HY RU EN
Asset 3

Բեռնվում է ...

Էջի վերջ Այլ էջեր չկան բեռնելու համար

Որոնման արդյունքում ոչինչ չի գտնվել

Վահե Սարուխանյան

Պոլսահայությունը՝ «կորուսյալ գառ» կամ «աուտսայդեր»

Ստամբուլի Բիլգի համալսարանի հայազգի դասախոս, սոցիոլոգ Արուս Յումուլն ասում է, որ եթե Օսմանյան կայսրության ժամանակ մահմեդականների գերակայությունը ոչ մահմեդականների նկատմամբ դասակարգերի հիերարխիկ բաժանում էր, եւ թաքցնելու որեւէ բան չկար, ապա 1923-ին հանրապետության հռչակումից հետո այդ տարբերությունը տեսականորեն վերացավ, սակայն մինչ օրս էլ Թուրքիայում երեւույթն առկա է ներքին, ոչ ակնհայտ կերպով: Մեկ այլ մասնագետ՝ Թուրքիայի տնտեսական եւ սոցիալական հետազոտությունների հիմնադրամի (TESEV-Turkish Economic and Social Studies Foundation) դեմոկրատացման ծրագրի ղեկավարի օգնական Յոզգե Գենչը, նշում է, որ հայերի գլխավոր խնդիրն այսօր էլ մնում է այն, որ նրանք չեն դիտարկվում որպես թուրքական պետության իսկական քաղաքացիներ: «Նրանց միշտ իդենտիֆիկացնում են իրենց կրոնով եւ էթնիկ ծագումով»,- նշում է Գենչն ու հավելում, որ նման խնդիր ունեն նաեւ մյուս փոքրամասնությունները, սակայն հայերի դեպքում մի փոքր այլ կերպ է արտահայտվում:  

 Տարիներ շարունակ շրջանառվող տվյալների համաձայն՝ Թուրքիայում կա 60-70 հազար հայ քաղաքացի՝ չհաշված հատկապես Անատոլիայում եւ Արեւմտյան Հայաստանում ապրող կրիպտոհայերը (թաքնված հայերը), որոնք, տարբեր մասնագետների կարծիքով, բավականին շատ են: «Ակօս» շաբաթաթերթի հայերեն բաժնի խմբագիր Բագրատ Էստուկյանն ասում է, որ, չնայած թուրքական անձնագրերում գրվում է միայն քաղաքացու կրոնը, պետական համապատասխան մարմիններն ունեն նաեւ ազգությունների ներկայացուցիչների թվային տվյալները, քանի որ նրանց մոտ եղած փաստաթղթերում նշված է նաեւ տվյալ անձնագրի տիրոջ ազգը:

Լինելով ոչ մահմեդական ամենամեծ փոքրամասնությունը երկրում՝ հայերը քաղաքական ու հասարակական ոլորտներում ներկայացված չեն, պետական պաշտոններ չեն զբաղեցնում: Ըստ Յոզգե Գենչի՝ բավականին խնդիրներ է առաջացնում օրենսդրական դաշտը, պետական աշխատանքի ընդունվելու ընթացակարգը նույնպես բարդ է հայերի համար, պարտադիր գործում են անվտանգության նկատառումները: Հայեր կան Շիշլիի քաղաքապետարանում, բայց Շիշլին էլ Ստամբուլի այն շրջանն է, որտեղ հիմնականում ոչ մահմեդականներ են ապրում: Ազգային փոքրամասնություններով զբաղվող հանձնաժողովում, Գենչի փոխանցմամբ, հայ չկա, փոխարենը ներկայացուցիչ ունի ԱԳՆ-ն, որի խնդիրը պիտի դրսում ապրող թուրքերը լինեն, եւ առկա վիճակը զարմանալի է:

 Միայն վերջերս կառավարության ԵՄ հարցերի գլխավոր քարտուղարությունում ծագումով հայ է աշխատանքի ընդունվել, սակայն, ըստ Յո. Գենչի, դա ընդամենը անհատական դեպք է: GPOT կենտրոնի (Global Political Trends Center-Գլոբալ քաղաքական միտումների կենտրոն) տնօրեն Մենսուր Ակգյունն էլ նշում է, որ առաջին հերթին հաշվի է առնվում ոչ թե պարզապես հայ լինելը, այլ գործնական շփումներն ու կապերը հայության հետ: Նրա տեղակալ Սիլվիա Տիրյակին հավելում է, թե հատկապես 1970-80-ական թթ. ԱՍԱԼԱ-ի գործողություններից հետո թուրքական «խոր պետությունը» խուսափում է հայերին բարձր պաշտոնների նշանակելուց: Բագրատ Էստուկյանը համաձայն չէ այս կարծիքի հետ. նա շեշտում է, որ անջրպետը գոյացավ ոչ թե ԱՍԱԼԱ-ի, այլ Ցեղասպանության պատճառով, ինչի մասին թուրքերը չեն խոսում:

Սոցիոլոգ Արուս Յումուլը նշում է, որ համայն հայության մեջ պոլսահայությունը նման է կորուսյալ գառի, «աուտսայդերի»: Սփյուռքի մյուս հատվածները եւ Հայաստանը պոլսահայությանը միշտ դիտարկել են իբրեւ պահպանողական մի շրջանակի, որի անդամները վախենում են պետությունից եւ մտածում են չասել ինչ-որ բան, որը կզայրացնի երկրի իշխանավորներին եւ բնակչությանը: Այսինքն՝ դրանք Թուրքիայի քաղաքացիներ են, որոնք չունեն սեփական քաղաքական կուսակցություններ, ընդհանրապես ներգրավված չեն հայկական քաղաքականության մեջ: Ստամբուլի հայերի վերաբերյալ տարածված պատկերացումները Յումուլը հատկապես ճիշտ է համարում Օսմանյան ժամանակաշրջանի համար: Սակայն հանրապետականացումից հետո էլ հայերը չներգրավվեցին ոչ միայն հայկական, այլեւ թուրքական քաղաքականության մեջ, չակտիվացան հասարակական կյանքում: Պատճառը, Յումուլի կարծիքով, այն է, որ մարդկանց մտածելով, եթե իրենք շարունակեն զգուշավոր ապրել, խնդիրների առաջ չեն կանգնի. «Ստամբուլահայերի եւ ոչ մահմեդական մյուս փոքրամասնությունների համար սա գուցե ապրելու ռազմավարություն է»: Հենց այս մոտեցումն էլ զայրացնում է հայության այլ շրջանակներին: 

Մյուս կողմից, սակայն, սոցիոլոգը կարծում է, որ պահպանողական պոլսահայությունը աստիճանաբար ինտեգրվում է լայն հասարակությանը: Գլխավոր պատճառը խառնամուսնություններն են: «Վերջին 20 տարում խառնամուսնությունների թիվը մեծապես աճել է: Ժամանակին դրանց ընդդիմանալը համայնքը պահպանելու ամենակարեւոր գործոնն էր, ողնաշարն էր,- նշում է Ա. Յումուլը,- ծնողների կողմից մեծ դիմադրություն կար, բայց այսօր դա փոխվել է: Համայնքն ավելի բաց է դարձել, չկա առճակատում այս խնդրում, ինչը նշանակում է, որ գալիք սերունդը լինելու է ավելի հիբրիդ, կարողանալու է ընտրել իր էթնիկ պատկանելիությունը՝ հայ, թուրք…»: Այսքանով հանդերձ՝ մասնագետը չի կարծում, թե տարիներ անց այստեղ հայեր էլ չեն մնա. «Դա ֆիկցիա է, թե ժամանակ անց հայ չի մնա: Մի օրինակ բերեմ. դարեր շարունակ հայերը քրիստոնյա են եղել, բայց գիտենք, որ եղել են նաեւ կրոնափոխ նախարարներ, սակայն նրանք էլի հայ են մնացել»:

Սոցիոլոգը մի հետաքրքիր փաստ է նշում. պոլսահայերն իրենց սփյուռք չեն համարում: «Մի կոնֆերանսի ժամանակ երբ ասացի, որ պոլսահայությունը նույնպես սփյուռք է, ու պնդեցի դա, մասնակիցները սկսեցին դեմ արտահայտվել, իսկ երբ մեկն ասաց, թե չի կարելի այդպես համարել, բոլորը սկսեցին ծափահարել»,- պատմում է Արուս Յումուլն ու փորձում սա բացատրել հատկապես նրանով, որ այսօր Ստամբուլի հայերի գերակշիռ մասը ոչ թե բնիկ պոլսեցիներ են, այլ տարիներ առաջ իրենց բնօրրանից՝ Թուրքիայի կենտրոնական եւ արեւելյան շրջաններից (Արեւմտյան Հայաստան) եկածների սերունդներ:   

Խառնամուսնություններին զուգահեռ՝ աճում է նաեւ մայրենի լեզուն չիմացող հայերի թիվը: Ծնողները երեխաներին տանում են տարրական հայկական դպրոց՝ հայերեն եւ հայկական վարվեցողության կանոնները սովորելու համար: Սակայն դրանից հետո երեխաները տեղափոխվում են օտարալեզու կամ մասնավոր դպրոցներ՝ բարձր ուսումնական հաստատություններ ընդունվելու, դրանցում իրենց շրջապատի հետ լեզվական խնդիրներ չունենալու նպատակով: Յումուլն ասում է, որ երկլեզու «Ակօսը» հիմնադրվեց (1996 թ.) ոչ միայն տեղի հայերի իմիջը մարդկանց աչքում փոխելու, այլեւ մայրենի կարդալ չիմացող հայերին ծառայելու համար:

1990-ականները կարեւոր էին նաեւ հայ համայնքի համար, քանի որ այդուհետ ազգային փոքրամասնությունները սկսեցին խոսել իրենց խնդիրների, խտրականության, այժմ արդեն 1915-ի մասին, իսկ 20 տարի առաջ դրանք արգելված թեմաներ էին: Այս քիչ թե շատ դրական փոփոխությունների հիմնական պատճառը աշխարհում տեղի ունեցող զարգացումներն են եւ էթնիկ խմբերի ակտիվացումը, որից անմասն չէր կարող մնալ նաեւ Թուրքիան: 

Ստամբուլ

Մեկնաբանություններ (4)

shantagizoum
IRABES CAVALI E HAY LINEL ISTANBULLA UM..BOLIS ASELOV HAYER PORCUM EN YEREVAGAYEL WOR DA DERYEVS CONSTANDNUBOLIS-N E....Yev iharge inchklan dzhvar gyank en varoum ayndex mert mnacortacn...cavok..cavok...ch´grcink-inchbes bidi user Antranik...¨GORCS GISDA MNAC¨ir verchin khoskern ein..ISK TE INCH EN KHORHOUM MER YERVANCI HAYER..netzav masamb-inchbes aysor didum ei 66rt HAXTANAGN EIN DONUM AYSBES ASAC H A R E N A G A N BADERAZMI---INCH HAYRENIK-I MEGN HARCENER ???? mer khayrenik vann i Ersroumi ...kars, surmalu ...PAREMIDNER...CHASELU HAMAR BARZAMIDNERE...YEV DER KHOSUM EN ARCANAGRUTYUNNERI(bROTOGOLnERI) HAMAR, fransahay mi gros grele mi girk(ink nakhabes Istanbull e bnagelis yexel yev Joxoberl) ESH NAHADAG HAY ZHOGHOVORUT...AGANJ KHOSI GAREGIN NJDEHI..YETE RSNER ISGAB ES MEZ SIRUM EIN YEV HARGUM GNAHADOUM MER NERDRMAN HAMAR 200/250,000 zoh DVAC HAYORTINER MINCHEV BERLIN...TO X ARNVAZN AYN 120 MILLION DOLAR I BARDK marac linein kani dari araj yev mer VETERANNERIN IPR HADUCUM -BAZHNEDER ANEIN YEV ZOHERI SHARAVIXNERIN...YEGAN GRAVECIN AYD GORCARANNER. ES EL MER KERI [email protected] KHELKI YEGEK...MEZ VOCH VOK CHI OKNI BACI INKNERES MEZI.YEGEK HINENK MER N E R D R M A N HIMNADRAM I GENEVE-MER 5/6 MAGNADNERI DRAMADNAYIN EXPERT NERI MIJOTSAVE YEV ABA MER ARCHI MIIONCHIKNER, MINCHEV HAZAARAGAN DOLAR NERDROGHNER YEV A 100 AGAN gnacek hashvek desek our g´hasniot mer FOND...ABA ARAJIN HERTIN ISGAGAN NERGAKHT YEV VOCH TE ¨¨Ä R I D U N¨¨¨kheghgadagutyun....amot!!!!!!!!!! HARCCREK INDZNIC TE INCHBES KICH HEDO DZE OUGARGEM BIDI ANGLIEREN IM DESUTYUN AYS ARTIV DENEM g´hradaragek?????? Hama haigagani SIRO.gaytzag palandjian
chello
Dave, You're a brave man talking from a cozy corner somewhere miles away from the reality confronting Armenians in Turkey. First you say that these Armenians could be easily wiped out and gassed at any moment and then take them to task for not rising up against their oppressors... Hmmm, 70,000 Istanbul-Armenians against a sea of 70,000,000 Turks, whom you call their mortal enemy. Will you go to Istanbuul and stand at the barricades with your brothers and sisters at the barricades when the Turkish hoards descend on them? I think not
Dave
Even if Armenians in Turkey were not afraid of getting murdered and were equal citizens, the fact remains that (1) Armenians in Turkey can easily be wiped out at any time and put into gas chambers en masse and no one except Armenians would lift a finger to help prevent it, and (2) there was a genocide which wiped out nearly every Armenian in Western Armenia. These problems can only be solved by the regaining of Western Armenia and its repopulation with Armenians. Even then, Turks are probably always going to try to annihilate Armenians. Turks are a permanent danger. I also want to mention that when Bolsetsi Armenians lobby against Armenian genocide recognition or other legislation by other countries, they make themselves look terribly stupid and unworthy of being listened to. For Bolsetsis to bow down to Turkey in that way just shows how beaten down they are.
Vahe
Wow, I really hope parents in Turkey make a conscientious effort to keep the language alive.

Մեկնաբանել

Լատինատառ հայերենով գրված մեկնաբանությունները չեն հրապարակվի խմբագրության կողմից։
Եթե գտել եք վրիպակ, ապա այն կարող եք ուղարկել մեզ՝ ընտրելով վրիպակը և սեղմելով CTRL+Enter