«Միություն»-ը ընթերցողին է ներկայացնում Բիձինա Իվանիշվիլու նախկին խորհրդական Գիա Խուխաշվիլու հետ անցկացրած ընդարձակ հարցազրույցի առաջին մասը: 

Ինչպես ասում են, «պետությունը չի կարող ունենալ մշտական ընկերներ և թշնամիներ, այլ կա մշտական շահ»: Ինչո՞ւմ է կայանում հայ-վրացական միջպետական ընկերության շահի էությունը: 

- Գլոբալ քաղաքականության տեսանկյունից տարածաշրջանային զարգացման հարցերը մեծ նշանակություն ունեն: Այսօրվա դրությամբ մեր տարածաշրջանն ավելի շատ զարգացած կլիներ, եթե չլինեին ներքին խնդիրները, ներքին բախումները: Շատ ցավալի է, որ համակարգային խնդիրներ գոյություն ունեն ինչպես Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև, այնպես էլ որոշակի խնդիրներ գոյություն ունեն Թուրքիայի և Հայաստանի միջև: Այդ ամենը թույլ չի տալիս տարածաշրջանին լիարժեքորեն զարգանալ: Տարածաշրջանը չի կարողանում լիարժեքորեն իրականացնել իր աշխարհաքաղաքական գործառույթը: 

Հանրահայտ է, որ 21-րդ դարում առաջնային է ոչ թե արտադրանքի ծննդավայրը, այլ նրա իրացման/տեղափոխման հարցը: Տվյալ տեսանկյունից տարածաշրջանն ունի զարգացման մեծ պոտենցյալ: Տարածաշրջանը կարող է Արևմուտքն ու Արևելքը միմյանց կապող նշանակալի օղակ դառնալ: Հնարավոր է այլընտրանքային ուղիներ ստեղծել արտադրանքի իրացման համար: Այսօր տվյալ հարցի մենատիրությունը գտնվում է Ռուսաստանի ձեռքում:  Ռուսաստանը շատ լավ է օգտագործում մեր տարածաշրջանում գոյություն ունեցող հակասությունները: 

Հայաստանի հետ մենք ավանդաբար, բարեբախտաբար, խնդիրներ չունենք: Եթե հաշվի չառնենք ինչ-որ տեղական թյուրիմացություններ, որոնք միշտ էլ տեղի են ունենում երկրների միջև: Մինչդեռ, բարեբախտաբար, այդ թյուրիմացությունները երբեք չեն վերաճել համակարգային խնդիրների: Բոլոր հարցերում մենք միշտ էլ գտել ենք ընդհանուր լեզու: Աշխարհիկ հարցեր, կրոնական… Ելք միշտ գտնվել է, ելքի ուղիներ գտնելու մեջ մեզ միշտ օգնել է փոխհարաբերությունների այն ավանդույթը, որը գոյություն ունի մեր երկրների միջև: Օգնել է ընդհանուր շահի հասկացությունը: 

Գլոբալ նախագծերում, ցավոք, Վրաստանը ձեռք է բերել որոշակի գործառույթ էներգոռեսուրսների փոխադրման տեսանկյունից: Տվյալ հարցերի մշակումը շատ ավելի լավ կլիներ, եթե Հայաստանն էլ ընդգրկված լիներ տվյալ նախագծերին: Մինչդեռ, այն խնդիրների հաշվառմամբ, որոնք գոյություն ունեն Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև, Ադրբեջանի դիրքորոշումը միանշանակ է` Հայաստանը չպետք է մասնակցի այն նախագծերին, որոնք կապված են իր ակտիվների հետ: Այդ ամենն, իհարկե, խանգարում է մեր հարաբերությունների ավելի արագ զարգացմանը: 

Ընդհանուր առմամբ, Հայաստանի դրությունը ծայրահեղ բարդ է: Հայաստանի պահուստների համալրման միակ քաղաքակիրթ միջանցքը համարվում են մեր վրացական նավահանգիստները: Սկզբունքորեն, այստեղ երբեք խնդիրենր չեն եղել: Եղել են զուտ մարկետինգային բարդություններ՝ սակագների հետ կապված, բայց որպես այդպիսին, Հայաստանին ապրանքամատակարարության խափանման հետ կապված խնդիրներ երբեք չեն եղել: Տվյալ բնագավառում մեր համագործակցությությունը բարձր մակարդակի վրա է: 

Երբ Իրանից կհեռացվեն սանկցիաները, Հայաստանի համար այլընտրանքային ուղիներ յուրացնելու ուղի է բացվում, այլ ուղղություններով և զարգանալու ավելի մեծ հնարավորություն է տրվում: 

Լարսի անցակետին վերաբերող Ձեր հայտարարություններից մեկում նշել եք, որ տվյալ անցակետի բացումը շահավետ է միայն հայ-ռուսական տնտեսական հարաբերությունների համար: Լինելով Վրաստանի նախկին վարչապետի խորհրդական` Դուք, իհա´րկե, տեղյակ եք դեպի Հայաստան իրականացվող բեռնափոխադրումներից ստացված Վրաստանի եկամուտների ծավալի մասին: Ի՞նչ թվերի մասին է խոսքը: 

- Վրաստանը դեպի Հայաստան կատարված բեռնափոխադրումներից որևէ նշանակալի եկամուտ չի ստանում: Առավել ևս, եթե խոսենք մեքենաների բեռնափոխադրումների մասին: Որևէ նշանակալի եկամուտ չկա: Բեռնափոխադրվող ապրանքների պետական տուրքերից ստացվող եկամուտը չնչին է: Մինչդեռ, բնականաբար, մեզ համար կարևոր է, որպեսզի ճանապարհը դեպի Հայաստան միշտ բաց լինի: Դա կարևոր է ոչ միայն Հայաստանի, այլև Վրաստանի համար: Վրաստանի համար շատ կարևոր է, որպեսզի Լարսի անցակետը միշտ գործի: Բայց ևս մեկ անգամ նշեմ, որ տվյալ հարցի կարևորությունը Հայաստանի համար մի քանի անգամ ավելի մեծ է: Դա Հայաստանի համար ավտոճանապարհային հաղորդակցության միակ ուղին է: 

Բայց գոյություն ունեն նաև այլընտրաքնային նավահանգիստներ: Այդ կերպ, եթե տեսականորեն պատկերացնենք, որ Լարսը փակվել է, դա ողբերգություն չէ: Փոթիի և Բաթումիի նավահանգիստներն աշխատում են շատ ինտենսիվորեն: Գոյություն ունեն նաև լաստանավային ուղիներ: Այդ պատճառով ավելորդ անգամ ողբերգականացնել հարցը չարժե: 

Մենք պետք է հիշենք, որ յուրաքանչյուր երկիր ունի իր շահերը: Չնայած նրան, որ մենք հիանալիորեն հասկանում ենք տվյալ ճանապարհի կարևորությունը Հայաստանի համար, որը մեր դաշնակիցն է, մենք, օրինակ, չենք կարող ակտիվացնել Աբխազիայի եթկաթգծի հարցը: Հայաստանի համար դա ծայրահեղ կարևոր է, որպեսզի այն դառնա ավելի ինտենսիվ և շարժուն: Մենք այդ ամենը հասկանում ենք և, սկզբունքորեն, ևս կարծում ենք, որ լավ կլիներ, եթե Հայաստանը համալրեր իր պահուստները ավելի ինտենսիվորեն: Բայց մյուս կողմից Վրաստանն ունի իր խնդիրները: Աբխազական խնդրի շուրջ մենք ունենք մեր շահերը և այլն: 

Այդպիսով, գոյություն ունեն որոշ բաներ, որոնք մենք, չնայած մեր լավ հարաբերություններին, ուղղակի չենք կարող անել: Աբխազական երկաթուղու բացումը, ներկայիս ստատուս «քվո»-ի հաշվառմամբ կարող է ստեղծել անուղղակի սպառնալիք Աբխազիայի անկախության ճանաչման համար: Մեր երկիրը չի կարող դիմել նման քայլի: 

Վրաստանի կառավարությունը կարծում է արդյոք, որ Հայաստանը, իր դիրքի հաշվառմամբ, կարող է որոշակի ազդեցություն ունենալ Վրաստանում առկա խնդիրների լուծման վրա` ծառայել համերաշխության գործին: 

- Եթե խոսենք աբխազական երկաթուղու օրինակով, այստեղ Հայաստանն, իհարկե, կարող է դրական դեր խաղալ: Ես չեմ համարում, որ մենք պետք է կտրական վերաբերմունք ունենանք տվյալ երկաթուղու հարցի շուրջ: Ելնելով նրանից, որ Հայաստանի համար այդ հարցը շատ կարևոր է և ելնելով մեր ավանդական հարաբերություններից` Հայաստանն այստեղ որոշակի դեր կարող է խաղալ: Կարող է դեր խաղալ ամենուր, բոլոր նախագծերում, որտեղ մենք շահ ունենք: Հայաստանը կարող է աջակցել, որպեսզի Ռուսաստանը փոխզիջումների գնա հաղորդակցման համակարգի այն պայմանների վերաբերյալ, որոնք առաջարկում է Վրաստանը: Դա կարող է հնարավոր դարձնել տվյալ նախագծի իրականացումը, որից հետագայում կշահեն բոլոր կողմերը: 

Մինչդեռ, մենք չունենք այն պատրանքները, որ Հայաստանը կարող է հիմնովին լուծել մեր խնդիրները: Կարծում եմ, Հայաստանում ևս չկան նման պատրանքներ: Ռուսաստանն ունի իր սեփական շահերը: Հայաստանը Ռուսաստանի համար կարևոր տարածաշրջանային դաշնակից է, բայց կան հարցեր և կան, այսպես կոչված, «կարմիր գծեր», որոնց դեպքում նման միջամտություն նույնիսկ չի էլ քննարկվում: 

Ընդգծեմ ևս մեկ անգամ, որոշ  հարցերում հնարավոր է, որ Հայասատանի օգնությունն օգտագործվի: Այնպես, ինչպես Վրաստանը կարող է որոշակի դրական դեր ունենալ Ղարաբաղյան խնդրի կանոնակարգման հարցում: Դա ևս շատ տեսական է, բայց այն բանի հաշվառմամբ, որ մենք դատապարտված ենք համագործակցության, մենք հարևաններ ենք և փաստացիորեն նույն արմատից ենք ծագում, մենք միմյանց հանդեպ ունենք ոչ միայն  քաղաքական, այլև փոխադարձ բարոյական պարտականություն: Մենք պարտավոր ենք օգնել միմյանց խնդիրների լուծման հարցում, բնականաբար, հաշվի առնելով գոյություն ունեցող ազդակները: 

Գրեթե մեկ տարի առաջ Նախիջևանում Վրաստանի, Թուրքիայի և Ադրբեջանի Պաշտպանության նախարարները հայտարարեցին միավորված ռազմական ստորաբաժանում` Արագ արձագանքման համատեղ ուժեր ստեղծելու մտադրության մասին: Պաշտոնական տվյալների համաձայն` «ռազմավարական հաղորդակցության» պաշտպանության համար: Նշանակո՞ւմ է, արդյոք, դա, որ Վրաստանի տարածքում գազախողովակների և դեռևս չբացված Բաքու-Կարս երգաթգծի երկայնքով կտեղակայվեն օտար, թուրք-ադրբեջանական զինվորները: 

- Չեմ կարծում: Կարծում եմ՝ այստեղ խոսք չկա ինչ-որ միջազգային ռազմական ուժեր ստեղծելու մասին, որոնք հետգայում կպաշտպանեն այդ ամենը: Այստեղ խոսքը վերաբերում է ավելի մեծ համակարգվածությանը: Յուրաքանչյուր երկրի տարածքը, կարծում եմ, կպաշտպանեն սեփական պետության քաղաքացիները: 

Մենք հիանալի հասկանում ենք բոլոր բարդությունները: Առավել ևս այն բարդ տարածաշրջանում, որի միջով անցնում է այս նոր երկաթուղին: Այդ տարածաշրջանում պատկերացնել ադրբեջանցի կամ թուրք զինվորի, անհնար է: 

Բայց այդ մասին խոսակցությունները տարվում են ամենաբարձր մակարդակում: 

- Դա անհնար է: Բոլորն են դա հիանալիորեն հասկանում: Այդ թվում, ես կարծում եմ, որ դա հասկանում են նաև թուրքերն ու ադրբեջանցիները: Այստեղ խոսքը վերաբերում է ավելի մեծ համակարգվածությանը, խողովակաշարի պաշտպանության տեսանկյունից: Երևի, յուրաքանչյուր երկրում դա կանի տվյալ երկրի քաղաքացին, որի տարածքում էլ նրանք կպաշտպանեն այն: 

Չեմ կարծում, որ երկաթգծի պաշտպանության անհրաժեշտություն առաջանա: Այստեղ հավանաբար խոսքը վերաբերում է գազախողովակներին և նավթախողովակներին, որոնց, բնականաբար, պետք է պաշտպանություն: Դրանք ծայրահեղ բարձր ռիսկային գոտիներ են: 

Ես նույնիսկ տեսական տարբերակը չեմ տեսնում, որ ադրբեջանցի կամ թուրք զինվորները  հայտնվեն մի տարածաշրջանում, որը խիտ բնակեցված է հայերով: 

Այսինքն՝ ազգային շահերի և Վրաստանի ինքնիշխանության տեսանկյունից ադրբեջանցի և թուրք զինվորների տեղակայումը Քվեմո-Քարթլիում թուլատրելի՞ է: 

- Կարծում եմ, որ հարցը շատ կտրուկ է դրվում: Ես նման սպառանիք չեմ տեսնում: Արագ արձագանքման ուժեր, որի անվանումը շատ բարձր է հնչում: Չկա նման նախագիծ միավորված ռազմական ստորաբաժանումների ստեղծմամբ, որոնք տարածաշրջանում կանցկացնեին ինչ-որ գործողություններ: Չկա նման բան ու ոչ էլ կլինի: Կստեղծվեն երեք առանձին խմբեր, որոնց միջև կլինի խստացված համակարգվածություն, և նրանք,  յուրաքանչյուրն իր երկրում, կզբաղվեն անվտանգության հարցերով: 

Ումի՞ց և ինչպիսի՞ սպառնալիքներ են ակնկալվում տվյալ հաղորդակցության ուղղությամբ: 

- Խոսքը պետական սպառանլիքների մասին չէ: Հասարակ բան, գոյություն ունեն ահաբեկչության սպառնալիքներ: Տարբեր բաներ են պատահում… Պարտադիր չէ, որ սպառնալիքները բխեն ինչ-որ կոնկրետ պետությունից: Պարտադիր չէ, որ դրանում խառնված լինի քաղաքականությունը: Անհրաժեշտ է մշտական մոնիտորինգ: Այն, որ պաշտպանություն պետք է, փաստ է: