Խորհրդային շրջանում մեր հանրության հոգեւոր առողջության մակարդակը լավ էլ բարձր է եղել։ Հետխորհրդային շրջանում էլ է բարձր։
1982-83 թթ. սկսած, ի թիվս այլախոհների, խորհրդային իշխանություններն սկսում են հալածել նաեւ սակավաթիվ ու, թվում է, անվտանգ կրոնական մի համայնքի` կրիշնայականներին:
Հայրս ականջը ռադիոյին հպած անընդհատ պտտում էր ալիքներ որսացող կոճակը, որ ձայնը բռնացնի ու այդ խշշոցի միջից հնարավորինս շատ տեղեկություններ որսա։
«Քննության ժամանակ քննիչի գլխավոր գործերից մեկն էլ մեր խմբակի անդամների միջեւ արհեստական հակասություններ ստեղծելը եւ անվստահություն սերմանել էր։ Մի ցուցմունքի հետ կապված Վահանն ինձանից նեղվել էր։ Մեր հարաբերությունները սրվեցին»։
Գեորգի Պավելի Խոմիզուրին ծնվել է 1942 թ., Բաքու քաղաքում: Բարձրագույն կրթությունն ստացել է Մոսկվայում: Մասնագիտությամբ երկրաբան է:
Ռաֆայել Աշոտի Պապայանը ծնվել 1942 թ., Երեւանում: Դրամատուրգ Արամաշոտ Պապայանի որդին է: Ավարտել է Երեւանի Բրյուսովի անվան ռուսաց եւ օտար լեզուների պետական մանկավարժական ինստիտուտը:
Ավետյանի հայրը եղել է ժամանակի լավագույն գերմանագետներից մեկը: 1937 թվականին նրան կալանավորել, այնուհետեւ գնդակահարել են, իսկ ընտանիքին`աքսորել:
Խորհրդային Միությունում առաջին Հելսինկյան խումբը ձեւավորվեց Մոսկվայում, 1976 թվականին: Այնուհետեւ հայտարարվեցին ուկրաինական, լիտվական, վրացական եւ հայկական նմանօրինակ խմբերի ստեղծման մասին:
Շիրակ Գյունաշյանի նկատմամբ կայացված երկրորդ դատավճիռը կարող է խորհրդային տարիների «արդարադատության» ցցուն նմուշ լինել:
Սա Ազատ Արշակյանի երկրորդ եւ Աշոտ Նավասարդյանի երրորդ դատապարտումն էր։ Մինչ այս Արշակյանը դատապարտվել էր 1974 թ․, իսկ Նավասարդյանը 1970 եւ 1974 թթ․։
Առաջարկեցին գրել նամակ-խոստում այն մասին, որ ապագայում կապրեմ խորհրդային օրենքներին համապատասխան` չխախտելով դրանք, եւ ազատություն ստանալ: Ես հրաժարվեցի:
Անգամ գաղտնի եմ ամուսնացել: Ապագա կինս Երեւանից չէր, նրան բերելու համար պետք է քաղաքից դուրս գայի, իսկ թույլտվություն չունեի:
1980 թ. մայիսի 21-ի առավոտյան ժամը 7-ի սահմաններում, երբ տան անդամները դեռ քնած են լինում, ՊԱԿ-ի աշխատակիցներն այցելում են Իշխան Մկրտչյանի եղբոր` Երեւանի Ախպարաշեն կոչվող թաղամասում գտնվող տունը:
Կազմակերպության բոլոր անդամները չէ, որ գիտեին, որ հանդիսանում են ավելի մեծ եւ ավելի հին կազմակերպության` ԱՄԿ կառույց: 1978-ին ծրագրված, իսկ 1979-ին արդեն գործող այս կազմակերպությունը բավական արագ համալրվում է նոր անդամներով:
1980 թ. մայիսի 13-ին` բավական ուշ պապան դեռ գործի էր: Տանը անհանգստանում էինք: Որպես կանոն, ինքն այդքան չէր ուշանում: Երեկոյան 10-ի կողմերը եկավ, բայց մենակ չէր:
Սմբատ Բատիկի Մելքոնյանը ծնվել է 1956 թ., Աշտարակ քաղաքում: Սովորել է Բրյուսովի անվան օտար լեզուների ինստիտուտում:
Արսեն Հայկազի Ղազարյանը ծնվել է 1952 թ., Երեւան քաղաքում: Առնչություններ է ունեցել Ազգային միացյալ կուսակցության անդամ Շահեն եւ Մարզպետ Հարությունյանների հետ:
2001-ին՝ 72 տարեկանում վախճանված Ալեքսանդր Մանուչարյանն այսօր՝ փետրվարի 19-ին կդառնար 90 տարեկան։
Էդուարդ Բագրատի Հարությունյանը ծնվել է 1926 թ., Լեռնային Ղարաբաղի Մարտակերտի շրջանի Թալիշ գյուղում:
Մոսկովյան մետրոյի պայթյունը հետագայում էապես ազդեց հայ այլախոհներից շատերի ճակատագրերի վրա: Հալածանքները Հայաստանում առավել ուժգնացան: 1978 թվականից հետո կալանավորված այլախոհներին դատապարտում էին է՛լ ավելի մեծ պատժաչափերով:
Մետրոյի պայթյունից հետո շինծու մեղադրանքներով կալանավորվեցին ու 1978-ի նոյեմբեր-դեկտեմբեր ամիսներին դատապարտվեցին Ազգային միացյալ կուսակցության հիմնադիրներ Հայկազ Խաչատրյանը եւ Շահեն Հարությունյանը։
Ամեն օր սպասվում էին նորանոր կալանավորումներ: Պարույրի հետ պայմանավորվել էինք` եթե ձերբակալեն իրեն, փորձելու է կալանավայրից կապ հաստատել ինձ հետ:
Ռազմիկ Արտավազդի Զոհրաբյանը ծնվել է 1950 թ., Երեւան քաղաքում: Սարի թաղում վարձած նրա բնակարանում է կազմակերպվել ընդհատակյա տպարանը: Ակտիվորեն մասնակցել է թռուցիկների տպագրման ու տարածման աշխատանքներին:
1973-74-ը Ազգային միացյալ կուսակցության պատմության մեջ յուրահատուկ ժամանակահատված էր։
Մինչեւ ազատազրկվելն աշխատել է Երեւանի «Պոլիվինիլացետատ» գործարանում: Դեռեւս դպրոցում կազմակերպել է աշակերտական-հայրենասիրական «Ամրոց» անունով խմբակ, որը ժամանակ անց բացահայտվել է:
Ըստ էության որպես ՊԱԿ-ի զոհ կարելի է ներկայացնել շատերին:
«Մեր կազմակերպությունը մարդաշատ էր, սակայն բոլորը չէ, որ ճանաչում էին իրար: Բաժանված էինք տասնյակների, եւ յուրաքանչյուր տասնապետ ճանաչում էր մյուս տասնյակի տասնապետին եւ այսպես շարունակ»:
Բացի անկախության համար պայքարի կոչ պարունակող թռուցիկներից ու տպագիր այլ նյութերի տարածումից, ԱՄԿ-ականները մարդաշատ ու տեսանելի վայրերում, շենքերի ու շինությունների պատերին, ճանապարհներին ու մայրուղիների վրա անկախության կոչեր են գրում:
Բագրատ Շահվերդյանն իր գործունեությունն սկսել է 1963 թվականին: Մինչեւ 1970-ականների կեսերը հրապարակում եղած հայ այլախոհներից նա առանձնանում է ծավալված այլախոհական գործունեության նկատմամբ իր ուրույն մոտեցմամբ:
Ես դեռ սպասում եմ իմ երազած Հայաստանին:
ՊԱԿ-ն այդպես էլ, ողջ նախաքննության ընթացքում, չկարողացավ իմանալ նրանցից` իրենց հետ շփումներ ունեցող այլ կազմակերպությունների ու անհատ այլախոհների անուններն, ու ստիպված էր դատավճռում նշել, որ այդ մարդիկ մնում են գործով չպարզված:
Աշոտ Նավասարդյանը եւ Ազատ Արշակյանը միակ հայ քաղբանտարկյալներն են, որ առանձնապես վտանգավոր ռեցիդիվիստներ են ճանաչվել:
1969թ. հունվարի 9-ին Երեւանում տեղի ունեցավ Ազգային միացյալ կուսակցության հիմնադիրներ Հայկազ Խաչատրյանի, Ստեփան Զատիկյանի եւ Շահեն Հարությունյանի դատավարությունը: Պետանվտանգության կոմիտեում, հավանաբար, վստահ են եղել, որ հակախորհրդային այդ կազմակերպությունը,...
«Հանուն Հայրենիքի» ամսագրի հրատարակմանն աջակցելու համար` խմբի անդամների հետ ձերբակալվում է նաեւ Հայկ Իսկանդարյանը: Դատավարությունից առաջ նա մահացավ ՊԱԿ-ի մեկուսարանում: Մինչ օրս նրա մահվան հանգամանքները հայտնի չեն եւ անհայտ կմնան այնքան ժամանակ,...
Թորոսյանին է հաջողվել ամսագրի տպագրման համար անհրաժեշտ տպատառեր հայթայթել: Կալանավորվել է 1968-ի հուլիսի 4-ին: Դատապարտվել է վեց տարի ազատազրկման: Պատիժը կրել է Մորդովիայի քաղաքական ճամբարներում: Ազատ արձակվելուց հետո վերադարձել է Երեւան: Եղել...
«Հանուն Հայրենիքի» ամսագիրը հրատարակած խմբի անդամների նկատմամբ դատավճիռը հրապարակվել է 1969 թ. փետրվարի 28-ին: Բոլորն էլ դատապարտվել են ՀԽՍՀ քր. օր.-ի 65 հոդվածի 1-ին մասով (հակասովետական ագիտացիա եւ պրոպագանդա) եւ 67 հոդվածով (առանձնապես վտանգավոր պետական...
Ընդհատակյա գործունեություն սկսել է ծավալել 1963 թվականից։ Անդամակցել է այդ շրջանում գործող «Հայ երիտասարդների միություն» կազմակերպությանը։ Հետագայում այս կազմակերպության ղեկավար անդամների գործով, որ հայտնի է նաեւ որպես «Յոթի գործ» կամ «Յոթ...
Մի դրվագում Ստեփան Զատիկյանն ասում է. «Ես արդեն քանիցս հայտարարել եմ, որ հրաժարվում եմ ձեր դատ-ֆարսից եւ ոչ մի փաստաբանի կարիք չեմ զգում: Ես ինքս եմ մեղադրողը, ոչ թե` մեղադրյալը: Դուք ինձ դատելու իշխանություն չունեք, քանի որ ջհուդառուսական կայսրությունն...
Վստահ ենք, որ կգա այն ժամանակը, երբ Հայկազ Խաչատրյանն իր արժանի տեղը կգրավի մեր նորագույն պատմության էջերում:
1967 թ. ապրիլին, Ցեղասպանության օրվա կապակցությամբ, ԱՄԿ-ն տարածում է «Փարոս» վերնագրով իր առաջին թռուցիկը, իսկ նույն տարվա հոկտեմբերի 19-20-ին տարածում է նաեւ չորս էջից բաղկացած «Փարոս» թերթը` հետեւյալ ութ հոդվածներով. «Ելնում են նորերը», «Հայ ժողովրդին»,...
1966 թվականի հոկտեմբերին Հայկազ Խաչատրյանը եւ նրա համախոհներ Ստեփան Զատիկյանն ու Շահեն Հարությունյանը հիմնադրում են Ազգային միացյալ կուսակցությունը: Այս կուսակցությունն էապես տարբերվում էր իրենից առաջ եղած բոլոր կազմակերպություններից:
Վարդանյանը հիշում է, որ ձերբակալվելուց հետո քննչական խմբում ընդգրկված քննիչներից մեկը՝ քննիչի իր գործը պարտաճանաչ անելուն զուգահեռ, մարդկային հետաքրքիր վերաբերմունք էր դրսեւորում։ Օրինակ՝ այդ քննիչն է առաջարկել ցուցմունքներ չտալ վանաձորցի...
Ռաֆիկ Ղարագուլյանը ուներ ֆիզիկական արատ։ Նրա ձախ ոտքը աջից կարճ էր 7,5 սմ- ով։ Դատապարտվել է 1 տարի ժամանակով ազատազրկման: Պատիժը կրել է Հայաստանում` Շահումյանի ընդհանուր ռեժիմի գաղութում: Ազատ արձակվելուց հետո զբաղվել է նկարչությամբ:
Ռուբեն Հովսեփյանը ստեղծել է Հայ հայրենասերների միության «Հույս» անվամբ մասնաճյուղը մանկավարժական ինստիտուտում եւ ակտիվ մասնակցություն է ունեցել ինչպես թռուցիկների կազմման ու բազմացման, այնպես էլ դրանց տարածման գործում։
Հակոբջան Դրաստամատի Թադեւոսյանը ծնվել է 1949 թ., Արտաշատի շրջանի Մուղան (Մասիսի շրջանի Հովտաշեն) գյուղում:
1967-68 թթ. ասպարեզ է գալիս մի նոր կազմակերպություն` «Հայ հայրենասերների միությունը» (ՀՀՄ): Միությունն ուներ իր կանոնադրությունը, որը քննարկվել եւ ընդունվել էր կազմակերպության ընդհանուր ժողովում: Նոր անդամները պետք է ընդունեին այդ կանոնադրության դրույթները,...
1965թ. ապրիլի 24-ին կայացած ցույցը գլխիվայր շրջեց ամեն ինչ, ջարդեց բազմաթիվ տաբուներ: Այդ ցույցից հետո հանրությունը, հատկապես քաղաքական այլախոհական պայքարի մեջ ընդգրկված մարդիկ սկսեցին գիտակցել, որ կարելի է եւ կարո՛ղ են հակադրվել գործող կարգերին,...
Եթե ժամանակին, խորհրդային երկրի փլուզումից հետո պաշտոնապես դատապարտվեր կոմունիստական մարդատյաց գաղափարախոսությունը եւ որպես դրա ծնունդ՝ խորհրդային շրջանի արհավիրքներն, ապա դրանով մեր անցյալի եւ ներկայի միջեւ սահման դրված կլիներ, որը թույլ...
Մինչեւ տպագրական հաստոց ունենալը խմբի անդամները կարողացել են գրամեքենաներ հայթայթել, մի գործ, որը խորհրդային շրջանում մեծ դժվարությունների հետ էր կապված։ Գրամեքենաներից մեկը գտնվել է Հովհաննիսյանի մոտ, որի վրա նա մեքենագրել ու բազմացրել է կազմակերպությունում...