«Ես ծնվել էի որպես ամերիկացի, ես մեծացել եմ որպես ամերիկացի, ես զգում էի, որ հայ եմ, որովհետեւ գնացել էի հայկական դպրոց, հաճախում էի Հայ Առաքելական եկեղեցի եւ ընտանիքում խոսում էինք հայերեն: Երբեք չէի մտածի, որ մի օր կապրեմ Հայաստանում: Մտածում էի` ծնվել եմ Ամերիկայում, այնտեղի քաղաքացի եմ, պետք է մինչեւ վերջ այնտեղ ապրեմ:

Բայց Հայաստանը դա փոխեց: Երբ եկա այստեղ, տեսա, որ հայրենիք ունեմ, տեսա, որ այստեղ էլ կա ապագա հայի համար, ոչ միայն տեղացի հայերի համար, այլեւ սփյուռքահայերի»,- պատմում է Տեր Կտրիճը: Նա Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի օգնականն է: Երբ կաթողոիկոսը մեկնում է արտերկիր, նրան ուղեկցում է Տեր Կտրիճը (ավազանի անունը` Արմեն Դեւէջյան): Արմենը առաջին անգամ Հայաստան է այցելել 1990 թ., վերջնականապես տեղափոխվել` 2001-ին: Մասնագիտությամբ ճարտարապետ է, ծնվել է ԱՄՆ-ի Ֆիլադելֆիա քաղաքում, իսկ կինը` Փոլան` Ֆրեզնոյում: Ծանոթացել են Ֆրեզնոյում` համալսարանում աշխատելու տարիներին: Տեր Կտրիճի արմատները Արաբկիրից են, Փոլայինը` Խարբերդից: Ներկայումս Տեր Կտրիճը Մայր Աթոռի Օտար հաղորդակցության բաժնի ղեկավարն է, իսկ երեցկինը` ինտերնետային էջի պատասխանատուն եւ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի ներկայացուցիչը մի քանի միջազգային կառույցներում:

Տեր Կտրիճն ասում է, որ ԱՄՆ-ում համայնքը համախմբված էր եկեղեցու շուրջը, իսկ իր համար հոգեւորականը միշտ եղել է տարեց, մի քիչ խիստ, ավելի շատ ոչ թե ընկեր, այլ մեկը, ում հանդեպ պետք է մեծ հարգանք ունենալ: Հայաստան առաջին այցելության ժամանակ Արմենը ծանոթացել է մի երիտասարդ, աշխույժ հոգեւորականի հետ: Լավ ընկերներ են դարձել, ամեն անգամ Հայաստան այցելելիս հանդիպել են, սուրճ խմել կամ ճաշել: Այդ երիտասարդ հոգեւորականն Ամենայն Հայոց կաթողիկոս Գարեգին Բ-ն է: Քանի որ ֆինանսական միջոցներ չեն ունեցել Հայաստանում ներդրում կատարելու համար, Արմենը եւ Փոլան որոշել են իրենց ժամանակը տրամադրել եւ դրանով օգտակար լինել: Երբ եկել են Հայաստան, մտածել են, թե ետ կվերադառնան, վերցրել են երկարատեւ բացակայության իրավունք, դուռը փակել ու եկել:

«Էնտեղ մենք շատ ավելի լավ էինք ապրում, տուն ունեինք, աշխատանք, բայց վերջիվերջո տեսնում ես, որ ամեն ինչ փողով չի պայմանավորված, կյանքի արժեքը միայն ունեցվածքի մեջ չէ, այլ կյանքի որակի»,- ասում է Տեր Կտրիճը: 6 ամիս այստեղ մնալուց հետո հասկացել են, որ իրենց լավ են զգում, այստեղի դժվարությունները ավելի պարզ են ու հասարակ:

Տեր Կտրիճն օրինակ է բերում, որ այստեղ կարող է երեկոյան հանգիստ զբոսնել, գնալ ընկերներից մեկի տուն, հյուրընկալել եւ հյուրընկալվել, եւ ոչ ոք չի ասի` ինչու ես եկել: ԱՄՆ-ում այդպես չէ, ընկերներով հանդիպելու համար մեկ շաբաթ առաջ զանգահարում են, նախապես օր եւ ժամ նշանակում: Տեր Կտրիճը համոզված է, որ եթե այստեղ մարդն աշխատանք ունենա, իրեն հարգված զգա աշխատանքում, աշխատավարձը համապատասխանի աշխատանքին, գործատերը հարգի իր աշխատողին, ապա կարող է շատ հանգիստ ապրել, որովհետեւ այստեղ ծախսերը տարրական են` սնունդ, կոմունալ վճարումներ, որից հետո մարդ հոգսեր չունի: Եթե փող ունի, կարող է ծախսել հաճույքի համար, եթե չունի, չի ծախսում, որովհետեւ միջավայրն ինքնին հաճույք է:

«Դու ինքդ էլ կարող ես քեզ համար հաճույքներ ստեղծել, իսկ Ամերիկայում չկան պարզ հաճույքներ: Ես եղել եմ ընտանիքներում, որ գումար չունեն, մի կոպեկ էլ չունեն, հավաքվում են, մի փոքր հաց ուտում ու ամբողջ գիշեր երգում, դա էլ իրենց հաճույքն է: Կամ էլ` կարող են դուրս գալ եւ զբոսնել, դրա համար գումար պետք չէ, այստեղ մարդիկ իրար հետ խոսում են»:

«Ես գիտեմ, որ կարող եմ մասնակցել այս երկրի կառուցմանը: Ես չդարձա հոգեւորական, որ Աստծուն ծառայեմ, այլ ժողովրդին, ես պարտք եմ զգում իմ նախնիների հանդեպ: Նրանք զոհողություններով անցան, որ ես կարողանամ հանգիստ կյանք ապրել, որքանո՞վ ճիշտ կլինի, որ ես գնամ դրսում հանգիստ նստեմ եւ ոչ մի բան չվերադարձնեմ էս ժողովրդին»,- ասում է Տեր Կտրիճը: 9 տարի Հայաստանում ապրելը նրա համար զոհողություն չէ, ասում է` եթե զոհողություն լիներ, հնարավոր է չապրեր: Այստեղ կարոտում են ԱՄՆ-ում ապրող հարազատներին: «Մենք այստեղ միայն իրար ունենք եւ մեր ընկերներին»,- ասում են Տեր Կտրիճն ու Փոլան: Տեր Կտրիճի ու Փոլայի ընկերները Հայաստանում ապրող սփյուռքահայեր են եւ տեղացիներ, որոնց հետ ծանոթացել են եկեղեցու միջոցով, աշխատանքի բերումով, երբեմն ընկերների խմբերը խառնվում են միմյանց:

Ժողովուրդը պետք է պահանջատեր լինի

«Իշխանությունը կարող է շատ ավելի մեծ բան անել, եթե ավելի հանդուրժող լինի, եթե արգելքներ չդնի, եթե չվախենա ժողովրդից: Ինչքան նա ժողովրդին նայի որպես սպառնալիքի, երկիրը չի զարգանա»,- ասում է Տեր Կտրիճը:

Ըստ նրա` այսօր Հայաստանում բազում մարտահրավերներ կան հաղթահարելու: 9 տարվա ընթացքում նա մի բանում է համոզվել. «...խորհրդային իշխանությունը 70 տարվա մեջ ավելի ավեր է գործել ժողովրդի բարոյական եւ հոգեւոր կյանքի վրա, քան թուրքը` 600 տարվա մեջ, քանի որ, ապրելով Թուրքիայում, եկեղեցին ինչ-որ չափով ազատ էր, կտրված չէր իր համայնքից, հոգեւորականը ամենօրյա ներկայություն էր ընտանիքների մեջ, հոգեւորականը ամուսնացնում էր, կնքում, տարին 2 անգամ գալիս էր տունը օրհնում, ճանաչված անձ էր, բոլորը նրան գիտեին, ինքն էլ` բոլորին, կարող էր դուռը ծեծել, մտնել ընտանիքների մեջ, խնդիրներ լուծել, չկար հոգեբան, չկար հոգեբույժ, հոգեւորականն էր դա անում: 70 տարվա մեջ մեր եկեղեցիները քանդվեցին, հոգեւորականներին սպանեցին, եկեղեցական կառույցը կործանվեց»:

Հայաստանի հիմնական խնդիրը նա համարում է բարոյական համակարգի վերստեղծումը քրիստոնեական արժեքների ուսուցմամբ եւ կիրառմամբ:

Նրա խոսքերով` Հայաստանում չկա աթեիստ, կա անտարբեր մարդ, ով հպարտությամբ ասում է, որ ինքը քրիստոնյա է, բայց չի գիտակցում դրա նշանակությունը. «Եկեղեցին ժողովուրդն է, ոչ թե կառույցը, պետք է հասկացնել ժողովրդին, որ քրիստոնյա լինելը պարտավորություն է, միայն խոսքերով չէ, պետք է նաեւ ապրել որպես քրիստոնյա: Ի՞նչ իմաստ ունի կիրակի գնալ եկեղեցի, իսկ երկուշաբթի նորից խաբել»: Քրիստոնեական դաստիարակությունը մատչելի դարձնելու նպատակով նա առաջարկում է նոր եկեղեցիներ կառուցել:

Օրինակ է բերում 1911 թ. Կոստանդնուպոլսի պատրիարք Մաղաքիա Օրմանյանի արձանագրությունը, համաձայն որի` Երեւանն ուներ 250 հազար բնակչություն, 245 եկեղեցի, այսինքն` հազար հոգու համար եղել է մի տեր հայր կամ հայր սուրբ, իսկ այսօր 1 մլն մարդ կա` տասը եկեղեցի, այսինքն` 100.000 հոգու համար կա մի տաճար:

«Հավատքը առանց գործերի մեռած հավատք է, մենք էդ վիճակում ենք, կարող է հիմա էս ժողովուրդը մեծ հավատք ունի, բայց այն քնած է, մեռած չի: Կարող է հավատքի մակարդակը ինձ բավարարում է, բայց ես դրա արդյունքը չեմ տեսնում»,- ասում է կաթողիկոսի օգնականը: Արդյունքի հասնելու համար անհրաժեշտ է ոչ միայն բողոքել, այլեւ պահանջել: «Եթե մենք մեզ ժողովրդավար երկիր ենք համարում, դա նախեւառաջ նշանակում է, որ ոչ միայն իշխանությունն ունի պարտավորություններ, այլեւ ժողովուրդը: Շատ հեշտ է, երբ ժողովուրդն ասում է, թե իշխանությունը լավը չէ, այս բանը չի անում, բայց չէ՞ որ ժողովուրդն էլ իր պարտավորությունները չի կատարում. ժողովուրդը պահանջատեր չէ: Իսկ ո՞վ է ասել, որ պահանջելու դեպքում չի ստանալու: Ամերիկան Ամերիկա չդարձավ նախագահի կամ ինչ-որ մեկի շնորհիվ, այլ որովհետեւ ժողովուրդը պահանջատեր էր, պահանջում էր որոշ բաներ, իսկ այստեղ ժողովուրդը պահանջատեր չէ»:

Տեր Կտրիճը զգացել է, որ Հայաստանում երեխան ոչ թե բեռ է ընտանիքի համար, այլ հաճույք. «Սա իմն է, ես ինձ հաստատուն եմ զգում այստեղ»,- շեշտում է նա: Տեր Կտրիճին դուր չի գալիս այն, որ Հայաստանում լուրջ խնդիրների մասին լռում են, օրինակ` ընտանեկան բռնություն, կաշառակերություն: Նրա կարծիքով` եկեղեցին կարող է շատ ավելի խիստ խոսել դրա մասին, ժողովուրդն էլ կարող է շատ ավելին պահանջել:

«Ինչու՞ հոգեւորականները չեն խոսում» հարցին հոգեւորականը պատասխանում է. «Իրենց հարցրեք, ես խոսում եմ, կարող է իրենց համար դա առաջնային խնդիր չէ, ինձ համար առաջնային է»: Միջնակարգ դպրոցներում դասավանդման ձեւը նրա համար անընդունելի է, որովհետեւ հիսուն տարի առաջ էլ նույնն էր, եւ չի պատրաստվում մի սերունդ, որը կկարողանա մրցակցել 21-րդ դարում. «Ես ավելի շատ վախենում եմ, որ մենք չենք սովորեցնում, թե մեր երեխաները ինչպես պիտի մտածեն, սերունդ չենք կրթում, ավելի շատ դրանից եմ վախենում, քան թուրքից ու ադրբեջանցուց: Այստեղ ոչ մի դասախոս չի հարցնում իր երեխային, թե դու ինչ ես մտածում»:

Հայաստանը Տեր Կտրիճին ավելի անհամբեր է դարձրել, մինչդեռ ԱՄՆ-ում նա ավելի համբերատար էր: Ասում է` երբ դրսում ինչ-որ բան ես ձեռնարկում, ավելի հեշտ ես արդյունք ստանում, իսկ այստեղ երկար ժամանակ է պահանջվում, ուստի հոգնում ես:

Ազատ ժամանակ Տեր Կտրիճը ֆիլմեր է դիտում, ընթերցում է, գրում: Հայկական հեռուստատեսություն չի նայում, հայկական թերթեր չի ընթերցում, որովհետեւ կարծում է, որ այստեղ թերթը կարծիք է ներկայացնում, ոչ թե լուր հաղորդում: Ամուսինների երազանքն է տուն գնել, մեկ կամ երկու երեխա որդեգրել: Իրենց հետագա կյանքը ամերիկահայ ամուսինները պատկերացնում են միմիայն Հայաստանում: