«Այն, ինչ տեսանք, արդարացրեց մեր բոլոր սպասումները. 4 օրերի ընթացքում ամեն օր կարելի էր տեսնել հայկական մուֆլոնի ոչ մեծ խմբեր: Կենդանուն Վալերին կարող էր որսալ հենց առաջին օրը, բայց հիշելով, որ հետազոտական աշխատանքները ոչ միայն որս է, չէր շտապում կրակել եւ սպասում էր ուղեկցող մարդու հրամանին:

Միայն որսի վերջին օրը` հոգնեցնող ճանապարհից ու անցումներից հետո, հաջողվեց գտնել հայկական մուֆլոնների հարմար խումբ: Հոտը բաղկացած էր 5 խոշոր ոչխարից եւ մեկ մատղաշ էգից: Կրակել 350 մետր հեռավորությունից ոչ միայն անհնար էր, այլեւ վտանգավոր: Իսկ վտանգել որսի հնարավորությունը վերջին օրը' այնքան էլ ճիշտ որոշում չէ: Շրջանցելով տարածությունը եւ մոտենալով մուֆլոնի խմբին մինչեւ 120 մետր' որսորդն առաջին կրակոցից սպանեց հրաշալի կենդանուն»:

Հայկական մուֆլոնի որսի այս նկարագրությունը զետեղված է Մոսկվայում հրատարակվող «Օխոտա» ամսագրի այս տարվա մայիսի համարում: Այն այդպես էլ կոչվում է' «Գարնանային որսի հաղթանշաններ», իսկ որսորդական ակնարկի վերնագիրն է' «Հայկական մուֆլոնի հետքերով»: Նկարագրված իրադարձությունները տեղի են ունեցել 2008 թ. գարնանը Վայոց Ձորի մարզում (Եղեգնաձորի կիրճում):

Հաղթանշանների հավաքածուն ՀՀ Կարմիր գրքում գրանցված հայկական մուֆլոնով ավելացնելու բախտը վիճակվել էր Ռուսաստանում հայտնի որսորդ Վալերի Մալեեւին:

Ակնարկում, իհարկե, գրված չէ, որ կենդանին պահպանվում է օրենքով, որ որսորդը իրականում որսագող է, իսկ որսի կազմակերպիչները' իրավախախտներ:

Այն տարածքը, որտեղ տեղի է ունեցել հայկական մուֆլոնի որսը' Եղեգնաձորի կիրճը, ՀՀ Կառավարության 2004 թ. որոշմամբ մշտական եւ անհատույց օգտագործման իրավունքով տնօրինում է «Սաֆարի ինտերնացիոնալ» հայ-իտալական համատեղ ձեռնարկություն» ՍՊԸ-ն:

Ինչպես գրված է Կառավարության որոշման մեջ, Վայոց Ձորի մարզի Եղեգիսի կիրճի եւ Սյունիքի մարզի Գեղիի ու Դարմանաձորի անտառային ֆոնդի տարածքները տրամադրվել են «Սաֆարի ինտերնացիոնալ» ՍՊԸ-ին' վայրի կենդանիների տեսակների բնականոն վերարտադրության ապահովման, էկոտուրիզմի եւ որսորդական տուրիզմի զարգացման ծրագրի իրականացման նպատակով:

Ընկերության այն ժամանակվա նախագահը Վայոց Ձորի նախկին մարզպետ Վարդգես Մաթեւոսյանն էր: Նա կտրականապես ժխտել էր, որ 2008-ին մուֆլոնի որս է եղել: «Այստեղ ընդհանրապես որս չի լինում»,- ասել էր Մաթեւոսյանը:

Այնուամենայնիվ, www.safariinternational.com կայքում մենք գտանք հետեւյալ գնացուցակը.

6/5 օր արշավ' գումարած 1 բեզոարյան այծի որս - 5900 եվրո

6/5 օր արշավ' գումարած 1 հայկական մուֆլոնի որս - 7900 եվրո

Հայկական մուֆլոնի որս - 4000 եվրո

Կովկասյան արջի որս - 3500 եվրո

Բեզոարյան այծի որս - 3500 եվրո:

Որսի կազմակերպման պայմանների մեջ գրված է նաեւ, որ «Սաֆարի ինտերնացիոնալ» ընկերությունը պատրաստ է կազմակերպել նշված կենդանիների որս մարտից մինչեւ նոյեմբեր:

Իրականում հայկական մուֆլոնի որսագողությունը հաստատելու քիչ ցանկություն կա, քանի որ այդ կենդանու ապօրինի որսի տուգանքը 3 մլն դրամ է: Այս գինը սահմանված է «Բնապահպանական իրավախախտումների հետեւանքով կենդանական եւ բուսական աշխարհին պատճառված վնասի հատուցման սակագների մասին» ՀՀ օրենքով: Գումարը փոխանցվում է ՀՀ պետբյուջե:

Այն, որ տեղի ունեցածը որսագողություն է, հաստատում են հետեւյալ տվյալները:

Կենդանական եւ բուսական աշխարհի օբյեկտների օգտագործման (նաեւ որսի) լիցենզիա (թույլտվություն) տալիս է ՀՀ բնապահպանության նախարարության Կենսառեսուրսների գործակալությունը:

«Հայկական մուֆլոնի որսի թույլտվություն այս տարի չի տրվել»,- 2008-ին ասել է Բնապահպանության նախարարության Կենսառեսուրսների գործակալության կենդանական ռեսուրսների կառավարման բաժնի պետ Կարեն Ճենտերեճյանը:

«Կարմիր գրքում» գրանցված կենդանիների օգտագործում (նաեւ որս) թույլատրվում է միայն բացառիկ դեպքերում' գիտահետազոտական, արհեստական եւ բնական պայմաններում վերարտադրության նպատակով' ՀՀ Կառավարության որոշմամբ («Կենդանական աշխարհի մասին» ՀՀ օրենքի 27-րդ հոդված):

Տվյալ դեպքում չի եղել ո°չ Կառավարության որոշում, ո°չ որսի թույլտվություն եւ ո°չ էլ պայմանագրի կնքում որեւէ որսորդի կամ որսորդական ընկերության միջեւ: Սա բավական է, որ դեպքը համարվի որսագողություն:

Որսագողության մասին ոչինչ հայտնի չէր նաեւ ՀՀ բնապահպանության պետական տեսչության այն ժամանակվա պետ Տիգրան Գրիգորյանին (ներկայումս նա ազատազրկման մեջ է): Նրա հավաստմամբ' այդ տարի հայկական մուֆլոնի որս չի եղել:

Հայտնի չէ, թե ինչպե՞ս է «Սաֆարի ինտերնացիոնալ» ընկերությունը մուֆլոնի որսի հրավիրում, եթե կենդանու որսի թույլտվություն ստանալու միակ միջոցը գիտահետազոտական ուսումնասիրություն կատարելն է կամ վերարտադրությունը, որի համար պետք են Կառավարության կամ բնապահպանության նախարարի որոշում, որսի անհրաժեշտության հիմնավորում, լիցենզիա եւ պայմանագրի կնքում:

Տարբեր կազմակերպությունների կատարած ուսումնասիրությունների տվյալներով' հայկական մուֆլոնի քանակը Հայաստանում վերջին տարիներին մեծացել է:

Բայց դա տեղի չի ունեցել այն պատճառով, որ հայերը դարձել են օրինապահ, իսկ բնապահպանության նախարարության պահպանության տեսչությունը' ավելի կազմակերպված:

Սա տեղի է ունեցել այն պատճառով, որ «Սաֆարի ինտերնացիոնալ» ընկերությունը շահագրգռված է պահպանել կենդանիներին բիզնեսի նպատակներով:

Ընկերությունը հրավիրում է ՀՀ Կարմիր գրքում գրանցված կենդանու որսի, սահմանում է պաշտպանվող կենդանու որսի արժեք եւ տնօրինում ամբողջ գումարը' չվճարելով անգամ բնավճար: (Նույնիսկ գիտահետազոտական նպատակով հայկական մուֆլոնի որսի համար չի նախատեսվում բնավճար: Համարվում է, որ դա արվում է հանուն գիտության):

ՀՀ օրենսդրությամբ կենդանական եւ բուսական աշխարհը ՀՀ սեփականությունն է: Սակայն ակնհայտ է, որ այսօր հենց այդ պետությունը չի կարող տեր կանգնել իր սեփականությանը:

«Հայկական մուֆլոնի հետազոտության համար մենք ոչ մի դրամ չենք ստանում: Մենք չունենք մեքենա հետազոտական արշավներ կազմակերպելու համար, չունենք գործիքներ, համապատասխան հանդերձանք: Ես էլ ի՞նչ կենսաբան»,- ասում է ՀՀ ԳԱԱ Կենդանաբանության ինստիտուտի ողնաշարավոր կենդանիների ուսումնասիրման լաբորատորիայի վարիչ Մամիկոն Ղասաբյանը: Նրա աշխատավարձը պետությունը սահմանել է ամսական 32 հազար դրամ:

Հ.Գ. Հոդվածը առաջին անգամ հրապարակվել է 2008 թ. նոյեմբերի 17-ին «Հետք» ինտերնետային օրաթերթում: