Յանակոչա ոսկու հանքը Պերուում նկարը՝ Ջեֆրի Բըրիի

Երբ սկսվեց Ամերիա բանկի բոյկոտումն այն պատճառով, որ բանկը 24 միլիոն ԱՄՆ դոլարի վարկային պայմանագիր է կնքել «Լիդիան Արմենիա» ընկերության հետ՝ Ամուլսարում ոսկու արդյունահանման և ցիանային ֆաբրիկայի կառուցման համար սարքավորումների ձեռքբերման նպատակով, Ամերիաբանկի աշխատակիցներն ինքնապաշտպանական քայլերի անցան: Նրանք պնդում էին, թե իբր Համաշխարհային բանկի (ՀԲ) մաս կազմող Միջազգային ֆինանսական կորպորացիան (ՄՖԿ) և Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկը (ՎԶԵԲ) ամեն մեկին չէ, որ պատրաստ են վարկեր շռայլել, և որ այս ծրագիրը, եթե ստացել է նման կառույցների աջակցությունը, ուրեմն վստահելի ծրագիր է: Սա նրանք պնդում էին ինչպես ֆեյսբուքում Ամերիաբանկի վարկանիշային էջում (բանկի վարկանիշի սրընթաց վայրէջքից վրդովված), այնպես էլ դժգոհ հաճախորդներից ոմանց հետ անհատական հանդիպումների ժամանակ:

Ու եթե մի կողմից հասկանալի է աշխատակցի վրդովմունքը սեփական աշխատավայրի վարկանիշի անկման արդյունքում, ապա մյուս կողմից անհասկանալի է, թե ինչո՞ւ դեռևս կան մարդիկ, ովքեր չգիտեն ինչպես օգտվել գուգլի ընձեռած լայն հնարավորություններից և պատրաստ են Հայաստան ցանկացած ներդրում անողներին ամեն գնով պաշտպանելու՝ առանց որևէ հարցադրումների կամ հեռանկարային վերլուծության:

Մենք միանշանակ ունակ ենք գուգլի ընձեռած հնարավորություններից օգտվելու և պարզելու, թե որքանո՞վ է արդարացված ՀԲ-ի, ՄՖԿ-ի և ՎԶԵԲ-ի չափանիշների հանդեպ Ամերիաբանկի, ինչպես նաև ՀՀ կառավարության ներկայացուցիչների տածած վստահությունն ու հավատը:

Փոքրիկ ծանոթություն. Համաշխարհային բանկը վարկեր է տրամադրում կառավարություններին, իսկ նրա անբաժանելի մաս կազմող Միջազգային ֆինանսական կորպորացիան վարկեր է տրամադրում մասնավոր ընկերություններին: Թե՛ ՀԲ-ն, թե՛ ՄՖԿ-ն և թե՛ ՎԶԵԲ-ը վարկերը տրամադրում են, եթե ծրագրերը համապատասխանում են իրենց որոշակի բարձր համարվող չափանիշներին, որոնք վերաբերում են համայնքներին և բնությանը չվնասելուն: Հիմա տեսնենք, թե ինչպիսին է պատկերն իրականում:

ՄՖԿ-ն Պերուում

2015թ. ապրիլի 15-ին լույս տեսավ հոդված այն մասին, որ 22 տարի շարունակ գործող Պերուի Յանակոչա ոսկու հանքավայրը, որը պատկանում է ամերիկյան մի կորպորացիայի և ֆինանսական աջակցություն է ստացել Միջազգային ֆինանսական կորպորացիայից, ոչ միայն տեղի բնակիչներին թողել է խորը աղքատության մեջ, այլև թունավորել է նրանց խմելու ջրի աղբյուրները: Հատկանշական է, որ թեև հանքի գործունեության սկզբից ի վեր պետությունը 2.75 միլիարդ ԱՄՆ դոլար հարկեր է ստացել, Կայամարկայում, որտեղ էլ գտնվում է Յանակոչա ոսկու հանքը, բնակչության 53 տոկոսը աղքատության շեմից ներքև է ապրում (եկամուտը միջինում ամիսը 100$ է): Ընդհանրապես, սա համարվում է երկրի ամենաաղքատ շրջանը: Բացի այդ, ըստ գիտնականների՝ հանքի շրջակա միջավայրի հողը և ջուրը աղտոտված են ծանր վնասակար մետաղներով: Յանակոչայում, ի դեպ, ևս կիրառվել է ցիանային մշակման տեխնոլոգիան, ինչպես մի շարք այլ ոսկու հանքերում:

Ջրի աղբյուրները կորցրել են իրենց պարզությունը և գարշահոտություն ունեն: Պերուի Ձկնորսության նախարարությունը հայտնել է, որ Յանակոչայի մոտ հոսող երկու գետերում թթվային արտահոսքերի պատճառով 21.000 կարմրախայտ է ոչնչացել: Ավելի ուշ սնդիկ տեղափոխող բեռնատարը ևս արտահոսել է թունավոր նյութն այն բանից հետո, երբ սնդիկ պարունակող գլանը ճաքել է: Տեղացիների կենդանիները կա՛մ չեն խմում այս գետերի ջրերը, կա՛մ խմելու դեպքում հիվանդանում են ու ոչնչանում: 2014թ-ին Բարսելոնայի համալսարանի սննդի անվտանգության փորձագետները կապարի, կադմիումի և այլ ծանր մետաղների բարձր քանակություն հայտնաբերեցին Յանակոչայի հարակից համայնքների սննդի և ջրի մեջ: Այս մետաղները քաղցկեղի, երիկամների աշխատանքի վատթարացման և սրտանոթային հիվանդությունների պատճառ են: Զեկույցը տեղացիներին հորդորում էր չխմել իրենց աղբյուրների ջուրը: Իսկ 2014թ.-ի դեկտեմբերին Պերուի բնապահպանության նախարարությունը զեկույց հրապարակեց, որ աղտոտված ջուրն արտահոսել է հանքավայրից դեպի հարակից Սան Խոսե համայնք:

Խոսելով ոսկու արդյունահանումից և այդ նպատակով օգտագործվող ներկայիս մեթոդներից, այդ թվում ցիանիդի մեթոդից՝ Օքսֆամի հանքերի գծով փորձագետ Քիթ Սլեքն ասում է, որ չգիտի որևէ դեպք, երբ ոսկու արդյունահանումը և կիրառվող մեթոդները չեն հանգեցրել աղտոտման (աղբյուր):

Մինչդեռ ՄՖԿ-ն շարունակում է ֆինանսավորել ծրագիրը: Այն սկզբում 23 միլիոն ԱՄՆ դոլար է ներդրել, ձեռք է բերել հինգ տոկոս բաժնեմաս այս ծրագրում, իսկ հետագայում էլ ֆինանսավորել է ծրագրի ընդլայնումը: Ընդլայմանը դեմ են դուրս եկել տեղացիները, սակայն ոստիկանությունը ճնշել է բողոքը և սպանել հինգ հոգու: ՄՖԿ-ն, ի պատասխան, հայտարարում է, որ հանքարդյունաբերությունը երկիրն աղքատությունից դուրս բերելու լավագույն ձևն է (ավելին՝ այստեղ):

