Մահմուդ Դովլաթաբադին ծնվել է 1940 թվականին Խորասանի Դովլաթաբադ գյուղում, հասարակ ու բազմանդամ ընտանիքում: Սովորել է Թեհրանի կինոյի և թատրոնի ակադեմիայում: Նկարահանվել է ֆիլմերում: 1975 թվականին քաղաքական հայացքների համար դատապարտվել է 2 տարի ազատազրկման: Նրա առաջին ստեղծագործությունները տպագրվել են 1963-ին գրական տարբեր ամսագրերում: Պատմվածքների առաջին ժողովածուն լույս է տեսել 1966 թվականին: Հեղինակ է վեպերի, նովելների, պիեսների, բազմաթիվ պատմվածքների և էսսեների: Նրա որոշ ստեղծագործությունների տպագրությունն արգելված է Իրանում: «Գնդապետը» վեպը, որն Իսլամական հեղափոխության մասին է, թարգմանվել է գերմաներեն և անգլերեն, բայց դեռևս անծանոթ է իրանցի ընթերցողին:
----------------

Փողոցով քայլող տղամարդը չէր էլ զգացել, որ տասներեք տարի է, ինչ հայելու մեջ չի նայել: Մտածեց` նույնքան ժամանակ է` սեփական ծիծաղի ձայնը չի լսել:  Անձնագրի մասին էլ չէր  հիշի, եթե պատահաբար չլսեր ռադիոյով արված հայտարարությունը. անձնագրերը փոխվում են: Երբ հայտարարվեց` քաղաքացիները կարող են հին անձնագրերը փոստով ուղարկել համապատասխան բաժին և  չորս շաբաթ անց նորը ստանալ, նա սթափվեց և սկսեց փնտրել անձը հաստատող փաստաթուղթը, բայց շատ շուտով գլխի ընկավ, որ կորցրել է: Եվ քանի որ ենթադրում էր` տասներեք տարի է անցել անձնագիրը կորցնելու պահից, փորձեց վերհիշել` ե՞րբ էր վերջին անգամ այն օգտագործել: Փնտրտուքի վերացականությունը անցնում էր տասներեք, գուցեև երեսուներեք տարիներից անդին, կամ դրանից էլ վաղ, երբ մի նշանավոր օր անձրևանոցի գրպանն էր դրել անձնագիրը, որպեսզի ողջ կյանքի ընթացքում ընդամենը մեկ անգամ ընտրության գնա, ցույց տա անձնագիրը, և էջերից մեկի վրա կնիք  դնեն: Դրանից հետո  անձնագիրն օգտագործելու անհրաժեշտություն չէր առաջացել: Այժմ մեկ ուրիշ կարևոր իրադարձություն էր մեջտեղ եկել. անձնագիրը պետք էր, և այն անհետացել էր: Սկզբում մտածեց` մնացել է անձրևանոցի գրպանում: Ստուգեց. չկար: Հետո կարծեց սնդուկի մեջ է պահել. այնտեղ էլ չէր: Դուրս եկավ, անցավ փողոցը, նստեց ավտոբուս, գնաց բնակչության հաշվառման կենտրոն: Այնտեղ հստակ պատասխան չստացավ: Վերադարձավ: Երբ տուն հասավ, հիշեց` կարծես ասացին` շրջապատի մարդկանց գրավոր վկայութունն է պետք: Հա՛, հենց այդպես էլ ասացին, բայց… ինչպե՞ս կազմել այդ վկայագիրը: Նստեց սեղանի առաջ, թուղթ ու գրիչ վերցրեց, դրեց ձեռքի տակ: Պիտի գրեր` մենք` ներքոհիշյալ ստորագրողներս,  վկայում ենք, որ պարոն … -ը անձնագիրը կորցրել է: Հետո ֆրանսիական գրիչով մաքրագրեց, դուրս եկավ, գնաց նպարավաճառի խանութ, որտեղից շաբաթը մեկ անգամ գնումներ էր կատարում: Խանութպանը, որ չէր ուզում ընկնել ավելորդ գլխացավանքի մեջ, ասաց` նրան չի ճանաչում: Եվ ոչ միայն դա… Չի ճանաչում, հերիք չէ, անունն էլ չգիտի, չի էլ փորձել երբևէ իմանալ:  «Առավել ևս, որ ինքդ ես անվանդ տեղը դատարկ թողել»:

Իրոք:

 Երևի նախ պիտի լվացարարուհու մոտ գնար: Ամեն տարի՝ տոնին ընդառաջ, կոստյումն ու վերնաշապիկը նրա մոտ էր տանում, ստացական վերցնում: Թեև լվացարարուհին լավ հիշողություն ուներ և իր հաճախորդներին եթե ոչ անունով, ապա գոնե դեմքով անսխալ ճանաչում էր, նրան հիշել չկարողացավ:  Ասաց` ցավում է, որ պարոնն իրենց ծառայությունից շատ քիչ է օգտվել և բարյացակամորեն ավելացրեց.  «Գուցե ասե՞ք Ձեր անունը»:

Իսկապես:

«Գուցե մեր տված ստացականներից մեկը բերեք և հարցը լուծենք»:

Հա՛, ստացականը:

Ստացականի վրա հագուստի հանձնման ամսաթիվը, նույնիսկ շորերի քանակն ու գույնն էր նշված: Բայց… ինչո՞ւ պիտի հաճախորդը հագուստը վերցնելուց հետո  պահեր այն: Չէ՛, սա էլ չէր կարող օգնել: Էլ ո՞ւմ դիմեր: Հացավաճառին: Հենց այդ կողմում էր հացի խանութը, որտեղից նա շաբաթը մեկ յոթ օրվա համար հաց էր գնում: Բայց բավական երկար ժամանակ էր անցել, երբ պատի տակ մեկնված հացթուխի օգնականն իրեն ասել էր. «Էլ հաց չենք թխում, պարո՛ն»:  Տուն վերադարձավ  քառասուն թերթանոց ծոցատետրից պոկած նույն թերթիկի հետ:

Պատուհանի մոտ կանգնած` երկար ժամանակ ջրավազանի  ջրիմուռներին էր նայում: Փորձում էր ինչ-որ բան հիշել, չէր ստացվում: Իրիկուն էր, թե ավելի ուշ, երբ որոշեց անձնագրային բաժանմունք գնալ, արխիվի պետին կաշառել, որպեսզի նա հավելյալ ժամանակ ու ջանք վատնի և իր անձնագիրը գտնի:

Նման բան հնարավո՞ր է, հնարավոր չէ՞, ինչո՞ւ…

Այնտեղ մի տարեց մարդու հետ, որ էժանագին ծխախոտ էր ծխում և ծխամորճն էլ սովորականից երկար էր,  համաձայնության եկավ` արխիվում իր փաստաթղթերը փնտրելու համար  շենքի նկուղ իջնեն: Ճաշելուց, նաև թեյելուց հետո իջան նկուղ: Անձնագիրը կորցրած մարդը մեկ տուփ ծխախոտ ու լուցկի էր վերցրել, հիմա կարող էին մեկ ժամ ավելի մնալ արխիվում: Օպտիկական ակնոցով տարեց ծառայողը այնպիսի ջանասիրությամբ ձեռքը վերցրեց փաստաթղթերի տրցակները և այնպիսի ուշադրությամբ սկսեց զննել դրանք, որ հույս ներշնչեց` տղամարդը ձեռնունայն չի վերադառնա արխիվից, հատկապես, որ աստիճանաբար ինքն էլ սկսեց մասնակցել փնտրտուքին: «Ա» տառով սկսվող բոլոր թղթապանակները նայեցին, հետո ծառայողը ձգեց պարանոցը, ծխախոտի մի գլանակ խնդրեց և մոտեցավ  ուրիշ պահարանի, «Բ»-ով սկսվողները վերցրեց, հարցրեց.

-Ասացիք ի՞նչ էր Ձեր ազգանունը:

 -Ես ոչինչ էլ չեմ ասել:

-Ինչպե՞ս: Ինձ թվում է` ճաշարանում ասացիք Ձեր անուն-ազգանունը:

-Ո՛չ, ո՛չ… Ես ոչինչ էլ չեմ ասել:

-Ինչպե՞ս կարող էիք չասել:

-Ո՛չ, ո՛չ, չեմ ասել:

Ծառայողը հանեց ակնոցը, ասաց.

- Հիմա էլ ուշ չէ, դեռ ահագին թղթապանակներ կան, գուցե հիմա՞ ասեք:

-Տարօրինակ է: Տարօրինակ չէ՞: Անտեղի Ձեր ժամանակը վատնեցի, ներեցե՛ք, մոռացել էի ամենակարևորն ասել: Ես… ես… ինչքան չարչարվում եմ` չեմ կարողանում մտաբերել անունս: Երկար ժամանակ է` այն չեմ լսել: Մտածեցի` գուցե հնարավոր է անձնագիր ձեռք բերել:

Արխիվի աշխատողը ակնոցը դրեց, ասաց.

-Իհարկե՛, իհարկե՛, պիտի որ մի ելք լինի, բայց ի՞նչ կարևոր է անպայման…

-Կարևոր չէ, կարևոր չէ, հենց այնպես Ձեզ դիմեցի… Կարելի է ընդհանրապես անձնագիր չունենալ: Իսկապես, ի՞նչ կարևոր է:

-Ցանկությունը Ձերն է: Գիտեմ` ինչ է նշանակում կորցնել հիշողությունը… Երբեմն ես էլ եմ այդ խնդրին բախվում: Ինչևէ, եթե ուզում եք անձնագիր ունենալ, կարող ենք այլ կերպ հարցը լուծել:

 Մարդն անմիջապես հետաքրքրվեց` ի՞նչ կերպ:

 Ծառայողը բացատրեց.

  - Գումար է պետք, թե չէ լուծվող հարց է: Մեկին գիտեմ` նման գործեր է անում, կարող եմ Ձեզ նրա մոտ տանել: Ամեն դեպքում Դուք եք որոշողը, միայն թե շուտ կողմնորոշվեք, քանի դեռ չի մթնել:

Աշխատանքային օրն ավարտվում էր, երբ նրանք դուրս եկան շենքից, հասան գլխավոր փողոց, որտեղից կարողացան ավտոբուս նստել և գնալ ոլորապտույտ փողոցներով  մի թաղամաս, որը ծառայողը լավ էր ճանաչում: Այնտեղ կար մի երկար խանութ, որ մի քիչ կորություն ուներ և նման էր կեռ դաշույնի: Դռան մոտ աբայով մի ծերունի էր նստած.  արխիվի աշխատողին ճանաչում էր: Բարևելուց հետո թույլ տվեց, որ հաճախորդի հետ խանութի ետնամասը գնա: Ծառայողը մտավ խանութ, անցավ բազում հնաոճ գրիչների մոտով: Ծերունին նրանց ուղեկցեց դեպի մի խուց, որի շեմագլխից կեղտոտ վարագույր էր կախված: Այն ետ տարավ, մի հին սնդուկ բացեց և ցույց տալով դարսված անձնագրերը` ասաց.  «Նայած, թե ինչ անձնագիր եք ուզում: Հաճախ է պատահում, երբ մարդիկ կորցնում են անձնագիրը կամ անունը, երբեմն էլ  երկուսը միաժամանակ: Ինչպիսի՞ մարդ եք ուզում լինել` շա՞հ, թե՞ մուրացկան, բոլոր տեսակներից ունենք, միայն գներն են տարբեր: Որոշ հաճախորդներ փակում են աչքերն ու, ինչպես վիճակախաղի տոմս կընտրեն, վերցնում ձեռքն ընկած անձնագիրը: Դուք ի՞նչ նախասիրություններ ունեք: Որտեղացի՞ կբարեհաճեիք լինել, ի՞նչ պաշտոն կամ աշխատանք ունենալ, ի՞նչ դեմք ու կերպարանք… Ամեն ինչ հնարավոր է ու իրագործելի:  Ուզում եք Դուք ընտրեք, ուզում եք` ես: Պատահական բան է, կարող է էմիրի անձնագիր լինել, կարող է` վաճառականի, ավտոսրահի տիրոջ… կամ… կամ անշարժ գույքի սեփականատիրոջ… Գուցե ուշադրություն դարձնեք անվան վրա… Ընդհանրապես մի անհանգստացեք, սովորական գործընթաց է: Օրինակ` բազմապատկման նշանով այս կապոցը նախատեսված է հատուկ ծառայությունների համար, կարծում եմ Ձեր տարիքին այն հարմար չէ: Այս մեկը կապված է լրատվամիջոցների հետ, ասենք` շաբաթաթերթի խմբագիր կամ հեռուստատեսային հաղորդման ադմինիստրատոր: Ամեն տեսակի կա:  Իսկ ո՞րն է Ձեր սիրած անունը` Հասան, Հուսեյն, Բուզարջոմեհր… թե՞ Շահնամեի հերոսներից մեկի անունը կնախընտրեիք: Ի՞նչ անուն է Ձեզ դուր գալիս»:

Անձնագիրը կորցրած մարդը մի քանի րոպե լուռ մնաց: Մտախոհ էր, հետո ասաց.

-Չեմ ուզում ավելորդ նեղություն պատճառել, բայց եթե դժվար չէ, գտեք մի անձնագիր, որի տերը մեռած լինի: Նման բան հնարավո՞ր է:

-Անհնարին ոչինչ չկա, բացի այդ` ավելի քիչ կվճարեք,- պատասխանեց արխիվի աշխատողը:

-Շնորհակալ եմ, շնորհակալ եմ…

Երբ  դուրս էին գալիս, խանութպանի մոտ հազի նոպա էր սկսվել, բայց հենց

այդպես վեր կացել, կարծես կեռիկն էր փնտրում, որ շերտավարագույրը քաշի, և հասկացնում էր խանութում գտնվող երկու հաճախորդներին` վաղը գան, քանի որ  «խանութի ետնամասում լույս չկա» և …

Փողոցով քայլող մարդը հիշեց` մոտ տասներեք տարի չէր ծիծաղել, իսկ հիմա… Երբ ակամայից բերանը բացեց և ծիծաղեց, հանկարծ թվաց` ատամները մեկ-մեկ թափվում են, ընկնում ոտքերի առաջ, կոշիկների վրա: Հետո կարծես այտոսկրից մի կտոր պոկվեց, ապա` կոպերից մեկը, ավելի ուշ` եղունգները… Փլվում էր, ավերվում… Գուցե եկե՞լ էր ժամանակը: Եթե կարողանար տուն հասնել, կմտներ իր սենյակը, կմոտենար բուխարուն ու մի վերջին անգամ իրեն հայելու մեջ կնայեր…

Պարսկերենից թարգմանեց Նունե Հովհաննիսյանը

լուսանկարը՝ commons.wikimedia.org-ի