Համաշխարհային բանկի մասնագետներն ուսումնասիրել են Հայաստանի անտառների ներկայիս վիճակը և պատրաստել Հայաստանի անտառային լանդշաֆտի վերականգնման փաստաթուղթ։

Փորձագետներն արձանագրել են, որ Հայաստանը սակավանտառ երկիր է. տարածքի միայն 11,2%-ն է (334,100 հեկտար) անտառապատ և կենտրոնացած է երեք մարզերում՝ Տավուշում, Լոռիում և Սյունիքում։

«Ատառային տնտեսությունը կարող է ավելի շատ նպաստել Հայաստանին, եթե հաշվի առնվի նրա հարուստ կենսաբազմազանությունը և սոցիալական, տնտեսական ու մշակութային ծառայությունների ներուժը»,- ամփոփել են մասնագետները:

Քանի որ տարածքի միայն 11,2%-ն է ծածկված անտառով և առկա է հողերի դեգրադացիայի նշանակալի մակարդակ, անտառային հողերի վերականգնումը մեծ ներուժ ունի: Մինչև 2030 թվականը 50,000 հա տնկելը (12,9% անտառածածկույթ) օգտակար միջանկյալ թիրախ է՝ հասնելու Բոննի մարտահրավերի շրջանակներում հայտարարված վերջնական նպատակին՝ մինչև 2050 թվականը անտառածածկույթի 20 %-ին: Սակայն դեգրադացման ճնշում ները պահպանվում են, և էներգիայի արժեքի վերջին բարձրացումը հավելյալ ճնշում կգործադրի ռեսուրսի վրա:

Փայտի սպառման տվյալներից ելնելով՝ բերքահավաքի ծավալները պետք է շատ ավելի մեծ լինեն, քան պաշտոնապես հաղորդվում է, մինչդեռ անտառների աճը ներկայիս պաշտոնական գնահատականներից ցածր է: Այս անհամապատասխանությունները զուգորդված են անտառային տնտեսության սահմանափակ կառավարման հետ և սրվում են հրդեհների ու անվերահսկելի արածեցման հետևանքով, ինչը նշանակում է, որ անտառների կայուն օգտագործում ն ակնհայտորեն հեռու է երաշխավորված լինելուց:

Ենթադրվում է, որ անտառի յուրաքանչյուր հեկտարը տարեկան ապահովում է միջինում 417 ԱՄՆ դոլար ընդհանուր արժեք էկոհամակարգային մի շարք ծառայություններից: Փաստաթուղթը ներկայացնում է ակնարկ ոլորտի մասին՝ ընդգծելով այդ էկոհամակարգային ծառայությունները և ուրվագծելով արժեքների հոսքի հետագա մեծացման հնարավորությունները, այդ թվում ՝ աշխատատեղերի ավելացումը և անտառների հետ կապված ապրուստի միջոցները:

Անտառները բախվում են էական մարտահրավերների

Համաձայն անտառային լանդշաֆտի փաստաթղթի՝ անտառները բախվում են էական մարտահրավերների։ Մասնավորապես, ըստ առկա տվյալների՝ անտառների մինչև 70%-ը դեգրադացված է: Անտառների դեգրադացիայի և անտառահատման անմիջական պատճառներն են գյուղատնտեսության մուտքը անտառային հողեր և խոշոր ու մանր եղջերավոր կենդանիների արածեցումը անտառային հողերում, գյուղական բնակչության մեծ կախվածությունը անտառներից, այդ թվում նաև վառելափայտի և ոչ փայտանյութային անտառային մթերքի անկայուն հավաքը, անտառային հողերի փոխակերպումը այլ հողօգտագործման, այդ թվում նաև ենթակառուցվածքների և տեղանքի զարգացումը, հանքարդյունաբերությունը և այլն, ինչպես նաև վնասատուների, հիվանդությունների և հրդեհների վնասների աճը, որոնք սրվում են կլիմայի փոփոխության հետևանքով:

