ուսանողները չկան, թեկուզ նմուշի համար, դասախոսներ կան կլիենտներիս մեջ, հազվագյուտ հրատարակություններով հետաքրքրվողներ, պաշտոնյաներ կան ու ըդպես էլի, շատ քիչ մարդիկ»:

Կայսրի սիրած խաղը շախմատն է, որովհետև տրամաբանություն կա, ուղեղ պիտի աշխատեցնի, քայլեր մշակի, ռազմավարություն ունենա: Երկար տարիներ պրոֆեսիոնալ մակարդակով զբաղվել է այդ իմաստուն խաղով:

«Էս կյանքը շախմատային պարտիա է, իմ կարծիքով, օր վերջում սաղ ֆիգուրները մեկ է, կլցնես կառոպկի մեջ: Այսինքն՝ ինչխ էլ ապրիս, մեկ է վերջում սաղս մե տեղմ կերթանք: Մարդիկ կայուն չեն, կանայք հե~չ կայուն չեն, դիմակնե~ր, դիմակնե~ր… Իմ սերերս բոլորը փըստ են եղել ու կործանարար առողջությանս ու հոգևոր իրավիճակիս: Սիրո մեջ ամենամեծ դերը անկեղծությունը կխաղա: Ես զգացել եմ, օր չկա կանանց մեջ անկեղծություն: Կըսեն՝ քեզի կըսիրեմ, բայց անկեղծ չեն, ըդիկ չեղավ սեր»,- Վազգենը տխրում է:

«Իմ կեսս սուրբ է, կեսս սատանա,- մի պահ ընդհատված զրույցն է շարունակում գյումրեցի Կայսր Վազգենը,- Ես ըդպես կզգամ, հորոսկոպով էլ կուտա: Ես մշտապես էդ երկու ուժերի արանքն եմ, մշտապես պայքարի մեջ եմ: Րոպեն մեկ, վայրկյանը մեկ, ինչխոր էրթաս էն աշխարհ ետ գաս: Դու չես պատկերացնե, թե ըդիկ ինչ բան է: Այսինքն՝ մե որոշումմ օր կընդունես, չարի ու բարու պայքար կերթա մեջդ: Կրնա չար ուղղությունն ընտրես, կրնա բարին ընտրես, բայց գիտե՞ս՝ ըդիկ ինչ է, ըդիկ ահավոր բան է, որովհետև միշտ չէ, օր դու ի վիճակի կեղնիս բարին ընտրելու»:

Արևելյան օրացույցով 2011-ը Կատվի տարի էր: Հետահայաց վերլուծելով անցնող տարին՝ Վազգենն ասում է, որ այն իր համար շատ մեծ փոփոխություններով աչքի չի ընկել:

ձախից՝ Զավեն Խաչիկյանի լուսանկարը, աջից՝ Նապոլեոն Բանապարտը

«Դրամական մուտքեր կային, սակայն անձնական կյանքում այդպես էլ փոփոխություններ չգրանցվեցին,- Վազգենը ժպտում է:- Գալիք Վիշապի տարուց սպասելիքներ ունեմ, ինչպես բոլորը: Ամենակարևորը՝ սիրելու հավատը չեմ կորցրել: Ճիշտ է՝ իդիալական սեր չկա, բայց դե կա անկեղծ սեր, ու ես էդ սիրուն կսպասեմ: Ամենադաժան բանը գիտե՞ս՝ որն է. մարդու էդ օրվա ապրած հույզերը՝լավ ու վատ: Մեզի ըդիկ կմնա: Ես կուտակած բան չունիմ ու չեմ էլ պատրաստվի կուտակել՝ անկախ էն բանից, թե տարին ինչխ կկոչվի»:

Զրույցի վերջում Վազգենն ասում է, որ մի խնդրանք ունի: Ասում եմ՝ ասա, խնդիր չկա: «Մե հատմ նկար ունիմ, բերեմ էդ էլ քից թերթի մեջ, կեղնի՞: Պրոֆեսիոնալ էրած նկար է: Ըդտեղ հայացքս լրիվ ուրիշ է,- սա ասելիս Վազգենի դեմքի արտահայտությունը փոխվում է, մի տեսակ հենց «կայսրական» է դառնում:- Զավեն Խաչիկյանն է լուսանկարել: Ընձի ըսավ՝ «դու լրիվ տիպաժ ես, արի քեզի նկարեմ», ես էլ նկարվա»: