HY RU EN
Asset 3

Բեռնվում է ...

Էջի վերջ Այլ էջեր չկան բեռնելու համար

Որոնման արդյունքում ոչինչ չի գտնվել

Սառա Պետրոսյան

Պատմամշակութային ժառանգության պահպանությանը կոչված կառույցները հրաժարվել են իրենց հիմնական գործառույթներից

Մշակույթի նախարարությունն ունի մի շարք կառույցներ, որոնք ստեղծված են պատմամշակութային ժառանգությունը պահպանելու համար: Չնայած դրան, Հայաստանում պատմամշակութային հուշարձանները երբեք այդքան անխնամ չեն եղել, եւ մշակութային արժեքների կողոպուտը համատարած բնույթ չի կրել, որքան հիմա: «Էրեբունի» պատմահնագիտական արգելոց-թանգարանի տնօրեն, Հուշարձանների եւ տեսարժան վայրերի միջազգային խորհրդի (ԻԿՕՄՕՍ) Հայաստանի ազգային կոմիտեի նախագահ Գագիկ Գյուրջյանի հետ մեր զրույցը հուշարձանների պահպանության համակարգի անկատարության եւ դրա հետեւանքների մասին է:

Պրն Գյուրջյան, այս թեմայով քննարկումների կամ զրույցների ժամանակ հաճախ եք շեշտում, որ հուշարձանների պահպանությանը կոչված բոլոր կառույցներն առանձին-առանձին կան, սակայն ոլորտի կառավարման համակարգ գոյություն չունի: Ինչո՞ւ է այդպես ստացվել: 

Ապօրինի պեղումների, գանձագողության դեպքերի հիմնական պատճառը հուշարձանների պահպանության ոլորտի կառավարման անկատարությունն է: Այդպիսի բաներ միշտ կլինեն, որովհետեւ այդ հարցով զբաղվող լուրջ կառույց չկա: Այսօրվա գործող համակարգը, որը տարրալուծված է մշակույթի նախարարության մեջ, չի արդարացնում իրեն, դա պարտադիր պետք է լինի մասնագետներով համալրված առանձին մարմին: Հարցը պետք է արմատապես լուծել: Երբ գիտակցեցինք, որ Հայաստանում զբոսաշրջությունը գերակա խնդիր է, Կառավարությունը տուրիզմը հռչակեց գերակա ուղղություն եւ ստեղծեց տուրիզմի պետական կոմիտե: Սակայն, կոմիտե ստեղծելով` հարցը չլուծվեց, տուրիզմի հենքը պատմամշակութային հուշարձաններն են:

Կարող ենք Հայաստանի նման հարուստ մշակութային ժառանգություն ունեցող երկրների փորձն ուսումնասիրել՝ հասկանալու համար, թե որն է ավելի մոտ մեր պետական կառուցվածքին, եւ ճիշտ կառավարման մարմին ունենալ: Ժամանակին ուսումնասիրել էինք տարբեր երկրների այդ ոլորտի փորձը, շատ լավ տարբերակ է Իրանի կառավարումը: Իրանը նույնպես հարուստ է պատմամշակութային ժառանգությամբ եւ այնտեղ էլ անօրինական պեղումներ, գանձագողություններ լինում են: Նրանք հատուկ ռազմական ստորաբաժանում ունեն, որն ամբողջ սահմանի երկարությամբ շրջում եւ հսկում է հուշարձանները: Իրանի Շիրազ նահանգում նույնիսկ մի թանգարան ունեն, որտեղ հավաքել են սահմանից առգրաված արժեքավոր իրերը:

Թուրքիայի հուշարձանների պահպանության կառույցը նույնպես հետաքրքիր կառուցվածք ունի, ուսումնասիրել էինք նաեւ Իտալիայի կառույցը: Մենք տեղական ինքնակառավարման մարմիններում (ՏԻՄ) չունենք համապատասխան մասնագետներ: ՏԻՄ-երում մասնագետ պետք է լինի, այլ երկրներում կան այդ հաստիքները, որոնք սերտորեն աշխատում են հուշարձանների պահպանության կառույցի հետ եւ կարողանում են հարցեր լուծել:

ՏԻՄ-երում հաստիքներ չկան, բայց մշակույթի նախարարության ենթակա կառույցները՝ «Պատմամշակութային արգելոց-թանգարանների եւ պատմական միջավայրի պահպանության  ծառայություն» ՊՈԱԿ-ը, Պատմության եւ մշակույթի հուշարձանների պահպանության գործակալությունը մարզերում իրենց աշխատակիցներն ունեն:

«Պատմամշակութային արգելոց-թանգարանների եւ պատմական միջավայրի պահպանության ծառայություն» ՊՈԱԿ-ն առաջին հերթին պետք է համալրվի մասնագիտական կադրերով: ՊՈԱԿ-ի գործառույթները հետեւյալն են՝ պետք է զբաղվի հուշարձանների պահպանության, օգտագործման, հանրահռչակման հարցերով, բայց որքանով ես ծանոթ եմ նրանց գործունեությանը, գրքեր են հրատարակում, ֆիլմեր են ցուցադրում, միջոցառումներ են կազմակերպում: Նրանց հիմնական խնդիրը հուշարձանների պահպանությունը կատարելագործելը պետք է լինի: Բացի այդ, ՊՈԱԿ-ի մարզային ծառայություններն «անզեն» են, պետք է համապատասխան տեխնիկա, մեքենաներ ունենան, որ կարողանան շրջել, հսկել տարածքները: Մի մարդուն 10 հուշարձան է կցված, որոնք 10-20 կմ հեռավորության վրա են գտնվում, ինչպե՞ս պետք է հսկի դրանք: Էրեբունի արգելոց-թանգարանի 30 հա տարածքը 1 ոստիկան է պահպանում: Ճիշտ մեխանիզմի ընտրությունը շատ հարցեր կլուծի, եւ դա ո՛չ լրացուցիչ ֆինանսներ է պահանջում, ո՛չ տարածք է պահանջում, ընդամենը հաստիքների ճիշտ տեղաբաշխում պետք է արվի եւ ֆունկցիաների ճիշտ իրականացում:

Աշխարհն ուրիշ ուղղությամբ է գնացել, մենք դոփում ենք տեղում: Հայաստանը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի, Թանգարանների միջազգային խորհրդի (ԻԿՕՄ), Հուշարձանների եւ տեսարժան վայրերի պահպանման միջազգային խորհրդի  (ԻԿՈՄՕՍ) անդամ է: Կարող ենք օգտվել այդ հնարավորությունից եւ այս ասպարեզում ճիշտ քաղաքականություն որդեգրել: Անհրաժեշտ է կառավարման մարմին ձեւավորել, որը կվերանայի օրենքները, կհամապատասխանեցնի միջազգային կանոններին եւ կսկսի գործել միջազգային ստանդարտներին համապատասխան: Շատ բացեր ունենք այս ոլորտում, եթե արմատապես այդ հարցերը չլուծենք, խնդիրներ միշտ լինելու են: Ինչո՞ւ չենք անում, չեմ հասկանում:

Դուք այս ոլորտում ամենաերկարակյացներից եք, ինչպե՞ս էին այդ հարցերը կարգավորվում խորհրդային տարիներին:

Ցավոք, խորհրդային տարիներին ստեղծված դպրոցն այլեւս գոյություն չունի, երկար տարիներ մասնագետներ չեն պատրաստվել այս ոլորտում: Դա մշակույթի նախարարության «Պատմամշակութային ժառանգության գիտահետազոտական կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի խնդիրն է, բայց այս ՊՈԱԿ-ն էլ պեղումներով է զբաղվում: Նրանք պետք է մասնագետներ պատրաստեն, գիտաժողովներում զեկուցումներով հանդես գան, հրատարակություններով, հուշարձանների հանրահռչակման խնդիրներով զբաղվեն, մասնագետ-տեսաբաններ պատրաստեն, դրա համար են կոչվում գիտահետազոտական: Գիորգի Չուբինաշվիլու անվան «Վրացական արվեստի պատմության եւ ժառանգության պահպանության ազգային հետազոտությունների կենտրոնը», որը նշածս Հակոբ Սիմոնյանի ղեկավարած ՊՈԱԿ-ի նմանակն է Վրաստանում, զբաղվում է զուտ այդ հարցերով: Դրա համար էլ նրանք մասնագետ-տեսաբաններ են կարողանում պատրաստել:

Մի խոսուն օրինակ ներկայացնեմ· ճապոնացիները հայկական եւ վրացական ճարտարապետության մասին մի հրատարակություն պատրաստեցին: Հայկական պատմամաշակութային հուշարձանների ճարտարապետությունը ներկայացնող 7 հոդվածներից 5-ի հեղինակը ճապոնացիներն են: Հոդվածներից միայն 2-ի հեղինակն են հայերը, իսկ վրացական ճարտարապետության մասին բոլոր հոդվածների հեղինակները վրացիներ են:

Գանձագողությունը եղել է բոլոր ժամանակներում, բայց մասնագետները նշում են, որ այլ երկրներում այդ երեւույթի դեմ պայքարել են ոլորտն ազատականացնելով http://hetq.am/arm/news/78802/: Դրանով եթե չեն բացառել, գոնե նվազեցրել են պատմամշակութային արժեքների ոչնչացումը: Խորհրդային իշխանությունն ինչպե՞ս էր իրականացնում պատմամշակութային արժեքների պահպանությունը:

Խորհրդային շրջանում ամբողջ հողը, տարածքները պետական սեփականություն էին եւ պետության վերահսկողության տակ էին: Ամեն տեղ գրվում էր՝ «Պահպանվում է պետության կողմից»: Անկախացումից հետո ի հայտ եկան տարբեր սեփականատերեր (օրինակ` եկեղեցիների մի մասը հանձնվեց Մայր աթոռին-Ս·Պ·), բայց կառավարման եւ պահպանման համապատասխան կարգ չընդունվեց: Խորհրդային շրջանում նաեւ գումար էին տրամադրում թանգարաններին՝ արտեֆակտներ ձեռք բերելու համար: Դա կարեւոր բան էր, թանգարանները լուրջ արժեքներ ձեռք բերելու հնարավորություն պետք է ունենան: Տարիներ շարունակ մեր թանգարան ոչինչ չէր մտել, միայն 2016թ. ենք 10 հնագիտական առարկա գնել եւ անցյալ տարի՝  2017թ.` 4 առարկա: Մեր խնդիրն առաջին հերթին այն է, որ դրանք բերենք, թանգարանը հարստացնենք, հետո մտածենք այդ հարցերին արմատական լուծում տալու մասին:

Հայաստանը պատմամշակութային հարուստ ժառանգություն ունեցող երկիր է, որտեղ փորես՝ մի բան դուրս կգա, բայց մարդիկ հանում են ու ձեռքն ընկնում են կրակը: Իհարկե, կան մարդիկ, որոնց ուղղորդում են: Համակարգի անկատար լինելու պատճառով շատերը վախենում են հայտնել, որ իրենց մոտ արժեքներ կան: Մարդը հաճախ խաբված է զգում իրեն, որ իր հողից գտել է ինչ-որ բան, բայց չի հատուցվում: Անբավարարված է մնում, քանի որ համարժեք չեն գնահատում հայտնաբերված պատմամշակութային արժեքները: Պատահաբար հայտնաբերված արտեֆակտներով էլ պետք է կարողանանք հարստացնել թանգարանները, ոչ թե ստեղծենք այնպիսի իրավիճակ, որ գաղտնի վաճառեն: Առաջնահերթ պետք է կառավարման ճիշտ մեխանիզմը գտնել, որպեսզի բնակչությանն ահ ու սարսափի մեջ չգցենք: Ոչ թե պատժամիջոցներ կիրառելով, անընդհատ սպառնալով` առաջ գնանք: Նախկինում հաճախ էինք մտածում լուծումների մասին, հիմա այդ մտահոգությունը չեմ տեսնում: Այս բոլորը կրկին բերում է այն մտքին, որ անհրաժեշտ է ստեղծել կառավարման ճիշտ համակարգ, որը կնվազեցնի ստվերը, եւ ամեն ինչ իր տեղը կընկնի:

Մեկնաբանել

Լատինատառ հայերենով գրված մեկնաբանությունները չեն հրապարակվի խմբագրության կողմից։
Եթե գտել եք վրիպակ, ապա այն կարող եք ուղարկել մեզ՝ ընտրելով վրիպակը և սեղմելով CTRL+Enter