Անուղղակի գործոնները ներառում են ընդհանուր բնակչության՝ անտառների կայուն կառավարման կարևորության մասին իրազեկության բացակայությունը և անտառային կանոնակարգերի ու էներգիայի այլընտրանքային, մատչելի աղբյուրների կիրարկման բացակայությունը:

Ըստ այդմ, փորձագետներն արձանագրել են, որ մինչև 2030 թվականը 50,000 հա տարածքը վերականգնելու Բոննի մարտահրավերին դիմակայելը խնդրահարույց է անտառների պլանավորման և կառավարման սովորական մոտեցման պայմաններում: Անտառային պետական մարմինները ֆիզիկական սարքավորումներ, այլ ենթակառուցվածքներ և կարողություններ չունեն, որոնք անհրաժեշտ են կլիմայի հարմարվողականության, անտառային հողերի վերականգնման և տնկարանների կառավարման համար:

Անտառների համագործակցային կառավարումը և դրան աջակցող սկզբունքները կարող են բարելավել տեղական անձնակազմի և ղեկավարների աշխատանքը: Նշված մարտահրավերները հաղթահարելու համար առաջնահերթություն կարելի է տալ այնպիսի աջակցությանը, որը միտված կլինի հետևողական և պարզեցված կարգավորող մեխանիզմների մշակմանը։

Խորհուրդ է տրվում ներդնել Անտառների մոնիթորինգի համապարփակ ազգային համակարգ: ԱՎՀ-ի ռազմավարության հետ կապված, բայց և գոյություն ունեցող անտառների ու վերականգնված լանդշաֆտների շրջանակն ընդգրկող այս համակարգը ներառում է անտառների ազգային գույքագրում և հողային ծածկույթի դասակարգում: Սա լինելու է համապարփակ մոնիթորինգային համակարգ, որը կհամապատասխանի ազգային հաշվետվողականության կարիքներին և շարունակական քաղաքականության ձևավորմանը:

Ներկայումս Հայաստանի անտառների պետական գույքագրման համակարգը հիմնված է անտառների կառավարման պլանավորման տվյալների վրա, որոնք ագրեգացված են առանձին հողակտորներից, և տարբերվում է ընտրանքային հողակտորի ցանցի հիման վրա ԱԱԳ-ի վերաբերյալ տվյալների ագրեգացման պրակտիկայից։ Բացի այդ, Անտառների մոնիթորինգի Տեղեկատվական և հաղորդակցական տեխնոլոգիաների (ՏՀՏ) և Անտառների կառավարման տեղեկատվական համակարգի միջոցով ինստիտուցիոնալ կարողությունների ձևավորումը կբարձրացնի առկա անձնակազմի և ղեկավարության արդյունավետությունը և կաջակցի կապալառուների, պայմանագրերի, սարքավորումների, ենթակառուցվածքների և մարդկային ռեսուրսների ընդլայնված ցուցակի կառավարմանը, որոնք անհրաժեշտ են անտառների ընդլայնման թիրախներին հասնելու համար։ Նման համակարգը կուժեղացնի որակի վերահսկումը և բոլոր գործողությունների մշտադիտարկումն ու գնահատումը, ընդ որում ՝ ոչ միայն մեկ նախագծի հետ կապվածները:

Առաջարկվում է հատուկ գործողությունների ծրագիր՝ էներգետիկայի, մասնավորապես գյուղական վայրերում վառելիքային աղքատության խնդիրը լուծելու համար, որտեղ վտանգված են անտառային ռեսուրսները: Վառելիքի կամ էներգիայի գնի ճգնաժամի դեպքում անտառների՝ որպես ջեռուցման վառելիքի պահուստային աղբյուրի օգտագործման դեմ պայքարելու համար անհրաժեշտ է միասնական տեսակետ: Այդ գործունեությունը կանդրադառնա ավելի լայն տնտեսական համատեքստին, այդ թվում նաև այնպիսի այլընտրանքների հեշտ հասանելիությանը, ինչպիսիք են բնական գազը, ներմուծվող փայտի (կենսավառելիքի) հարկային հաշվառումը՝ կապելով դա կանոնակարգերի բարելավված կիրարկման աշխատանքների հետ։