Ընդհանրապես, 2009-2013թթ. ընթացքում Համաշխարհային բանկն ու Միջազգային ֆինանսական կորպորացիան 50 միլիարդ ԱՄՆ դոլար են ներդրել 239 ծրագրերում, որոնք անգամ իրենց չափանիշներով դասվել են բարձր ռիսկայնության կատեգորիայում: Դրանք եղել են ծրագրեր, ինչպիսիք են մեծ ջրամբարներ, պղնձի հանքեր, նավթամուղներ: Եվ այս ներդրումների մեծ մասը եղել է այնպիսի երկրներում, ուր կառավարությունը թույլ է, օրենքները՝ ոչ խիստ: Համաձայն ուսումնասիրության՝ 2004-2013թ.-ի ընթացքում ՀԲ-ի կատարած 455 միլիարդ ԱՄՆ դոլարի ներդրումները բարձր ռիսկայնություն ունեցող ծրագրերում հանգեցրել են 3.4 միլիոն մարդու տանիքի կորստի, հողերից զրկվելու կամ իրենց բնակավայրի պայմանների վատթարացման՝ մոտակայքում կառուցված էլեկտրակայանների, հանքերի և այլ ծրագրերի իրականացման պատճառով: Ոմանց փոխհատուցել են, ոմանց՝ ոչ, և անգամ ուժի կիրառմամբ բռնագրավել են սեփականությունը: Բազմաթիվ դեպքերում ՀԲ-ն և ՄՖԿ-ն պարզապես ձախողել են կիրառել իրենց իսկ չափանիշները (աղբյուր):

ՀԲ-ի ծրագրերի պատճառով տեղահանվածների քարտեզ նկարը՝ Huffingtonpost-ի

ՄՖԿ-ն Հնդկաստանում

2015թ. ապրիլին Հնդկաստանի մի խումբ ձկնորսներ ու ֆերմերներ EarthRights International կազմակերպության միջոցով դատի տվեցին ՄՖԿ-ին ԱՄՆ-ի դաշնային դատարանում: Ըստ հայցվորների՝ ՄՖԿ-ն վարկ է տրամադրել Հնդկաստանի Գուջարատ նահանգում գնտվող Տատա Մունդրա ածխով աշխատող էլեկտրակայանի համար, որը բացասական է ազդում տեղացիների առողջության, ունեցվածքի և կյանքի որակի վրա: Այս դեպքն առաջիններից էր, երբ ՀԲ-ի ծրագրերից տուժած համայնքը դիմում է ամերիկյան դաշնային դատարան: Էլեկտրակայանի սառեցման համար ահռելի մեծ քանակությամբ ջուր է վերցվում ծովից, ինչից հետո տաք ջուրը լցվում է ետ դեպի ծով: Սրա հետևանքով տուժել է ծովային էկոհամակարգը, պակասել են ձկների պաշարները, ինչն էլ ուղղակիորեն անդրադարձել է տեղացի ձկնորսների կյանքի որակի վրա: Ավելին, ծովի ջուրը տեղափոխող ուղիների կառուցման արդյունքում տեղահանվել են տեղացի բնակիչները, ինչպես նաև ծովի ջուրը խառնվել է խմելու ջրի հետ՝ այդպիսով կրճատելով խմելու և ոռոգման ջրի կարևոր պաշարները: Մինչդեռ ՄՖԿ-ն 450 միլիոն ԱՄՆ դոլար վարկ է տրամադրել ծրագրի համար (ավելին՝ այստեղ):

Tata Mundra կայանը Հնդկաստանում նկարը՝ corpwatch-ի

2013թ-ին անգամ ՄՖԿ-ի սեփական հաշվետվողականության մեխանիզմն է քննադատել ՄՖԿ-ին այս ծրագրում ներգրավելու համար: Տեղացիների բողոքների հիման վրա ՀԲ-ի օմբուդսմենը (CAO) ուսումնասիրել է գործը և եզրակացրել, որ ՄՖԿ-ն չի երաշխավորել այս ծրագրի համապատասխանեցումը սեփական Բնապահպանական և սոցիալական չափանիշներին: Այն եզրակացրել է, որ, չնայած ՄՖԿ-ը կանխատեսել է ծրագրի վնասները, այն քայլեր չի ձեռնարկել տեղի բնակիչներին և բնությանը պաշտպանելու համար: Իսկ ՄՖԿ-ն պարզապես անտեսեց այս եզրակացությունը (ավելին ՝ այստեղ և այստեղ):

ՄՖԿ-ի ուղղակի և անուղղակի ֆինանսավորած աղետները

Ավելին, 2016թ. դեկտեմբերին պարզ դարձավ, որ ՄՖԿ-ն անուղղակի կերպով, մասնավորապես կոմերցիոն բանկերի միջոցով, ֆինանսական աջակցություն է տրամադրում Հնդկաստանի մի քանի կորպորացիաների, որոնք վերջին տարիներին հայտնի են դարձել մարդու իրավունքները ոտնահարող և բնությունն ավիրող ծրագրերում իրենց ներգրավածությամբ: Համաձայն Inclusive Development International (IDI) կազմակերպության պատրաստած զեկույցի, որն ուսումնասիրություն է ՄՖԿ-ի տրամադրած գումարների թողած ազդեցությունների վերաբերյալ՝ 2005-2014թթ. ընթացքում ՄՖԿ-ն 520 միլիոն ԱՄՆ դոլար է ներդրել վեց հնդկական բանկերում, որոնք էլ դրանք ներդրել են 12 սոցիալապես ամենաանպատասխանատու կորպորացիաներում՝ ինչպիսիք են NHPC Limited-ը, որին պատկանող ամբարտակները խորտակել են հարյուր հազարավոր մարդկանց տներ, արոտավայրեր ու անտառներ՝ առանց փոխհատուցման՝ վնասելով կարևոր ջրուղիներ, Vedanta Resources-ը, որը փորձում էր տեղահանել և ոչնչացնել Դոնգրիա Կոնդ ցեղի սրբազան հողերն ու անտառները, Eveready Industries-ը ( նախկին անունը` Union Carbide India), որը պատմության մեջ ամենաաղետալի պատահարներից մեկի՝ Բոփհալի գազային աղետի պատասխանատուն է, Zuari Agri Sciences-ը՝ բամբակի սերմերով զբաղվող ընկերություն, որը հայտնի դարձավ երեխաների աշխատանքային շահագործմամբ, Adani Power-ը, որի Մունդրա ածխի գործարանը, նավահանգիստը և հատուկ տնտեսական գոտին աղտոտել են Գուջարատի առափնյա տարածքները, վնասել են անտառները և տեղահանել են տեղացի ձկնորսների ընտանիքներին:

Ընդհանուր առմամբ IDI-ն բացահայտել է բնության համար վնասակար կամ մարդու իրավունքները ոտնահարող 68 հնդկական ընկերություններ կամ ծրագրեր, որոնք միջնորդների միջոցով գումարներ են ստացել ՄՖԿ-ից (ավելին՝ այստեղ):

IDI-ն նաև հետաքննել է, թե ու՞ր են գնացել 2010-2015թթ.-ի ընթացքում ՄՖԿ-ի տրամադրած 50միլիարդ ԱՄՆ դոլարները և պարզել, որ դրանք տրամադրվել են այնպիսի միջնորդ բանկերի և ֆինանսական այլ կառույցների, որոնք էլ այդ գումարները ներդրել են աշխարհի տխրահռչակ ընկերություններում և ծրագրերում: Վերջիններս էլ հազարավոր բնակիչների հարկադիր տեղահանումների, անտառահատումների, ծովերի և գետերի աղտոտման, այս ծրագրերին ընդդիմացողների ճնշման, բանտարկման և անգամ սպանության պատճառ են դարձել: IDI-ն պատրաստել է միջնորդների միջոցով ՄՖԿ-ի ֆինասնավորած նման ծրագրերի ցանկ, որը կարելի է գտնել այստեղ (աղբյուր):

Nam Theun 2 ամբարտակը Լաոսում նկարը՝ topicstock.pantip.com

Ինչ վերաբերում է ՀԲ-ին, ապա ինչպես ցույց է տվել 2012թ. ուսումնասիրությունը՝ ՀԲ-ի աջակցած 9-ը ծրագրերի վերաբերյալ, այդ ծրագրերից ազդեցություն կրած անձանց թիվը միջինում 32 տոկոսով ավելին է, քան բանկը զեկուցում էր մինչ ծրագիրը հաստատելը՝ այդպիսով ստվերի տակ թողնելով այդ 9-ը ծրագրերի արդյունքում ազդեցություն կրած 77,500 մարդու: 1994թ. ևս նման ուսումնասիրություն էր արվել մոտ 192 ծրագրերի շրջանակներում և հայտնաբերվել էր, որ ազդեցություն կրողների թիվը մոտ 47 տոկոսով ավելին էր այն թվից, որը հայտարարվել էր մինչ ծրագրի հաստատումը (ավելին՝ այստեղ):

Այդպես, օրինակ, Լաոսում կառուցված ամբարտակի հետևանքով տեղահանվել կամ տնտեսապես տուժել են ավելին քան 75.000 տեղացիներ, ինչը 50 տոկոսով ավելին է, քան բանկը զեկուցել էր ծրագիրը հաստատելիս: Իսկ ահա անկախ հետազոտողների գնահատականով՝ տուժողների իրական թիվը գերազանցում է անգամ բանկի տրամադրած թարմացված տվյալները՝ հասնելով 130-150 հազարի: Ընդ որում, այս ծրագրից անգամ լաոսցիներն իրենք օգուտ չունեն, քանի որ արտադրված ողջ էլեկտրաէներգիան արտահանվում է Թաիլանդ, այն դեպքում, երբ չորս լաոսցիներից մեկին էլեկտրականությունը հասանելի չէ(ավելին՝  այստեղ և այստեղ):

ՀԲ-ն Կոսովոյում

Թերևս, Կոսովոյում գտնվող Հադե բնակավայրի պատմությունն էլ լավ օրինակ է տեսնելու համար, թե ինչպես է ՀԲ-ն, նախքան որևէ ծրագրի ֆինանսավորումը հաստատելը (ինչպես Հադեում գորշ քարածխի արդյունահանման ծրագրի պարագայում), կարողանում այնպիսի օրենսդրական դաշտ ստեղծել, որ հետագայում խուսափի պատասխանատվությունից:

Հադեի ածուխի հանք Կոսովոյում նկարը՝ Կառլ Մաթիեսենի

Այդպես, դեռևս 2004թ. ՀԲ-ը սկսեց Կոսովոյի կառավարությանը խորհրդատվություն տրամադրել վերաբնակեցման ասպարեզում: 2006թ. ՀԲ-ն մի քանի միլիոնանոց դրամաշնորհ տվեց Կոսովոյի կառավարությանը տեղահանումների և վերաբնակեցման համար ծրագիր մշակելու և նոր ածխային կայան կառուցելու համար: ՀԲ-ն անգամ իր մասնագետներին տրամադրեց՝ Հադեի բնակիչների տեղահանման ու վերաբնակեցման ծրագիրը մշակելու և իրականացնելու համար: Դեռևս 2004 և 2005թթ. Հադեում 150 ընտանիք (մոտ 700 մարդ) տեղահանվեց, իսկ 2006թ. ՀԲ-ն 8.5 միլիոն ԱՄՆ դոլար տրամադրեց ածխի կայանը կառուցելու համար ուսումնասիրությունների նպատակով: Ավելին, բանկն օգնեց Կոսովոյին օրենք մշակել բնակչության տեղահանումներ կազմակերպելու մասին, եթե դա անհրաժեշտ է հանրային նշանակության ծրագրերի համար:

Հատկանշական է, որ նոր օրենքը չէր պարտադրում կառավարությանը վերականգնել տեղահանվածների կենսական պայմանները նույնպիսի մակարդակով, ինչպես նախկին բնակավայրում էր: Ուստի 2012թ. Հադեի և հարակից գյուղերի բնակիչները բողոք ներկայացրին ՀԲ-ի հետաքննող մարմնին, որը սակայն հայտնեց, որ քանի դեռ ՀԲ-ն վերջնական որոշում չի կայացրել ածխի կայանի կառուցման նպատակով 58 միլիոն ԱՄՆ դոլար վարկ տրամադրելու հարցում, բնակիչները չեն կարող բողոք ներկայացնել: Դրան զուգահեռ՝ Կոսովոյի կառավարությունը շարունակում էր Հադեի և հարակից գյուղերի բնակիչների տարհանումը: Նրանց տեղավորում են մի քանի նորակառույց շինություններում և ժամանակավոր կացարաններում՝ չնայած նոր բնակավայում բացակայում են դպրոցը, մզկիթը, հիվանդանոցն ու խանութները (ավելին՝ այստեղ):

ՀԲ-ի և ՄՖԿ-ի ֆինանսավորած ծրագրերից տուժածների մասին առավել մանրամասն կարելի է կարդալ այստեղ:

Անցում դեպի ՎԶԵԲ-ի ֆինանսավորած ծրագրերը

Bankwatch կազմակերպությունը, որը վերահսկում է, թե ուր են գնում և ինչպես են ծախսվում միջազգային ֆինանսական կառույցների տրամադրած վարկերը, հավաքագրել է վերջին 20 տարիների ընթացքում ՎԶԵԲ-ի կողմից ֆինանսավորած ծրագրերը, որոնք բացասական են անդրադարձել համայնքների և բնության վրա: Դրանցից մեկը վերևում նշված ածխի կայանի ծրագիրն է Կոսովոյի Հադե շրջանում, որին ընդդիմանում են տեղացիները գյուղատնտեսական հողերի տարածքների կրճատման, ջրային ռեսուրսների վտանգման, տեղացիների տարհանման և մի շարք այլ պատճառներով: Այնուամենայնիվ, ՎԶԵԲ-ը իր հետաքրքրվածությունն է հայտնել այս ծրագրում ներդրումներ կատարելու համար: Ի դեպ, ծրագրի իրականացումը վստահվել է ամերիկյան Կոնտուր գլոբալ կազմակերպությանը, որը Հայաստանում ևս ունի ներկայություն՝ տնօրինում է Որոտան ՀԷԿ-ը (ՎԶԵԲ-ի և Կոսովոյի ածխի կայանի մասին ավելին՝ այստեղ):

ՎԶԵԲ-ը Վրաստանում

Հարևան Վրաստանում ՎԶԵԲ-ը վարկեր է տրամադրում այնպիսի հիդրոէլեկտրակայանների, որոնք սպառնում են տեղացի բնակիչներին (հատկապես՝ սվաներին) տեղահանել իրենց բնակավարյերից, այն դեպքում, երբ Վրաստանում ենթակառուցվածքային ծրագրերի արդյունքում տեղահանվածների վերաբնակեցման մասին համապատասխան օրենսդրություն չկա: Բացի այդ ՎԶԵԲ-ը չի խուսափում ներդրումներ կատարել Վրաստանում, ուր շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման մասին օրենքն անտեսում է հանրությանն իրազեկելու և հանրության ներգրավածությունն ապահովելու հարցերը: Վերջին շրջանում երկրի հյուսիսային հատվածում բազմաթիվ են անկանոն կառուցված ՀԷԿ-երը՝ անգամ բնության հատուկ պաշտպանվող գոտիներում, սեյսմիկ գոտիներում, որոնցից որոշներն արդեն իսկ հանգեցրել են ջրհեղեղների, սողանքների (ավելին՝ այստեղ):

Ցույց Վրաստանում հանրային լսման ժամանակ նկարը՝ Bankwatch-ի

Ընդհանրապես, ՎԶԵԲ-ը կարծես հատկապես մեծ հետաքրքրվածություն ունի ՀԷԿ-երի ասպարեզում, և դեռևս 2011թ., մինչ Խորվաթիայի՝ ԵՄ մտնելը (երբ օրենքներն է՛լ ավելի կխստանային), ՎԶԵԲ-ն այնքան շուտափույթ կերպով հաստատեց իր հերթական 123 միլիոն եվրոյի վարկը Դուբրովնիկի մոտ գտնվող Օմբլա գետի վրա ՀԷԿ կառուցելու համար, որ անգամ հաշվի չառավ գետի՝ ԵՄ-ի Natura 2000 բնության պաշտպանվող տարածքների ցանկում լինելը և նույնիսկ չսպասեց շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատմանը (ավելին՝ այստեղ): Սակայն շնորհիվ հանրային ընդդիմության՝ 2013թ. ՎԶԵԲ-ը հետ կանգնեց ՀԷԿ-ի կառուցումը ֆինանսավորելու ծրագրից (ավելին՝ այստեղ)

Վերջերս հայտնի դարձավ, որ ՎԶԵԲ-ը խնդիր չի տեսնում անգամ ազգային պարկերում հիդրոէլեկտրակայանների կառուցման համար վարկեր տրամադրելու առումով, ուստի և պատրաստվում էր Մակեդոնիայի Մավրովո ազգային պարկում կառուցվող Բոսկով մոստ ՀԷԿ-ի համար 65 միլիոն եվրո վարկ տալ: Սակայն շնորհիվ բնապահպանների ընդդիմության, ինչպես նաև Եվրոպական վայրի բնության պայմանագրի Բեռնի կոնվենցիայի մշտական հանձնաժողովի հորդորի՝ ՎԶԵԲ-ը ետ կանգնեց այս ծրագիրը ֆինանսավորելուց, իսկ ՀԲ-ն էլ ետ կանգնեց նույն ազգային պարկում մեկ այլ՝ Լուկովո Պոլե ՀԷԿ-ի ծրագրի ֆինանսավորումից (ավելին՝ այստեղ):

ՀԷԿ-երի հանդեպ ՎԶԵԲ-ի և ՄՖԿ-ի հետաքրքրվածությունը թվերով աղբյուրը՝ Bankwatch

ՎԶԵԲ-ը Ղրղզստանում

Սակայն ՎԶԵԲ-ն, իհարկե, հետաքրքրված է նաև հանքարդյունաբերությամբ: Այլ հարց է, որ նրա կողմից վարկավորվող հանքարդյունաբերական ծրագրերի չափանիշներն այնքան էլ չեն համապատասխանում բանկի չափանիշներին:

Կումտոր ոսկու հանքը Ղրղզստանում նկարը՝ Silk Road Reporters-ի

Ղրղզստանում Կումտոր ոսկու հանքում իրականացվող պայթյունները լուրջ վնաս են հասցնում կենտրոնական Ասիայի կարևորագույն սառցադաշտերին, որոնք ջրային պաշարների կարևոր աղբյուր են տարածաշրջանի համար: Սակայն հանքը տնօրինող կանադական Centerra Gold ընկերությունը պնդում է, որ սառցադաշտերը կրում են գլոբալ կլիմայական փոփոխությունների ազդեցությունը: Ղրղզստանի բնապահպանները նշում են, որ նախկինում այս սառցադաշտերը մոտ 700 միլիոն խորանարդ մետր ծավալ ունեին, իսկ այժմ մնացել է 200 միլիոն խորանարդ մետրը: Նրանք նշում են, որ սառցադաշտերի քայքայման արդյունքում սառցե, թթվային և ծանր մետաղներով հարուստ մոտ 2 միլիարդ տոննա խառը զանգված է առաջացել, որը կարող է լցվել Իսիկ Կուլ լիճը և Նարին գետը՝ վտանգելով երկրի ողջ էկոհամակարգը:

Սառցադաշտերի վիճակն ուսումնասիրող Յորքի համալսարանի երկրագետ և կլիմայագետ Ուիլիամ Քոլգանի խոսքերով, թեև Տիեն Շանում հալող սառցադաշտերի վրա ազդում է կլիմայի տաքացումը, սակայն սառցադաշտի ղրղզական հատվածի վրա բացասաբար ազդում է հատկապես Կումտորի հանքը, քանի որ մեծ քանակությամբ սառույց է դուրս բերվում գետնին հասնելու և այն փորելու նպատակով: Նա ընդգծում է, որ հանքի գործունեության ընթացքում 1998-2013թթ. ընկած ժամանակահատվածում սառույցը պակասել է տարեկան 30 մետրով, մինչդեռ հարակից վայրերում սառույցը 10 մետրով է միայն պակասել: Ուստիև հանքը մեծապես վնասում է սառցադաշտերին:

Վտանգված սառցադաշտերից հատված նկարը՝ Ռիսկելդի Սատկեի

Բացի այդ, Կումտորի հանքի տնօրինությունը հանրության հետ չի կիսվում ինֆորմացիայով, հատկապես գեոտեխնիկական ինֆորմացիայով: Բացի այդ էլ, ընկերությունը սպառնում է միջազգային արբիտրաժային դատարան դիմել, եթե որևէ փոփոխություն արվի երկրի Ջրային օրենսգրքում՝ ջրային պաշարների պահպանման վերաբերյալ: Դե իսկ ՎԶԵԲ-ը չի էլ պատրաստվում վերանայել իր շարունակական աջակցությունն այս ծրագրին՝ չնայած էկոլոգիային հասցված վնասներին, կոռուպցիոն սկանդալներին, հանքի շահագործման սկզբում ցիանիդը կրող բեռնատարի վթարի արդյունքում 2 տոննա ցիանիդի՝ մոտակա գետը թափելուն, ինչի արդյունքում 2600 գյուղացիներ տուժեցին, 1000-ն էլ հայտնվեցին հիվանդանոցում: Բացի այդ տեղացիները բողոքում են հանքի փոշու տարածման արդյունքում տեղացիների մոտ առաջացած առողջական խնդիրներից: Բայց ոչ միայն սա, այլև այն հանգամանքը, որ հանքին ընդդիմացող մի շարք տեղացիներ և ակտիվիստներ ազատազրկվել են, ամենևին էլ չի մտահոգում ՎԶԵԲ-ին (ավելին՝ այստեղ, այստեղ և այստեղ):

Նման ծրագրերի թիվը, ցավոք, շատ մեծ է: Սակայն բավարարվելով ՀԲ-ի, ՄՖԿ-ի և ՎԶԵԲ-ի ֆինանսավորած ծրագրերի այս մի քանի օրինակներով, մեր նպատակն է ի ցույց դնել նման ֆինանսական կառույցների ամենամեծ ու հիմնական նպատակը։ Դա ֆինանսական շահն է իրենց իսկ համար, ինչը հատկապես հեշտ է հետապնդել այնպիսի զարգացող երկրներում, որոնք աչքի են ընկնում չկայացած կամ կիսակայացած արդարադատական համակարգերով, ժողովրդավարության պակասով և վերահսկողության բացակայությամբ: Նման ծրագրերն ի վերջո նաև ցույց են տալիս, թե ինչպես այս ֆինանսական կառույցների որդեգրած չափանիշները որևէ դերակատարում չունեն բնությանն ու մարդկանց չնվասելու կամ այդ վնասներն ինչ-որ կերպ կանխելու առումով:

Հայկական բնապահպանական ճակատ (ՀԲՃ) քաղաքացիական նախաձեռնություն