«Ես տղա ունեի, որը բանակի «դժբախտ պատահարների» զոհերից դարձավ, բայց եթե մի քանիսն էլ ունենայի, միեւնույն է, նորից կուղարկեի ծառայելու, մեր հայրենիքը պաշտպանելու, բայց ոչ էս ֆաշիստների համար: Սրանք թուրքից էլ ահավոր են: Այն, ինչ այսօր կատարվում է դատարանում, ուղղակի խեղկատակություն է»,-ասում է «Զինվորների պաշտպանության կոմիտե» կազմակերպության նախագահ Գոհար Արմենակյանը:

2003թ. դեկտեմբերի 24-ին ԼՂՀ Մարտակերտի շրջանի Մատաղիսի զորամասից անհետացել են շարքային զինծառայողներ Հովսեփ Մկրտումյանը եւ Ռոման Եղիազարյանը: Զինվորական դատախազությունն այդ կապակցությամբ 15 օր անց քրեական գործ է հարուցել, իսկ հունվարի 9-ին Մատաղիսի ջրանցքից հայտնաբերվել են անհայտ կորած զինվորների դիակները' բռնության հետքերով: Մարտակերտի զինդատախազությունում հարուցված քրեական գործի շրջանակներում սպանության մեղադրանքով ձերբակալվել են 4 զինծառայողներ, որոնք մեղադրական ցուցմունքներ են տվել գումարտակի հրամանատար Իվան Գրիգորյանի, սպաներ Կառլեն Մայիլյանի, Ռուբեն Բաղրյանի դեմ: ԼՂՀ պաշտպանության նախարար Ս. Օհանյանը միջնորդագիր է ուղղել ՀՀ զինդատախազ Գագիկ Ջհանգիրյանին, որով խնդրում է քրգործ չհարուցել գումարտակի հրամանատար Իվան Գրիգորյանի նկատմամբ, քանի որ վերջինս «հայրենական պատերազմի հերոս է եւ զղջում է»:

Չնայած նրան, որ գործով վկա Արման Գրիգորյանն իր ցուցմունքում ասել է, որ տեսել է, թե ինչպես է գումարտակի հրամանատար Իվան Գրիգորյանն իր «Նիվա» մակնիշի մեքենայից ցելոֆանապատ երկու բեռ հանել: Հրամատարը, Արմանին նկատելով, կանչել եւ ասել է, որ ոտքով հրի ու ջուրը գցի բեռները:

Սակայն, որոշ ժամանակ անց, քննության ընթացքը կտրուկ փոխվել է: Ձերբակալված 4 զինծառայողների վրայից մեղադրանքը հանվել է, եւ հայտնվել են նոր մեղավորներ: ՀՀ զինդատախազ Գ. Ջհանգիրյանի հրամանով ստեղծվել է նոր քննչական խումբ, իսկ գործը ԼՂՀ դատախազությունից փոխանցվել է ՀՀ զինդատախազություն:

ՀՀ Սյունիքի մարզի առաջին ատյանի դատարանը 2005թ. մայիսի 18-ին գործով ամբաստանյալներ Ռազմիկ Սարգսյանին, Արայիկ Զալյանին եւ Մուսա Սերոբյանին դատապարտել է 15 տարվա ազատազրկման: Վճիռը հիմնված է եղել Ռազմիկ Սարգսյանի միակ ինքնախոստովանական ցուցմունքի վրա, որը, ինչպես հետագայում դատարանում բազմիցս նշել է ամբաստանյալը, ձեռք է բերվել ծեծի եւ բռնությունների միջոցով: Ռազմիկ Սարգսյանը հայտարարել է, որ իրեն խոշտանգել է ԼՂՀ ռազմական ոստիկանության աշխատակից Արամ Բաղդասարյանը' «Մարալիկ» մականունով: 2004թ. ապրիլի 19-ից մինչեւ ապրիլի 24-ը երեք զինծառայողները բազմիցս հարցաքննվել են որպես վկաներ ձերբակալված վիճակում' զրկված լինելով պաշտպանական իրավունքից:

Իրենց անմեղությունն ապացուցելու ուրիշ ելք չգտնելով' տղաները հացադուլ են հայտարարել. Մուսա Սերոբյանը 15 օր է հացադուլի մեջ եղել, Արայիկ Զալյանը' 90, իսկ Ռազմիկ Սարգսյանի հացադուլը 2005թ.-ի օգոստոսի 12-ից շարունակվում է մինչ օրս: Նա քննչական մարմիններից պահանջում է գործի վերաքննություն:

Նոյեմբերի 30-ին ՀՀ քրեական եւ զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարանում դատական նիստերի դահլիճը լեփ-լեցուն էր: Ներկա էին ոչ միայն ամբաստանյալների եւ սպանված զինվորների հարազատներն ու կողմնակիցները, այլեւ հասարակական եւ իրավապաշտպան կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ ու լրագրողներ: Մինչ դահլիճ մտնելը դատավորի հրահանգով ոստիկանները լրագրողներից վերցրեցին ձայնագրիչներն ու լուսանկարչական ապարատները: Սակայն լրագրողների բողոքից հետո դատական նիստը սկսելուց առաջ դատավոր Մհեր Արղամալյանը հրահանգեց վերադարձնել լրագրողներից վերցված իրերը. «Իհարկե, մենք ոչինչ չենք թաքցնում, ամեն ինչ հրապարակավ է արվում, կարող եք ձայնագրել, իսկ ռեպորտաժի համար, կարծում եմ, 10 րոպե տեսագրելն էլ բավարար է»,-ասաց դատավորը: Այդ օրը դատարանում նկարահանումներ կատարած ոչ մի հեռուստաընկերություն դատական նիստի մասին ռեպորտաժ չհեռարձակեց:

Դատավարությունը սկսվեց լարված մթնոլորտում: Արայիկն ու Մուսան Ռազմիկին գրեթե գրկած ներս բերեցին, ոստիկանների օգնությամբ մի կերպ նստեցրեցին աթոռին, եւ այդ դիրքով նա մնաց մինչ դատական նիստի ավարտը:

Տղային տեսնելուն պես մայրը' Ջուլիետա Սարգսյանը, ուշաթափվեց: Ռազմիկը կիսափակ աչքերով, անօգնական հետեւում էր, թե ինչպես էին մորն ուշքի բերում: Դատարանն առանց հապաղելու սկսեց նիստը: Նախագահող դատավոր Մհեր Արղամալյանը հրապարակեց Զինդատախազության միջնորդությամբ նոյեմբերի 15-ին Նուբարաշենի քրեակատարողական հիմնարկ այցելած բժշկական փորձագետների խմբի կազմած արձանագրությունը, որտեղ նշվում էր, որ ամբաստանյալ Ռազմիկ Սարգսյանը, չվստահելով բժիշկներին, հրաժարվել է փորձաքննությունից: Փորձագետների խումբը տեղում ծանոթացել է Սարգսյանի անվամբ քրեակատարողական հիմնարկի բուժ. բաժնում լրացված բժշկական քարտի տվյալներին եւ եզրակացություն գրել. «Սարգսյանը, բացի ընդհանուր թուլությունից, ոչնչից չի բողոքել: Նրա մոտ նորմայից որեւէ շեղում չի գրանցվել, այսինքն' ներքին օրգանների որեւէ հիվանդությամբ չի տառապում, եւ նրա վարքը նպատակասլաց է, ինչով էլ բացատրվում է հացադուլը: Գտնում ենք, որ նրա մասնակցությանը դատավարությանը ոչինչ չի խանգարում, ոչ մի արգելք չկա»: Ըստ հարազատների' Ռազմիկը բանակ է գնացել 75 կգ քաշով, իսկ այժմ նրա քաշը 60 կգ է: Փորձագետների եզրակացության մեջ, սակայն, նշված էր, որ Ռազմիկ Սարգսյանը մինչ դատապարտվելը եղել է 52կգ:

Փաստորեն, ըստ փորձագետների, հացադուլից հետո Ռազմիկի քաշն ավելացել է:

Ամբաստանյալների պաշտպանները դատարանում հայտարարեցին, որ գործին պետք է կցել Ռազմիկին հետազոտած անկախ բժշկի եզրակացությունը: Բժիշկը ամբաստանյալին քննել է ՀՀ արդարադատության նախարարի թույլտվությամբ: Սակայն դատավորի համար հիմք չէր «այդ թղթի կտորը»: Նա նույնիսկ չէր ցանկանում լսել դատապաշտպաններին եւ համառորեն շարունակում էր հարցեր ուղղել ամբաստանյալին, որոնք, իհարկե, անպատասխան էին մնում. Ռազմիկն ի վիճակի չէր նույնիսկ գլուխը բարձրացնել:

Դատավարության ընթացքում դահլիճ մտավ մի տղամարդ, անկաշկանդ մոտեցավ դատավորին եւ հայտարարեց, որ եկել է մասնակցելու: Առաջին ատյանի դատավարության մեղադրող, տղաների համար ցմահ պատիժ պահանջող Ասկերանի կայազորի զինդատախազի տեղակալ Աշոտ Ապրեսյանն էր: Դատավորը, առանց վարանելու, առանց որեւէ փաստաթուղթ պահանջելու թույլատրեց նրան նստել մեղադրող Անահիտ Եղիազարյանի կողքին: Ամբաստանյալներ Արայիկ Զալյանն ու Մուսա Սերոբյանն ուղղակի սարսափահար առարկեցին նրա մասնակցության դեմ: Դատապաշտպաններն էլ միացան նրանց ու ներկայացրին առաջին ատյանի դատավարության մի քանի դրվագ' մատնանշելով դատախազի անօրինական գործողությունները: Սակայն դատարանը մերժեց բացարկը:

Ի վերջո, դատարանի դահլիճից գրեթե չդադարող ռեպլիկները դատավորին ստիպեցին դատավարությունը փակ դռների ետեւում անցկացնել: Նիստի ավարտից հետո փաստաբանները հայտարարեցին, թե դատարանի ապօրինի գործողությունների դեմ բացարկ են ներկայացրել եւ պահանջել փոխել դատավորների կազմը: Բացարկը մերժվել էր: Նիստը հետաձգվեց 1 օրով:

Դեկտեմբերի 1-ին «Մենք չենք ուզում լինել հաջորդը», «Զինդատախազություն, դադարեցրու ապօրինությունները», «Մենք գիտենք' ովքեր են հանցագործները եւ հովանավորները» եւ այլ նմանատիպ գրառումներով ցուցանակներով Վերաքննիչ դատարանի բակում էին հավաքվել ամբաստանյալների հարազատները, ՀԿ-ների ներկայացուցիչներ եւ տարբեր բուհերի ուսանողներ:

Դատավորն առաջարկեց դիտել գործում առկա տեսաժապավենը:

Դատապաշտպանները փորձեցին ժապավենի առնչությամբ հանդես գալ հայտարարությամբ, սակայն դատավորը թույլ չտվեց նրանց խոսել: Որպես բողոքի նշան' բոլոր երեք պաշտպաններն էլ ( Զարուհի Փոստանջյան, Ստեփան Ոսկանյան , Աշոտ Աթոյան ) լքեցին դատարանի դահլիճը: Սակայն դա չխանգարեց դատավորին ցուցադրել տեսաժապավենը, որտեղ ակնհայտ երեւում էր, որ Ռազմիկ Սարգսյանի նկատմամբ կիրառվել էին բռնություններ, որից վերջինս անճանաչելիորեն փոխվել էր: Տղայի դեմքն ու ձեռքերն ամբողջովին այտուցված էին, գլխի վրա նկատվում էին ծեծի հետքեր: Ժապավենում Ռազմիկ Սարգսյանը խոստովանում է իր մեղքը եւ պատմում, որ դեկտեմբերի 24-ին տնից ուտելիք են ստացել եւ միասին որոշել զորամասի մոտ գտնվող կիսաքանդ շինության մեջ ուտել այն: Հետո հայտնվել են Ռոմանն ու Հովսեփը (սպանված զինվորները) եւ պահանջել են «տուլիկն» իրենց տալ: Դա էլ կռվի առիթ է դարձել, որի արդյունքում էլ Ռազմիկը ծեծել է տղաներին եւ անգիտակից վիճակում թողել այդ շինության մեջ ընկած, մի քանի ժամից Արայիկի ու Մուսայի հետ վերադարձել են եւ տղաների դիակները գցել ջրանցքը:

Քննիչի յուրաքանչյուր հարց իր մեջ արդեն իսկ պատասխան էր պարունակում, եւ Ռազմիկը շատ ժամանակ համաձայնվում կամ ուղղակի կրկնում էր քննչի ասածները: Իսկ երբ նա ինչ-որ բան էր բաց թողնում, քննիչը կողմնորոշող հարցերով նրան «հիշեցնում» էր, որ մինչ առաջ անցնելը դեռ բաներ ունի պատմելու: Տեսաժապավենի ցուցադրման ընթացքում Ռազմիկի կողքին նստած Արայիկը մի քանի անգամ ասաց, որ Ռազմիկն իրեն վատ է զգում, սակայն դատավորը ուշադրություն չդարձրեց դրան այնքան ժամանակ, մինչեւ Ռազմիկի բերանից սկսեց հեղուկ հոսել, եւ նա կորցրեց գիտակցությունը: Ոստիկանները նրան քարշ տալով հեռացրին դահլիճից: Ռազմիկի մայրը' Ջուլիետա Սարգսյանը, նույնպես ուշագնաց եղավ եւ անգիտակից էր մինչեւ շտապ օգնության ժամանելը: Ռազմիկին քննելու ժամանակ պաշտպաններից ոչ մեկին այդպես էլ թույլ չտվեցին ներկա գտնվել: Ի վերջո, ստուգող բժիշկը դատարանի դահլիճում հայտարարեց, որ ամբաստանյալը շատ թույլ է, դատավարությանը մասնակցել չի կարող եւ պետք է գտնվի բժիշկների անմիջական հսկողության տակ:

Դատավարության ավարտից հետո սպանված Հովսեփի հայրը' Մովսես Մկրտումյանը, շփոթված ասաց, որ ցուցմունքը սխալ է. «Հիմա թե Ռազմիկն է խաբում, թե ուղղակի սխալ են մեկնաբանում, չգիտեմ, բայց ինչ-որ բան այն չէ: Ռազմիկն ասում է, որ նրան մոտեցավ մի բարձրահասակ տղա' Հովսեփը, որը մյուսից, այսինքն' Ռոմանից էլ բարձրահասակ էր, բայց տղաս բավականին կարճահասակ էր, իսկ Ռոմանն էլ նրանից շատ ավելի հասակով բարձր: Ուրիշ բաներ էլ կան, որ կասկածի տեղիք են տալիս, բայց դեռ կլռեմ»: Նշենք նաեւ, որ սպանված Ռոման Եղիազարյանի հայրն էլ էր գործի հենց սկզբում հայտարարել, որ իր տղային ամբաստանյալները չեն սպանել, սակայն հիմա լռում է: Դատարանում որպես իրավահաջորդ հանդես էր գալիս Ռոմանի հորեղբայրը: Նա համոզված է տղաների մեղավորության մեջ եւ համառորեն պաշտպանում է մեղադրող կողմին:

Դատական նիստը հետաձգվեց անորոշ ժամանակով:

Դեկտեմբերի 7-ին ՀՀ Մարդու իրավունքների պաշտպան Լարիսա Ալավերդյանն այցելեց «Նուբարաշեն» քրեակատարողական հիմնարկ եւ հանդիպեց Ռազմիկ Սարգսյանին: Պաշտպանը Ռազմիկ Սարգսյանին առաջարկել է «դադարեցնել հացադուլը, վերականգնել առողջությունը եւ դատարանում ընտրել պաշտպանության ակտիվ մարտավարություն»: Պաշտպանը հանդիպել է նաեւ բժիշկների, հիմնարկի պետ Ա. Սարգսյանի հետ եւ «առաջարկել Ռազմիկ Սարգսյանին չներկայացնել դատարան, քանի դեռ նա դուրս չի եկել հացադուլից, եւ նրան տեղափոխել «ՔԿՀ կենտրոնական հիվանդանոց»: