HY RU EN
Asset 3

Բեռնվում է ...

Էջի վերջ Այլ էջեր չկան բեռնելու համար

Որոնման արդյունքում ոչինչ չի գտնվել

Անուշ Քոչարյան

Բալկոնում Հասմիկ Սիմոնյանն է

Բաղրամյանի ներքին բակերից մեկում գտնվող իմ այս բալկոնը միակն է, որ պահպանել է նախնական ձեւը՝ առաջ չեն տվել, չեն փակել ապակիներով, չի փոփոխել գունային հիմնական երանգը։ Այս բալկոնում ամեն շաբաթ մի քանի ժամով հանգստանալու, առանձնանալու հնարավորություն է ունենալու մեկը, ում հետ զրուցելու եմ։ Նրանք ամենատարբեր ոլորտներից են, բայց նրանց ընտրությունն ամեն անգամ բացատրություն պետք է ունենա։ Զրույցի թեման տարբեր է լինելու, բայց, ում հյուրընկալելու եմ բալկոնում, ինքս չեմ ներկայացնելու նա պետք է իր մասին խոսի երրորդ դեմքով ու այդպես ներկայանա ձեզ։

Բալկոնում պոետ Հասմիկ Սիմոնյանն է։

Հասմիկ Սիմոնյանը՝ երրորդ տարածությունում (ինքն իր մասին)

Հասմիկ Սիմոնյանը գրավոր մեկն է, որի բանավոր տարբերակին հանդիպել չարժի, ինքը գոնե խուսափում է դրանից: Նա անընդհատ գնում է ծաղիկներ, որ շնչելու բան լինի մի քիչ, որոնում է լավ գրքեր, լավ ֆիլմեր, որ փախուստի տարածքը լինի ուրիշ ու լայն, եւ բանաստեղծություն է գրում, որ լեզուն խնամի ու սիրի:

Վերջին նորությունը Հասմիկ Սիմոնյանի մասին. նա վերջապես ուժ գտավ իր մեջ ու բաժանվեց կոկորդիլոսից։ Ապրում է կատվի հետ, որ իր պես մենակ կենդանի է, ու նրանց մենակությունները չեն խանգարում իրար:

 

Այնպես ստացվեց, որ Բալկոնում քեզ երկար սպասեցի, կանչեցի՝ չեկար, հետո պայմանավորվեցինք, էլի չստացվեց․․․ Մի խոսքով,  հանդիպումը տեղի չունեցավ մինչեւ երկրում իրողություն չփոխվեց։ Կարծում եմ՝ հենց այդ իրողությունը զրույցի լավ առիթ է։ Սկսենք տեղի ունեցածից՝ հեղափոխությունից։

Հեղափոխությունն անդիմադրելի հմայիչ էր, եւ հատկապես ոգեւորում էր այն, որ մեր հեղափոխության հիմքում ծրագիրը բանաստեղծական տեքստով էր:

Օգոստոսի 17-ին, երբ հրապարակում Նիկոլն արտասանում էր «Իմ քայլը» բանաստեղծությունը, Ժիժեկին հիշեցի, որ մի հարցազրույցում խոսում է երազանքի ու իրականության մասին, եւ թե ինչպես են այս երկուսի արանքում սահմանագիծ քաշում, մինչդեռ երազանքն իրականության կառուցվածքի բաղադրատարրերից է։ Իսկ նրանք, ովքեր երազել գիտեն, պոետներն են: Հարցազրուցավարը ճշտում է՝ բա՞ հեղափոխականները, Ժիժեկն ասում է՝ հեղափոխականներին պոետ է պետք, հեղափոխությանը՝ բանաստեղծություն: Բանաստեղծություն՝ լայն իմաստով, որն իր մեջ ներառում է միֆը, առասպելը, լեգենդը եւ այլն։

 «Ինչպե՞ս պիտի ինձ համոզեն, որ գամ՝ աչքդ հանեմ գդալով ու հետո այն ուտեմ»․ ասում է Ժիժեկը լրագրողին եւ ինքն էլ պատասխանում իր հարցին՝ հարկավոր է պոետ, որ գիտի երազել, ունի տեսլական եւ կարող է դուրս գալ ընդունված կարծրատիպերից, կազմաքանդել եղածը, որովհետև այդ ավերումի մեջ երազանքը կա։

Այդ նույն ավերումն ու կազմաքանդումը քո տեքստի՞ն էլ ես վերագրում։

Ամենալավն ինձ մոտ քանդելն է ստացվում, ջարդելը, փշրելը, արդյունքում միշտ մի բան կառուցվում է, որ մոտ է բանաստեղծությանը: Պետք է քանդել, որ հետո, բառերը լեգոյի նման իրար կպցնելով, ստանաս ուրիշ տարածք, տեղ, ուր հետո, որպես կանոն, գալիս են տեղավորվելու ուրիշները, ու դու նորից պիտի սկսես նույն բանը մի քիչ այլ կետից: Պիտի չվախենալ անընդհատ նոր բան սկսելուց: Առհասարակ վախենալ պետք չի: Հատկապես տեքստի հետ աշխատելուց:

Հեղափոխությունն ինքը տեքստեր չի՞ կազմաքանդել։

Ամեն ինչ, ինչ կա, գոյություն ունի, տեքստ է: Հեղափոխությունն ամենալավ տեքստն էր՝ ինքն իրեն կազմաքանդելուց չվախեցող, ճկուն, հնարամիտ, ազատ: 

Իսկ ընթացքը, այն, ինչ կատարվում էր մեծ արագությամբ, քեզ տեքստին մոտենալու հնարավորություն տվե՞ց։

Հեղափոխությունը ավելի խիզախ գտնվեց, ճիշտ այնպես, ինչպես բանաստեղծությունն է պոետից ավելի ուժեղ, կարեւոր: Դժվար է խոսելը: Ընթացքում գրել հնարավոր չէր, գոնե իմ պարագային, բայց հետո այլ դեպքեր եղան, ու այն, ինչ կար այդ օրերին, կարծես այդ օրերից դուրս չեկավ, մնաց այդ օրերի մեջ: Քաղաքացու հպարտ լինելը, ազատ լինելը, որ կարծես ձեռքբերում էր մեծ, շարունակություն չունեցավ, չաճեց, չդարձավ համընդհանուր:

Շուռնուխում տեղի ունեցած դեպքերը ասածիս տխուր վկայությունն են: Հիասթափեցնող էր, սիրտ ցավեցնող: Ստացվում է՝ մի քաղաքացու ազատությունը մյուսի ազատությունն ու հպարտությունը ոչ միայն չի կարող ընդունել, այլեւ, քանի որ իր պատկերացրածի մեջ չի տեղավորվում, ուրիշ է ու տարբեր,  կարող է հանգիստ սրտով «ջարդել» դիմացինի գլուխը, ուրիշի գլուխը, իրենից տարբեր մեկի: Մինչդեռ այդ տարբեր մեկի հետ փողոց փակել հնարավոր էր, իսկ ապրել՝ ո՞չ: Հեղափոխությունն ավարտվեց, գնացեք տուն… Ու «հակահեղափոխականի» դիրքից չեմ խոսում…

«Հակահեղափոխականի» դիրքում չհայտնվելու զգուշությունը որտեղի՞ց է գալիս։ Կտրուկ սահման կա՞ «հեղափոխականի» եւ «հակահեղափոխականի» միջեւ, միջանկյալ տարածության ձեւակերպում դեռ չկա՞։

Եթե կա քննադատություն, ուրեմն մարդը ֆիքսել է խնդիրը եւ ուզում է դրա մասին բարձրաձայնել, լուծում ստանալ, բայց տպավորություն է, որ հենց խոսեցիր, քննադատեցիր, լուծումներ փնտրեցիր,  «այն» կողմում ես։

Այս դեպքում մնում է լռել․ նախընտրում ես սպասել, ձայն չհանել, խոսում ես միայն ընկերական նեղ շրջապատում։ Շատ կուզենայի, որ այդ «միջանկյալ տեղն» ի հայտ գար, որովհետեւ թվում էր՝ հեղափոխությունը սահմանել է՝  «ես այս չեմ, ես այն չեմ, բայց մենք ընդունում ենք իրար» մթնոլորտը․․․

Ցավոք, եթե փողոցում, լարման մեջ դա հնարավոր էր, դրանից հետո, երբ արդեն խաղաղ է, նման մթնոլորտ չկա։ Տարօրինակ է, որ մեզ մոտ հենց լարված պահերին է ստեղծվում իրար ընդունելու հնարավորությունը, մյուս դեպքում «ասեղով» ծակող է պետք։

Քո ու Հայաստանի հարաբերությունները։

Չգիտեմ։

Դադար

Կուզեի՝ հարաբերություններս Հայաստանի հետ լավ լինեին, բայց չի ստացվում․․․ Դժվարանում եմ պատասխանել։

Հետաքրքիր է, որ այս հարցի շուրջ այդքան դադարներ եղան։

Հա, որովհետեւ սիրուն պատասխան միշտ հնարավոր է տալ, բայց մի տեսակ խաբել չեմ ուզում:

Տպավորություն է, որ բանավոր տեքստից առհասարակ խուսափում ես։ Այսինքն այն բանավորությունից, որը ցանկացած մեկը կարող է կարդալ արդեն խմբագրված, սրբագրված՝ որպես մեդիատեքստ։

Իմ բանավոր խոսքը ոնց որ կոտրված-կպցրած ափսե լինի: Ես շատ դանդաղ եմ գրում, խմբագրում եմ ամեն բառն ու տառը, մինչեւ ուզածս ստանում եմ, զզվում եմ համ ես տեքստից, համ տեքստը՝ ինձնից:

Հայաստանում տեղի զգացողություն ունե՞ս։

Եթե շոշափելիության աստիճանի հասցնեմ, ապա միանշանակ սա այն տեղն է, որտեղ բանաստեղծություն է գրվում, որտեղ ես ինձ լավ եմ զգում, հարմարավետ է՝ չնայած լիքը խնդիրներին։ Մնացած տեղերը ժամանակավոր թիթիզ դեկորներ են, որոնցով տեսադաշտ է կառուցվում:

Հայաստանը տեղ է, ուր անընդհատ ուզում ես վերադառնալ, եթե անգամ ոչ մի տեղ չես գնացել:

Հետհեղափոխական տրամադրությանը վերադառնանք։

Ինձ թվում է՝ հեղափոխությունից հետո սկսվեց այն, ինչ պիտի սկսվեր։ Հետաքրքիր է, որ, եթե հեղափոխության ժամանակ գիտեիր՝ ինչ անել, հեղափոխությունից հետո չգիտես անելիքդ:  Այն ժամանակ հստակ էր. դուրս էիր գալիս փողոց: Գործողություն կար, շարժում կար, ստորոգյալը պարզ էր, ու դու էիր ենթական: Հիմա ի՞նչ է անելիքդ։

Ու գրել էլ չի ստացվում։ Բողոք ունես, սպասումներ կան, բայց քիչ է, մի տեսակ չի հերիքում։

Այսինքն դերի վերագրումը կարեւորում ես լինել գրող, քաղաքացի․․․

«Ոչ մի բան» լինելն է դեր: Երբ մասնակցում եմ հանրահավաքի, գնում եմ որպես «ոչ մի բան», գնում եմ որպես մի չոփիկ, բայց ուզում եմ լինել այդ մի չոփիկը, որովհետեւ իմ ձայնի տերն եմ, այդ «ոչ մի բանն» եմ։ Մեկ, երկու, երեք «ոչ մի բան» հավաքվում են եւ արդեն ինչ-որ բան են։

Հիմա մոլախոտի պես եմ ինձ զգում: Անասելի տհաճ է:

Երբ դեռ ոգեւորության ալիքը չկար, այդ «ոչ մի բանից» առաջ ի՞նչ էր։

Դե առաջ հստակ էր՝ ում է ուղղված ագրեսիան, տարբերակումներ կային՝ սա լավն է, սա վատը, անգամ տեքստերում էր թիրախավորումը հստակ։ Հիմա, երբ մարդ պայքարում է, հարց է հնչում՝ «հո՞ սաբոտաժ չես անում»։ Ֆեյսբուքում նույնիսկ մի ստատուս տեսա, թե Նիկոլը հանրահավաքը է անում, գիտե՞ս՝ ում դեմ է, պատասխանը՝ կառավարության․․․

Այս օրերին շատ է քննարկվում նաեւ մշակութային հեղափոխության հարցը։ Ի՞նչ պիտի լիներ, որ եղավ կամ չեղավ, որպեսզի այս հարցի շուրջ ծավալված բանավեճը բովանդակություն ունենա։

Մշակութային հեղափոխությունը բազմակարծությունն է, քեզնից տարբեր մեկին ոչ թե հանդուրժելը, այլ ընդունելը: Միատարրությունը վախեցնող է ու ձանձրալի: Մի քանի տարի առաջ Հայաստանում էր Փիթեր Բալաքյանը, ով Հայաստանում, ենթադրում եմ, եղել էր երեւի մեկ էլ 80-ականներին, խոսքի վերջում ասաց. «Դե ոնց հայերն են սիրում կենացների վերջում ասել, ես էլ նույնը կասեմ՝ խենթ մնանք»: Մտովի պատկերացրեցի այդ խոսքը ասողներին, խիզախ մի բան կար երկու բառի մեջ, ու ոչ տրիվիալ, ոչ սուտիություն, որ պահի տակ թվաց՝ ինչ-որ շատ հեռու անցյալում է ասվել:

Հիմա, երբ այսչափ հանրայնացվել է «դուխով»-ը, բոշի յուղի նման, ձանձրալի է ու ոչ ստեղծարար, թեեւ սկզբնական փուլում հնչողությամբ եւ՛ ճկուն էր, եւ՛ ազնիվ, եւ՛ խիզախ:

Չգիտեմ՝ ինչու, ամեն թարմ բան արագ ճահճանում է մեզ մոտ: Սպասելիքներս ավելի շատ են: Ուզում եմ խենթ մնանք: Ուզում եմ պոետ լինենք: Ուզում եմ հաստատուն կեղծ բաներից հրաժարվենք:

Ամեն հարցի պատասխան ինչ-որ կերպ կապում ես տեքստի կարեւորությանը։ Ուզում եմ հասկանալ այդ տեքստից դուրս տեղի ունեցածը, որն առնչվում է, որից «սնվում» է տեքստը, կարեւորու՞մ ես։

Ես ինձ համարում եմ փաստավավերագրող. այն, ինչ գրում եմ, պիտի կպած լինի մաշկիս, բայց դրանով հանդերձ կարեւորվում է միայն այն ժամանակ, երբ վերածվում է տեքստի։

Երբ ասում էի, որ հեղափոխության օրերին ինձ «ոչ մի բան» եմ զգում, պատճառը նաեւ տեքստի բացակայությունն էր։ Եթե տեքստ կա, եթե ես գրում եմ, ուրեմն եղածի նշանակությունն ու բովանդակությունը կա ինձ համար։ Եթե չկա տեքստ, ուրեմն չկա երազանք, չկա ոչ մի բան։

Ես տեքստով եմ տեսնում աշխարհը։

Հիշեցի՝ ավելի վաղ շրջանի բանաստեղծություններիցդ մեկում այսպիսի տող կար «տուր ինձի, տեր, ստիխի ճիշտ ֆորման»։

Հա, դա գրել եմ այն ժամանակ, երբ ես ֆորմա էի փնտրում, որոնումների մեծ շրջան էր, որովհետեւ կառուցածս դուրս չէր գալիս։

Իրականությունը, որտեղ փաստավավերագրողն է, անընդհատ փոխվում է՝ անհետանում են տարրերը, բաղադրիչներն իրենց ազդեցությամբ։ Տե՞քստը կապվում է այդ անհետացումներին, փոփոխություններին։

Գուցե շատ անմարդկային բան եմ ասում, բայց ես ապրումակցում եմ բանաստեղծությանը, ոչ թե մարդուն: Լոնդոնի մի թանգարանում մի կոլաժ կար՝ վառված գրքերով, վերնագրի տակ երկար-բարակ նկարագրություն, որտեղ մոտավորապես ասվում էր, որ յուրաքանչյուր մարդ գիրք է, ու ամեն մեռնող մարդ, որին չես հասցրել ճանաչել, չկարդացած գիրք է: Ափսոսացի, որովհետև չգիտեմ՝ ինչպես են խնամում մարդկանց, կապերը, ծանոթությունները:

Ցավոք, տեքստն ինձ մարդուց հետաքրքիր է։

Այսինքն, եթե կոկորդիլոսը չկա, բայց տեքստը կա, այլեւս կորուստը ցավալի չէ։

Այո, որովհետեւ նրա մասին հրաշալի տեքստեր են գրվել։ Մեծամտաբար ասում եմ, որ դրանք լավ բանաստեղծություններ են։

Անընդհատ ինչ-որ բան ես ուզում ասել եւ կիսատ ես թողնում ինքնազսպում կա․․․

Դադար

Այս դադարի ժամանակ մտածում էի, որ դու քո տեքստն ես, ու ինչպես դժվարանում ես խոսել տեքստիդ մասին, այնպես էլ հարցադրումներն են քեզ համար դժվարություն առաջացնում։

Մոտավորապես։ Տե՛ս՝ գիրքը, որ հիմա գրում եմ, այնքան երկար եմ խմբագրել, այնքան շատ եմ աշխատել , որ հիմա ենթադրում եմ՝ իրեն «մաշել» եմ․․․ Եվ «մաշելն» այստեղ իրականում ճիշտ բառ է, որովհետեւ իրեն դու «փչացնում» ես այն աստիճանի, որ կարող է անիմաստ դառնալ։

Տեքստը քեզ լսել է տալիս, տեսնել, նկատել։

Ես կամ, որովհետեւ կա տեքստը։ Հակառակ դեպքում՝ խոշոր հաշվով իմ լինելն ինձ համար անհետաքրքիր է։ Կուզեի բերան չունենալ, որովհետեւ անհաջող եմ համարում ինձ բանավորության մեջ։

Գուցե մտածում ես՝ չարժե խոսել, որովհետեւ դա էլ տեքստի մաս է։

Ի՞նչ իմաստ ունի ստատուս գրել, որը կքննարկվի ինչ-որ մարդկանց կողմից, հավանության կարժանանա, կամ ոչ, բայց, որը հարց չի լուծի։ Տեքստն ինձ համար հստակ է․ այն ձեւակերպում է խնդիրը ու լուծում:

Սպասում ես պահին, երբ հեղափոխությունը խոսելու թեմա չի լինի, եւ տեքստ կդառնա։

Այո, իհարկե։

Ամփոփենք զրույցը։

Հա՞․․․

Հա։ Մտածում եմ, որ զրույցի առիթներ շատ են եղել, ու խուսափել ես։ Հիմա, երբ զրուցեցինք, տպավորություն է, որ հեղափոխությունը քեզ մի քիչ «խոսեցրեց», հակառակ դեպքում՝ այս զրույցն էլ չէր ստացվի։

Փաստորեն։

Բոլոր այն հարցերը, որոնք հեղափոխությունից եւ կատարվածից դուրս էին, փորձեցիր շրջանցել։ Եվ երեւի դրանք տեքստեր են, որոնք միայն քոնն են։

Իմա՞ստ ունի ավելի վատ ասել այդ տեքստերը, երբ գիտես, որ կարող էիր ասել մի բան, որ քեզնից առավել է․ իսկ տեքստը միշտ է քեզնից ուժեղ։ Եվ բանաստեղծությունն էլ ինձնից լավն է, առավել․․․ Ես իրեն չեմ ձգում, գիտեմ։

 

Մեկնաբանություններ (1)

Թատերագետ Տիգրան
Կատուն կինոգենիկության աստիճան կերպարային է…

Մեկնաբանել

Լատինատառ հայերենով գրված մեկնաբանությունները չեն հրապարակվի խմբագրության կողմից։
Եթե գտել եք վրիպակ, ապա այն կարող եք ուղարկել մեզ՝ ընտրելով վրիպակը և սեղմելով CTRL+Enter