Առաջ ես սեւ էի: Չէ, հաստատ: Ոչ թե սեւամորթ, այլ` սեւ: Սեւ մազերով, սեւ մորուքով, սեւ աչք-ունքով: Սրան էլ գումարած' տատս մեկ-մեկ անունս մոռանալով ու ջղայնացած, որ մոռացել է սեփական թոռան անունը, ինձ կոչում էր «սեւ շուն»: Այսինքն` պատահում է, որ նկարը կորցնում ես ու հույսդ է, որ նեգատիվը մի տեղ կա, պահպանվում է, ոչ թե մարդ, այլ շուն, որովհետեւ շան անունը պարտադիր չէ' կարող ես ասել «Շուն», վազելով մոտդ կգա, իսկ եթե սեւ է, կարող ես ասել «սեւ շուն» ու էլի վազելով մոտդ կգա:

Բայց երբ տատս մոռացումից բարկացած գոռում էր սեւ շուն, ես դեռ մորուք չունեի, եւ դա սովորաբար պատահում էր ամռանը, երբ գլուխս պարտադիր խուզված էր ու չգիտեմ ինչու' կանաչամոխրագույն, դրան էլ գումարած ճերմակ մաշկս, որ նիկոտինից, սպիրտից, սուրճից, տարատեսակ սպիտակուցներից ու ածխաջրերից դեռ չէր հասցրել մամռակալել:

Ուրեմն տատս ենթագիտակցորեն այնկողմնատես էր ու գիտեր, որ սպիտակը սեւ է, բայց հաստատ չգիտեր սեւը սպիտակ է, թե' ոչ: Սա արդեն կամքի խնդիր էր: Ազատ կամք չուներ նա' ընտանեկան հանգույցի ամրությունը նրա համար հավերժացած էր «Մածունը սե՞ւ է: Սե՛ւ է:» մի հարցական-մի շեշտ կաղապարով: Եւ իմ անունը մոռանալու այդ պահը (կամ պահերը) նրա ազատ կամքի եզակի կամ հազվադեպ դրսեւորումն էր (դրսեւորումներն էին): Աստված ողորմի տատիս հոգին, իսկ մենք անցնենք առաջ, քանի որ դեռ ինքներս մեզ համար պիտի պարզենք, թե ինչ կաղապարներ կան` խոչընդոտ:

Ուրեմն` դիմակահանդեսի հրավերը մերժել, ինչ է թե փող չունես մի մազալու բան մոգոնելու, դեմ էր տրամաբանությանը: Դրա համար կար քրոջս թարթիչների տուշը (այն ժամանակվա համար բավական թանկ պարագա) եւ այդ տուշը կարող էր փոխել ծանոթ աղջկերքի ու տղերքի պատկերացումները` հազիվ աղվամազոտ դեմքիս նկարելով լուրջ ու ծանրակշիռ մորուք, որպիսին ունենում էին այդ ժամանակը հանիրավի խորհրդանշող ոգու մշակները: Այդ լուսանկարին նայելիս միշտ եւ մինչեւ հիմա խնդալուց մեռնում եմ ու չեմ հասկանում, թե այդ ինչ դիմակահանդես էր, որ մարդ փոխարենը արջի (իմ դեպքում` հատկապես արջի) կամ գայլի կերպարանք առնելու, ջանում է ժամանակից առաջ ընկնելով ձեռք բերել ի ' ր դեմքը: Մարգարեության ու շամանության արանքում մի բան կա, որը ես կոչում եմ բայղուշություն, այսինքն` աղետը մոտ բերել, այսինքն սեւը բերել, որ իբր հետո սպիտակի:

Չմոռանամ ասել, որ այդ օրերին ես հագնում էի կաշվե սեւ բաճկոն, որը եղբայրս գնելուց հետո էր պարզել, որ իր հագով չէ: Ու քանի որ իր հագով չէր, ուրեմն հաստատապես կարող էր ինձ վրա մի քիչ մեծ լինել: Այդ մի քիչ մեծությունն էլ ինձ մի քիչ մեծ էր ցույց տալիս, դրան էլ գումարած Էդգար Պոյի «Ագռավը» նոր կարդացած լինելս, Լեոնիդ Իլյիչ Բրեժնեւի հանկարծահաս ու վաղաժամ մահը, այդ առիթով մեր հռհռալն' իբրեւ դիսիդենտություն եւ ռեժիսոր դառնալու իմ անիրական հավակնությունը:

Սա էլ այն լուսանկարներից է, որին նայելիս խնդալուց մեռնում եմ, որովհետեւ նախ` Էդգար Պոյի իմ կարդացած թարգմանությունը ախմախ բան էր ու կապ չուներ այն «Ագռավի» հետ, որ հետո կարդացի Սամվել Մկրտչյանի թարգմանությամբ, երկրորդ` Բրեժնեւի մահվան վրա հռհռալ պետք չէր, քանզի շուն-գել մարդ էր ու մարդու մահը վարքի ստույգ կանոններ է պահանջում եւ երրորդ` ես տեսել էի Ֆրեդերիկո Ֆելինիի «Նվագախմբի փորձն» ու եղել Արա Վահունու, հիմա չեմ հիշում որ ֆիլմի, նկարահանման հրապարակում ու ինձ թվում էր, թե երկուսից էլ լավ կնկարեմ:

 Սրան էլ գումարած, որ այդ օրերին սցենար էի գրում մի անտառի ու մի անտառապահի մասին, որն ըստ իս լուրջ բան էր, բայց թատերագետ ընկերս ասում էր` թարգի` պատճառաբանելով, թե մի հատ տուֆտա բիձով, իրա կնկանով, էրեխեքով-բանով կինո չի ըլնում, որ առանց բոզերի առհասարակ կինո չի ըլնում, որ կինոն, ինքն էր ասում, նայելուց հետո, հազար ներողություն իր ասածի համար, մի տեղդ պտի թրջվի: Եւ իմ ընդդիմությանը, թե Ֆելինիի «Նվագախմբի փորձում» ոչ բոզեր կան, ոչ էլ քո ասածն է լինում, նա սառնասրտորեն հակադրում էր իմ տաղանդի սահմանափակությունն ու մենք գնում էինք նարդի խաղալու իր հիմա արդեն հանգուցյալ տատի տանը:

Եւ մուրազս, այսպես ասած, փորումս ես ընդունվեցի բանասիրական ֆակուլտետ, ինչի առիթով ինձ շնորհավորելիս թատերագետ ընկերս ասաց' այ սա կինո է, ինսուն աղջիկ, տասը տղա, կեսն էլ' բռակ: Հետո միեւնույն մուրազս միեւնույն փորումս բանակ գնալիս ես մտածում էի, որ կինո այնուամենայնիվ կնկարեմ, բայց նկատի ունենալով թատերագետ ընկերոջս խորհուրդներն, արդեն փորձում էի ինչ-որ էպիզոդներում խցկել էդ բոզերին, բայց այնպես, որ չտուժեր ֆիլմիս մարդկային ասելիքը:

Թվում է, ահագին հեռացա բուն նյութից, բայց ասեմ, որ կինո նկարելու ցանկության բոլոր պահերին, չգիտեմ ինչու, ինձ թվացել է, թե պատկերը սեւ-սպիտակ է լինելու, եւ դրա համար էի գուցե նյարդայնանում թատերագետ ընկերոջս միջամտությունից, որովհետեւ իր ասած էդ բոզերը ոչ մի կերպ չէին տեղավորվում սեւ-սպիտակի մեջ: Նրանք պետք է հաստ-կարմիր շրթներկ քսած լինեին, պետք է անճաշակ-վառվռուն շորեր ունենային, ինչ-որ վարդ պիտի լիներ կրծքերի մերձակայքում, եթե ոչ միջակայքում: Թհյո~ւ, կարգին հեքիաթ էր, ապուշը ոնց փչացրեց:

Բայց ասեմ, որ հեքիաթն էլ ինձ համար սեւ-սպիտակ է: Այսինքն` ամեն բան, որ պատմվում է, սեւ-սպիտակ է, նույնիսկ հեքիաթի գայլը, որն ակնհայտորեն մոխրագույն է կամ հեքիաթի արջը, որն հաստատապես գորշ է, սեւ ու սպիտակ են: Որովհետեւ ձայնը գունային երանգ չունի, ձայնը ձայնային երանգ ունի, որն էլ կարելի է ասել' տաք է կամ սառը, բայց ինչ գույնի է, դժվար է կռահել:

Երբ տասներկու թե տասներեք տարեկանում ես նվեր ստացա «Սմենա» լուսանկարչական խցիկ եւ լուսանկարներ տպագրելու համար անհրաժեշտ լաբորատոր սարքեր, դեռ չէի մտածել, որ պատմությունը գունավոր չի լինում, եւ չէի մտածել, որ մի քիչ պակաս սեւը մոխրագույն չէ, այլ սեւի մեր ընկալման թերությունը եւ չէի մտածել, որ սպիտակն ինֆորմացիայի բացակայությունն է, իսկ սեւն ինֆորմացիայի կորստյան աստիճան խտացումը: Եւ, իհարկե, չէի մտածել, որ բացակա-ներկա-բացակա հարահոսից են դուրս գալիս բոլոր պատմությունները, որոնցում ծառի կանաչ լինելը, խնձորի կարմիր լինելը, երկնքի կապույտ լինելը աննշան փաստեր են' թատերագետ ընկերոջս ասած բոզերի պես` լրացում, որոնք պետք են զգայարանները գրգռելու համար: Բայց մենք պատմությունը հո չե՞նք պատմում, զգայարաններ գրգռելու համար, հո չե՞նք ասում «Կարմիր գլխարկ», որ էրոտիկ դող անցնի ջաններովս: Հակառակը' պատմում ենք, որ եղածը հանգի, որ եղածը դադարի գործել: Ամեն անգամ էդ նույն Կարմիր գլխարկին գելի բերան ենք ղրկում, որ համոզվենք որսորդների գոյության մեջ, եւ այդ դեպքում ի՞նչ նշանակություն ունի այդ աղջնակի գլխարկի գույնը:

Ամեն անգամ, երբ աչքերս փակում եմ ու փորձում հիշել լուսահոգի մորս, ոչ մի գույն չեմ մտաբերում: Այդ նույն «Սմենա» խցիկով, չեմ հիշում որ թվին, ես նկարել եմ նրան մեր տան պատի մոտ, նստարանին նստած: Այդ օրը ես մորս մասին պատմություն եմ պատմել, եւ այդ սեւ-սպիտակ պատմությունն է արձանագրված: Ես ջանում եմ հիշել մի դրվագ, որտեղ գույնն այնքան տպավորիչ լինի, որ փոխի պատմությունը կամ հիշողությունը, բայց չի ստացվում: Մայրս ... մայիսի վերջն է թե հունիսի սկիզբը ... գոգնոցի մեջ չայի վարդեր լցրած ... Տեր Աստված, վարդերի հոտն եմ զգում ... բայց պատկերը միեւնույնն է` սեւ-սպիտակ:

Երբ դեռ մեր կենցաղում չկար գունավոր լուսանկարչությունը, մենք նկարում ու նկարվում էինք սեւ-սպիտակ: Երբ այդ գունավորը հայտնվեց, զարմացանք: Թվում է, հակառակը պիտի լիներ: «Սմենա» խցիկով նկարում ես գույնզգույն պարտեզ, դուրս է գալիս սեւ-սպիտակ ու դա բնական է: Իսկ գունավոր նկարը զարմանալի է: Խի՞: Որովհետեւ դրախտը դժոխքից գույնով չի տարբերվում, այլ` էականորեն: Որովհետեւ չարը բարուց գույնով չի տարբերվում, այլ` սկզբունքորեն: Որովհետեւ երկինքը երկինք է ոչ այն պատճառով, որ կապույտ է ու երկիրն էլ գետին է ոչ գորշ կամ կանաչ կամ դեղին լինելու համար, այլ որովհետեւ կինոյի բոզի նման հաստ ու կարմիր շրթներկով, անճաշակ-վառվռուն շորերով, վարդը կրծքիդ մերձակայքում կամ կրծքերիդ միջակայքում պիտի մեջ չընկնես ու պիտի չփչացնես տեսարանը, որ ձգվում է ինֆորմացիայի բացակայությունից մինչեւ ինֆորմացիայի կորուստ ու նաեւ պիտի չփչացնես հեքիաթը, որը դեռ շատ երեխաներ պիտի լսեն կամ կարդան` մեկ է: