Թե ինչ է կատարվում Հայաստանի Ազգային պատկերասրահում, «Հետքը» փորձել է պարզել հարցազրույցների միջոցով, որոնցից ամենադժվարն ու ամենաէականը պատկերասրահի գլխավոր ֆոնդապահ Վեհանուշ Փունարջյանի հետ էր: Պատկերասրահի այս կարեւոր աշխատակցի մասին գործընկերները կատակում են' ասելով. «Ազգային պատկերասրահը երկու դիրեկտոր ունի' դիրեկտոր եւ գլխավոր դիրեկտոր: Դիրեկտորը Փարավոն Միրզոյանն է, գլխավոր դիրեկտորը' տիկին Վեհանուշը»: Երկար սպասված հարցազրույցի ամբողջ ընթացքում Վեհանուշ Փունարջյանը խուսափեց տրամադրել այն տեղեկատվությունը, որն անհրաժեշտ է' հասկանալու, թե ինչ է կատարվում Ազգային պատկերասրահում:

Ինչո՞ւ պատկերասրահի հավաքածուի թիվը չի հրապարակվում:

Դա հավաքածուի անվտանգությունից ելնելով է, աշխարհում ոչ մի երկիր իր թիվը ճշգրիտ չի ասում: Եթե նույնիսկ ասում է, դուք 100%-ով վստահություն չունենաք, որ այդ թիվը համապատասխանում է իրականությանը: Մենք կարող ենք ասել' շուրջ 26 հազար: Դա թանգարանային կարգ է, թանգարաններում ընդունված ձեւ է: (ՀՀ մշակույթի նախարարության աշխատակից Նորա Դայանը «Հետքին» հայտնել է հավաքածուի կոնկրետ թիվը' 25.402 նմուշ 2010 թ. հոկտեմբերի 1-ի դրությամբ – հեղ.):

«Հրազդանի գործից» հետո վարչապետի վերահսկողական ծառայությունը հանձնարարություն տվեց, որ հաշվառվի, լուսանկարվի ամեն ինչ: Ինչո՞ւ մինչ այդ չէր արվում:

Դժվար է ասել' ինչու չէր արվում, որովհետեւ ես այդ հարցը 2001 թ.-ից' գլխավոր ֆոնդապահ դառնալուց հետո, անընդհատ բարձրացնում էի: Ըստ երեւույթին, միջոցներ չկային, տնօրինությունը չէր գտնում, չեմ կարող ասել: Ժամանակին թանգարանում առարկաները լուսանկարվել են, դրանք արվել են սեւ ու սպիտակ, բայց այդ նկարները շատ անորակ են եւ համարյա անճանաչելի: Դե, տեխնիկան զարգանում էր, մենք էլ ուզում էինք, որ տեխնիկայի հետ համահունչ գնայինք, բայց չէր ստացվում: 80-ականներին այդ լուսանկարման ընդհանուր պրոցեսն էլ էր ընդհատվել, չեմ կարող բացատրել' ինչպես, որովհետեւ ես չեմ եղել ֆոնդապահը:

Ես ընդհանրապես ֆոնդերի հետ գործ չեմ ունեցել, երբ ինձ ֆոնդապահ նշանակեցին, սա ինձ համար խիստ անակնկալ ու անծանոթ ոլորտ էր: Ես ընդունվել եմ պատկերասրահ որպես էքսկուրսավար, մեծ հաճույքով էքսկուրսիաներ եմ վարել երկար տարիներ, հետո գնացի ասպիրանտուրա, վերադարձա, Գեղանկարի բաժնում գիտաշխատող էի, որոշ ժամանակ հետո նշանակեցին բաժնի վարիչ եւ ես շատ երջանիկ այնտեղ աշխատում էի: Մեկ էլ հանկարծ ասացին, որ ինձ նշանակում են գլխավոր ֆոնդապահ: Ոչ փաստաթղթավորումից գաղափար ունեի, ոչ գիտեի' էստեղի գործը ինչպես է արվում:

Ձեր մտահոգությունների մասին Կառավարությանը գրավոր դիմե՞լ եք:

Գիտեք, երբ ես հանձնաժողովին ասում էի, ես նկատի ունեի, որ իրենք էլ պիտի զեկուցեն այդ մասին: Եթե հանձնաժողովը գալիս է, ստուգում է քո աշխատանքը, ու դու ասում ես, որ այս աշխատանքը չի արվել, թերի է մնացել, որովհետեւ դու ունես այս-այս հիմնախնդիրները, հույս ունես, որ պիտի գնա' տեղ հասնի: Վարչապետի վերահսկողության ծառայությունը մեզ մոտ եղել էր նաեւ, եթե չեմ սխալվում, 2005 թ., բայց հետո, երբ վերջին անգամ եկան, իրենք շատ հոգապաշտ վերաբերմունք ցուցաբերեցին: Ըստ երեւույթին, շատ լուրջ ըմբռնեցին պրոբլեմները, որովհետեւ նախորդ անգամ որ եկել էին, ես այստեղ ունեի որոշակի չգրանցված գործերի կուտակում, իրենց բացատրեցի, որ շատ մեծ շարժ էր տեղի ունենում պահոցներում, ես հազիվ էի կարողանում իմ տրամադրության տակ եղած հաստիքներով հետեւել, երբ նոր ցուցադրություն էինք կազմակերպում վերանորոգումից հետո: Իհարկե, ցանկացած վերանորոգում թանգարանի համար աղետալի իրողություն է, դա տարերային աղետի է նման, որովհետեւ այդ 25 հազարը կատվի ձագի պես բերաններս առած տեղից տեղ էինք տեղափոխում, փորձում էինք ապահովել, պիտի պահեինք, պահեստավորեինք, 100 հոգի անկապ բանվորներ էին աշխատում, ոչ ոք դրանց իսկությունը չէր ստուգում, քանի անգամ ճշտեցի, որ շաբաթներ առաջ են բանտից դուրս եկել, հարց բարձրացրինք: Մի խոսքով, շատ բարդ իրողություն էր:

Վերանորոգման ընթացքում դեպքեր չե՞ն արձանագրվել:

Մի անգամ հափշտակման փորձ եղավ: Աստված մեզ հետ էր երեւի, հանել էին նկարները, հակահրդեհային աստիճանների կողմից կոտրել էին դուռը, երկու նկար հանել: Իմ հեռատեսությունը մեզ օգնեց, որովհետեւ ես «Ժհկ»-ով հետեւից մեխել էի տվել այդ դռները, որը չէին ուզում անել, մենք մեծ պրոբլեմներ ունեցանք տնօրինության հետ, բայց ես ասեցի' եթե չանեք, ես պիտի վստահ լինեմ, եթե պահեստավորում ենք... Մի խոսքով, այդ «Ժհկ»-ն մի քիչ կարճ էր եղել, տակից մեխով երկու նկար հանել էին, բայց չէին հասցրել տանել, բախտներս բերեց:

Ոստիկանությունում գործ հարուցվե՞ց:

Հարուցվեց: Բոլոր նկարների վրա մենակ իմ մատնահետքերը գտան, որովհետեւ հարազատ երեխաներիս պես գրկած տանում էի, դնում էի, հաշվում էի:

Որեւէ մեկին պատժեցի՞ն:

Չգտան, ո՞ւմ պիտի պատժեին:

Կերպարվեստի ոլորտում հանցագործությունները չեն բացահայտվում:

Ընդհանրապես չեն բացահայտվում, ճիշտ եք ասում: Օրինակ' մեր Այվազովսկին որ տարան ու բերեցին, այդպես էլ չիմացանք' ինչ բացահայտվեց: Այվազովսկին գողացան աշխատանքային ժամին' ցերեկով, հետո էլ վերջում բերեցին պատին կախեցին: 1997 թվականին էր:

Իսկ Հրազդանի թանգարանի դեպքերի մասին ինչ-որ բան հայտնի՞ է:

Հրազդանի դեպքերից, ցավոք սրտի, նորություն չկա: Ինձ թվում է' դա շատ լավ կազմակերպված գողություն էր, շատ լավ հետեւել էին, տեսել էին' այդ հիմար արարածը, ուրիշ բառ չեմ կարողանում գտնել, վարիչի մասին է խոսքը, որովհետեւ նա բոլորովին անփույթ... Ես նրա հետ ամեն հանդիպման ժամանակ վեճ եմ ունեցել, ես նույնիսկ գրավոր զեկուցագիր ունեմ տնօրենին գրած, ոնց որ թե 2007-ին էի գրել: Պարբերաբար գնում ենք, առկայության ստուգում ենք անում, եւ ամեն անգամ խոսք էի ունենում' ինչո՞ւ ես այսքան անտարբեր, ինչո՞ւ են պատերդ փոշոտ, ինչո՞ւ են նկարներդ այս վիճակում, ի՞նչ ես անում, ինչի՞ մասին ես մտածում: Ոչ մի բան, ոչ մի արդյունք:

Նույն գործե՞րն են վերադարձվել պատկերասրահին, ստուգում արվե՞լ է:

Գոնե այդքանը մենք մեր մասնագետներով տարբերակում ենք: Մի ժամանակ պատկերասրահի մասին էին գրում' բոլոր օրիգինալները փոխարինված են կոպիաներով: Ի՞նչ է, այստեղ հանցագործ խո՞ւմբ է աշխատում. որեւէ մեկը պատկերացնո՞ւմ է' ինչ է նշանակում կոպիա:

Հաշվառում կա՞, թե ի սկզբանե, ստեղծումից ի վեր, պատկերասրահից քանի գործ է գողացվել:

Ես կորած աշխատանքների ցուցակ, իհարկե, ունեմ եւ դա իրավապահ մարմիններին ներկայացնում եմ: Դրանք չեն հրապարակվում: Մենք տալիս ենք դա Ինտերպոլին, տալիս ենք դատախազությանը, եւ Ինտերպոլը կապված է այդ հարցերով: (ՀՀ մշակույթի նախարարության աշխատակից Նորա Դայանը «Հետքին» տեղակացրել է, որ Ինտերպոլով ոչ մի գործ հետախուզման մեջ չի գտնվում, իսկ Ազգային պատկերասրահը մշակույթի նախարարության ենթակայության ՊՈԱԿ է – հեղ.)

Իսկ թիվը հրապարակվո՞ւմ է' քանի՞ գործ չկա:

Թիվն էլ չի հրապարակվում, երեւի իմաստ էլ չունի, որովհետեւ ոչինչ չի ասելու այդ թիվը:

Մասնաճյուղերում արվեստի գործերի քանակը չի հրապարակվու՞մ, քանի՞ գործ կա մասնաճյուղերում:

Մասնաճյուղերի բոլոր աշխատանքների հաշվառումը կենտրոնացված է, մեզ մոտ են հաշվառված: Դրանք մեր թանգարանային առարկաներն են, որոնք մենք նյութական պատասխանատվության ակտերով հանձնում ենք, եւ այդ նյութական պատասխանատվությունը կրում է մասնաճյուղի վարիչը, որովհետեւ այնտեղ հաստիքների մեծ սղություն ունենք, ֆոնդապահ չունենք, որ պիտի պատասխան տա այդ բաների համար: Բոլոր թվերը հայտնի են:

Դարձյալ ոչինչ չի հրապարակվո՞ւմ:

Դե, ասենք, կարող եմ ասել: Հիմա ամենից շատ առարկաներ ունենք Մարտունու մասնաճյուղում, որովհետեւ այն իր ցուցասրահների քանակով եւ տարածությամբ համապատասխանում է, իսկ Ալավերդիում շատ փոքրիկ սենյակ ունենք, այնտեղ 25 աշխատանք է ցուցադրվում:

Նախագահականում, Ազգային ժողովում, Արտաքին գործերի նախարարությունում գործեր ունե՞ք:

Ունենք աշխատանքներ, ու ոչ միայն այդտեղ: Ունենք Գլխավոր դատախազությունում, Կառավարության առաջին շենքում, էներգետիկայի եւ բնական պաշարների նախարարության ընդունելությունների տանը: Կցված մասնագետներ ունենք, գնում են, հետեւում են, առկայության ստուգում են անում: Իհարկե, դա նույնպես 2004 թ.-ից է իրականացվում, երբ դատախազությունը այստեղ ստուգումներ կատարեց, ես ուղղակի խնդրեցի պետական շահերի պաշտպանության վարչության պետ Զելիմ Թադեւոսյանին, նամակով դիմեցի, որովհետեւ դատախազները եկան տեսան, ասացին' ինչ խնդիրներ ունեք, ինչով ձեզ օգնենք, հասկացանք, որ օգնության կարիք ունեք: Ես ասացի' ես նշանակվել եմ գլխավոր ֆոնդապահ, բայց չեմ տեսել այդ առարկաները, դրանք ինձ համար ապօրինի են, ռեժիմային հիմնարկներում ինձ ներս չեն թողնում: Այդ դատախազները, ովքեր այստեղ աշխատում էին, ասացին' գրավոր դիմում գրեք: Գրեցի, եւ Զելիմ Թադեւոսյանը չմերժեց, ինքը դիմեց, եւ ես երկու դատախազների ուղեկցությամբ բոլոր այդ հիմնարկներում եղա, առկայության ստուգում արեցի...

Խնդիրներ չկայի՞ն:

Սկզբում մեկ-երկու խնդիր հայտնաբերվեց, հետո պարզվեց, որ ուղղակի նկարները պատից հանել պահել էին, հիմա չգիտեմ' էդպես ասվեց, բերեցին տեղը դրեցին, կեսը վերադարձրին, կարգավորեցինք այդ խնդիրը: Այսինքն' դա շատ ջանքեր պահանջեց, դրանից հետո պահանջ դրվեց, որ մենք պիտի իրենց հետ պայմանագիր կնքենք, եւ ըստ այդ պայմանագրի' մեր աշխատակիցը պիտի անպայման հնարավորություն ունենա ամիսը մեկ գնալ:

Վերջին տարիներին քանի՞ գործ են նվիրել պատկերասրահին:

Ես ձեզ պիտի ասեմ, որ 90-ական թվականներին պատկերասրահի հավաքածուն համալրվել է բացառապես նվիրատվությունների շնորհիվ: Եվ այդ նվիրատվություններն էլ հիմնականում Սփյուռքից էին գալիս Շահենի ջանքերով: Հետո եկան 2000-ական թվականները, մինչեւ 2010 թիվը' նոր ցուցադրության կազմակերպումը, Փարավոն Միրզոյանն էլ ձեռնարկեց իր ընկերների միջոցով, տեղացի նկարիչները բավականաչափ գործեր նվիրեցին, համալրվեց: Երկիրը կարծես թե խորը շունչ քաշեց, եւ որոշակի գումարներ սկսեցին տրամադրել ձեռքբերումների համար:

Կարո՞ղ եք հրապարակել, թե որքան գումար է պետությունը հատկացրել արվեստի գործեր գնելու համար:

Գումարները տարբեր են եղել, մի ժամանակ բավականին շատ գործեր գնեցինք, օրինակ' 18-րդ դարի ֆրանսիական քանդակ, իհարկե, դա մի քիչ թանկ էր, հիմա ճշգրիտ գումարը ձեզ չեմ ասի:

Գնումների արձանագրությունների պատճեններին կարո՞ղ ենք ծանոթանալ:

Պետության կատարած գնումների արձանագրությունները ձեր ինչի՞ն են պետք, ի՞նչ կապ ունեն:

Հոդվածում զետեղելու համար:

Չէ, չեք կարող ունենալ, որովհետեւ առաջին հերթին փակ ինֆորմացիա է համարվում աշխատանքի ինվենտար համարը եւ նրա արժեքը: Նախեւառաջ ասեմ, որ այդ գները շատ հարաբերական են: Այն, ինչ մենք այսօր գնում ենք, 5 տարի հետո կարող են շատ ավելի մեծ գումարներ արժենալ: Դա ուղղակի արձանագրվում է, փաստաթղթավորվում:

Ինչո՞ւ գները չեն հրապարակվում:

Գիտեք, մեզ ամենաշատ տրվող հարցերից մեկն է' ո՞րն է ամենաթանկ աշխատանքը ձեր հավաքածուում: Ու դու ակամա արդեն սկսում ես մտածել, որ դա վտանգավոր է: Այսինքն' ֆիքսվում են թանկ աշխատանքների վրա: Թանգարանային աշխատանքի այն հրահանգը, որ մենք ունենք, շատ ավելի խելոք մարդիկ են մտածել, եւ ճիշտ է երեւի դա:

Պակաս արժեքավոր գործերի գներն էլ չեք ասու՞մ:

Մեզ համար բոլոր թանգարանային առարկաները թանգարանային առարկա են: Մենք շատ ավելի էժան ենք ձեռք բերում, քան շուկայական գինն է: Նկարիչները մեզ զիջում են:

Կա՞ն հարուցված քրեական գործեր, որոնց մամուլը չի անդրադարձել:

Երբ դեպք է պատահում, մենք անմիջապես իրավապահ մարմիններին տեղյակ ենք պահում: Հետագա ընթացքն ինձ հայտնի չէ' իրենք ինչ են անում, ոնց են անում եւ ինչի համար են անում: Բայց ես գիտեմ, որ արվեստի գործի կորուստը, հատկապես թանգարանային առարկայի կորուստը, ժամանակի վաղեմության հարց չունի, եւ Ինտերպոլը միշտ իր աչքի տակ ունի:

Ինչո՞ւ չեն հրապարակվում գողացված գործերի անվանումները:

Չեմ կարող ասել, դա երեւի իրենց աշխատանքային առանձնահատկությունն է: Նախ եւ առաջ, եթե իրենք հրապարակեն, պատկերացնո՞ւմ եք' այն մարդը, ով իր տանն ունի այդ առարկան, անմիջապես կթաքցնի:

Բայց գողացողը կթաքցնի:

Չէ, դրսում, օրինակ, կարող են գնած լինել' չիմանալով, որ դա գողացված է: Հրապարակվեց, դա անմիջապես արենայից դուրս կգա: Ես կարծում եմ, որ իրավապահ մարմինները ինչ-որ բան մտածում են, որ այդպես են անում: Ինչպես ես չեմ հրապարակում թիվը, ինչպես ես թույլ չեմ տա, որ ինվենտար համարը լինի...

Պատկերասրահը կայք է, չէ՞, պատրաստում:

Կայքը պատրաստում ենք, այնտեղ առաջին հերթին լինելու է բաց ինֆորմացիա:

Բայց մարդիկ կարող են հաշվել' քանի գործ կա պատկերասրահում:

Չեն կարողանա հաշվել, որովհետեւ պահոցներում եղած աշխատանքների մի զգալի մաս դեռեւս հրապարակված չի, իսկ հեղինակային իրավունքի առաջնությունը մեր պատկերասրահինն է, մեր գիտաշխատողները աշխատում են, կատալոգներ, ալբոմներ են պատրաստում, մինչեւ դրանք չհրապարակվեն, այդ ինֆորմացիան բաց չի համարվի: