Բագրատ Խաչատրյան 

Ամեն ինչ սկսվեց ճանապարհային երթևեկության կանոնների խախտումները գրառող տեսախցիկների կիրառումից: Ճանապարհային ոստիկանության տեսանկարահանման միջոցով հայտնաբերված խախտումների արձանագրման կենտրոնը սկսեց միլիոնավոր վարչական տույժ նշանակելու մասին որոշումներ արձակել և հանձնել հասցեատերերին: Մի մասն էլ ինձ բաժին հասավ, 2013 թվականի նոյեմբերի 28-ից մինչև 2014 թվականի հունվարի 23-ը, այսինքն երկու ամսվանից քիչ ժամանակահատվածում, ստացել եմ ընդհանուր առմամբ չորս որոշում, որից երեքում արձանագրված էր, թե իբր «կանգառ եմ կատարել կանգառն արգելված վայրում»:  Չորս որոշումն էլ լիովին անհիմն էին և բողոքարկվել են իմ կողմից: Երկուսը արդեն իսկ բեկանվել են Ճանապարհային ոստիկանության պետ պարոն Ա. Գալստյանի կողմից` մի դեպքում «որոշումը տեխնիկական վրիպակի արդյունք է» մեկնաբանությամբ, մյուս դեպքում` «իրավախախտման փաստի առկայությունը համարվել է կասկածելի, ինչը մեկնաբանվել է հօգուտ Ձեզ» ձևակերպմամբ:  

Մյուս երկու վերադասության կարգով դիմում-բողոքները չեն բավարարվել, և այդ կապակցությամբ հարկադրված եմ եղել դիմել ՀՀ Վարչական դատարան, որն իմ հստակ հիմնավորված հայցադիմումները ընդունել է վարույթ և նշանակել դատաքննություններ ս.թ. ապրիլի 18-ին և 22-ին:

Նախ նշեմ, որ «կանգառն արգելված վայր» հասկացողությունը կարելի է օգտագործել դիցաբանությունում կամ էպիկական ժանրի հերոսական ուղղվածություն ունեցող վեպերում, իսկ երբ խոսքը գնում է ճանապարհային երթևեկության մասին, և, առավել ևս, երբ անձի նկատմամբ կայացվում է վարչական տույժ նշանակելու մասին որոշում, ապա պետական մարմինը պարտավոր է հիմնավորել, թե գործող ՀՀ ճանապարհային երթևեկության կանոնների կոնկրետ որ կետի պահանջներն են խախտվել:

Բողոքարկված և մերժված որոշումներից մեկը հետևյալի մասին էր` ինձ պատկանող տրանսպորտային միջոցը ավելի քան երկու ժամ կայանել էի Երևանի Հանրապետության փողոցի մայթեզրի մոտ: Վարչական ակտում Ճանապարհային ոստիկանության ՏՄՀԽԱ կենտրոնի տեսուչը  չգիտես ինչու նշել է, թե իբր կատարել եմ կանգառ և ոչ թե կայանում, այն էլ` Խանջյան / Սայաթ-Նովա խաչմերուկի հատվածում,  միաժամանակ կցել է իրավախախտումն ընդհանրապես չբնորոշող հետևյալ նկարը:

Ուսումնասիրելով ծածկագրի տակ թաքնված տեսանյութը, պարզվեց, որ  իմ ավտոմեքենան պատկերված է հետիոտնային անցում գծանշանից մոտ 1 մետր անց: Մի՞թե չի կարելի որոշման մեջ հստակ անվանել ենթադրվող իրավախախտումը և մատնանշել, թե երթևեկության կանոնների կոնկրետ որ կետն են համարել խախտված:

Մի՞թե չի կարելի ճիշտ նշել կայանման վայրը և ներկայացնել իր լիազորությունը հաստատող իրավական հիմքը:  Մի՞թե չի կարելի կցել այնպեսի լուսանկար, որը առանց անհատական ծածկագրի տակ թաքնված տեսանյութի դիտման էլ կարտահայտի ենթադրվող իրավախախտման բնույթը: Օրինակ` այսպիսի նկար (քաղված է այդ նույն տեսանյութից): Այլ կերպ ասած, նման անորակ և թերի կազմված որոշումները, իմ կարծիքով, ի սկզբանե չեն կարող հիմք հանդիսանալ վարչական տույժ նշանակելու համար:

Ինչևէ, ծանոթանալով տեսանյութին, ենթադրել եմ (և դա հետագայում հաստատվել է), որ արձանագրություն կազմելիս Ճանապարհային ոստիկանությունը նկատի է ունեցել կանոնների IX գլխի (ԿԱՆԳԱՌԸ ԵՎ ԿԱՅԱՆՈՒՄԸ) 84-րդ (Կանգառն արգելվում է`) հոդվածի 4-րդ կետը, որով արգելվում է կանգառն «հետիոտնային անցումների վրա և երթևեկելի մասի հետ հետիոտնային անցումների շփման եզրերից (դեպի երթևեկելի մասեր) 5 մ պակաս վայրում»:  Սակայն այս կետն ուղղակիորեն հակասում է 1968 թվականի նոյեմբերի 8-ին Վիեննայում ընդունված Ճանապարհային երթևեկության մասին կոնվենցիայի 23-րդ հոդվածի 3-րդ կետի i) ենթակետի պահանջներին, որոնք հստակ ձևակերպված են ինչպես` Ճանապարհի երթևեկելի մասի վրա ցանկացած կանգառը կամ կայանելն արգելվում է հետիոտների համար նախատեսված անցումներում, հեծանվորդների համար նախատեսված անցումներում և երկաթուղային գծանցերում:

Մինչդեռ, ՀՀ սահմանդրության 6-րդ հոդվածի համաձայն, «Եթե վավերացված միջազգային պայմանագրում սահմանվում են այլ նորմեր, քան նախատեսված են օրենքներով, ապա կիրառվում են այդ նորմերը»: Նույնն է սահմանված նաև ՀՀ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՊԱՅՄԱՆԱԳՐԵՐԻ ՄԱՍԻՆ ՕՐԵՆՔԻ  5-րդ հոդվածի 3-րդ կետով` Եթե սույն օրենքով սահմանված կարգով վավերացված միջազգային պայմանագրում սահմանվում են այլ նորմեր, քան նախատեսված են Հայաստանի Հանրապետության օրենքներով, ապա կիրառվում են վավերացված միջազգային պայմանագրի նորմերը:

Վիեննայում ընդունված Ճանապարհային երթևեկության մասին կոնվենցիան վավերացվել է Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովի 2004 թվականի հոկտեմբերի 25-ի որոշմամբ և նրա դրույթները 2006 թվականի փետրվարի 8-ից, հանդիսանալով իրավական համակարգի բաղկացուցիչ մաս, ենթակա են անվերապահ կատարման և գործում են Հայաստանի Հանրապետության ողջ տարածքում անմիջականորեն: Սակայն Ճանապարհային ոստիկանությունը հաշվի չի առել իմ դիմումում նշված այս հանգամանքը և, անտեսելով վավերացված միջազգային պայմանագիրը, մերժել է իմ բողոքը:

Պարզվում է, որ կանոնների 84-րդ (Կանգառն արգելվում է`) հոդվածի 4-րդ կետը միշտ չէ որ հնչել է ներկայիս ձևով, այն այդպիսինն է դարձել  2011 թվականի դեկտեմբերի 15-ի  №1798-Ն ՀՀ կառավարության որոշման «կ.» կետի շնորհիվ խմբագրվելու հետևանքով, այն է` 84-րդ կետի 3-րդ ենթակետը «եզրի» բառից հետո լրացնել «կամ որևէ արգելքի» բառերով, իսկ 4-րդ ենթակետում «մինչև 5 մ դրանցից առաջ» բառերը փոխարինել «երթևեկելի մասի հետ հետիոտնային անցումների շփման եզրերից (դեպի երթևեկելի մասեր) 5 մ պակաս վայրում» բառերով:  Զարմանալին այն է, որ այս մեկ «կ.» կետով երկու անօրեն փոփոխություն է կատարվել ճանապարհային երթևեկության կանոններում: Մեկի մասին քիչ վեր արդեն ասվել է, այն ուղղակիորեն հակասում է վավերացված միջազգային պայմանագիրի դրույթներին և այդ կապակցությամբ ս.թ. մարտի 19-ին դիմում եմ ներկայացրել ՀՀ վարչապետին:

Մյուս փոփոխությունն ավելի խայտառակ իրավիճակ է ստեղծում: Փաստացի, 84-րդ հոդվածի 3-րդ կետը իր մեջ ներառում է բազում սահմանափակումներ, մասնավորապես, նրանցից մեկը կարելի է ընկալել որպես` Կանգառն արգելվում է այն վայրերում, որտեղ կանգնած տրանսպորտային միջոցի և որևէ արգելքի միջև տարածությունը 3 մ պակաս է:  Հիմա տեսնենք, թե այս պարագայում ինչ իմաստ է կրում արգելք բառը: Ըստ ՀՀ կառավարության 2007 թվականի հունիսի 28-ի №955-Ն որոշմամբ հաստատված Հայաստանի Հանրապետության ճանապարհային երթևեկության կանոնների 3-րդ հոդվածի, արգելք հասկացությունը նշանակում է` երթևեկելի մասի որևէ գոտու վրա գտնվող անշարժ օբյեկտ (վնասված կամ անսարք տրանսպորտային միջոց, կողմնակի առարկա, ճանապարհի ծածկույթի վնասվածք և այլն), որը վարորդներին զրկում է նույն գոտիով երթևեկությունը շարունակելու հնարավորությունից:  Այսինքն՝ քամուց, կամ կողքից ընթացող մեքենաներից ճոճվող կողմնակի առարկան, օրինակ փայտը, կամ սարքին և չվնասված տրանսպորտային միջոցը, որը վարորդի ինքնակամության, կամ վառելիքի վերջանալու պատճառով գտնվում է երթևեկելի մասի վրա արդեն չի՞ գնահատվում որպես արգելք: Եվ այդ երբվանի՞ց է ճանապարհի ծածկույթի վնասվածքը համարվում անշարժ օբյեկտ: Կամ ի՞նչ է նշանակում «և այլն» հասկացությունը, օրինակ` անձրևաջրի մի փոքրիկ կուտակումը հանդիսանո՞ւմ է արգելք, թե՝ ոչ:

Օրենսդիր փաստաթղթի նման ձևակերպումները ակնհայտ անհեթեթություն է, և Ճանապարհային ոստիկանության աշխատակցի կողմից կարող են մեկնաբանվել ի վնաս վարորդին:

Կա մեկ զարմանալի հանգամանք ևս, ներկայումս Երևան քաղաքի փողոցների վճարովի ավտոկայանատեղերի, այսպես կոչված «կարմիր գծանշումներով» տարանջատված հատվածների և հետիոտնային անցումների միջև հեռավորությունը հաճախ կազմում է 1-2 մետր: Ստացվում է` վճարովի ավտոկանգառներում կայանելիս կարելի է խախտել Ճանապարհային երթևեկության կանոնները, իսկ մյուս դեպքերում` ո՞չ: Սա, իմ կարծիքով, միանշանակ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 7-րդ հոդվածի դրույթների խախտում է, այն է` «Վարչական մարմիններին արգելվում է անհավասար մոտեցում ցուցաբերել միատեսակ փաստական հանգամանքների նկատմամբ, եթե առկա չէ դրանց տարբերակման որևէ հիմք: Վարչական մարմինները պարտավոր են անհատական մոտեցում ցուցաբերել էապես տարբեր փաստական հանգամանքների նկատմամբ: Եթե վարչական մարմինը որևէ հայեցողական լիազորություն իրականացրել է որոշակի ձևով, ապա միանման դեպքերում հետագայում ևս պարտավոր է իր այդ հայեցողական լիազորությունն իրականացնել նույն ձևով: Պետք է նկատի ունենալ, որ ՀՀ օրենսդրությամբ վճարովի ավտոկայանատեղերի համար որևէ առանձնահատուկ մոտեցում սահմանված չէ:

Մոտենանք հիմնական հարցերից մեկին…  ի՞նչ անհրաժեշտություն կար նման փոփոխություններ կատարելու համար: Ի՞նչ նպատակ կարող էին հետապնդել այս երկու փոփոխությունները: Պատասխանը միակն է` արվել է ամեն ինչ, որպեսզի իրավական դաշտում ստեղծվի խառնաշփոթ և հնարավոր լինի անգամ օրենքի յուրաքանչյուր տառին հետևող անձանց նկատմամբ կայացնել վարչական տույժեր և անհիմն նշանակել դրամական տուգանքներ: Վառ օրինակ են հանդիսանում իմ նկատմամբ կայացված և այնուհետ բեկանված կամ դեռ դատարանի վարույթում գտնվող բազմաթիվ որոշումները:

Ստեղծված իրավիճակը ներկայացրել եմ նաև ՀՀ կառավարությանն առընթեր Հայաստանի Հանրապետության ոստիկանության պետ Վլադիմիր Գասպարյանին (2014 թվականի փետրվարի 13-ի նամակով), այդ թվում տեղեկացրել եմ, որ «Ճանապարհային ոստիկանություն» ծառայության աշխատակիցների և ղեկավարության անբարեխիղճ աշխատանքի հետևանքով խախտվում են ՀՀ օրենսդրությամբ ամրագրված իմ իրավունքները, հասցվում է նյութական և բարոյական վնաս, հարկադրված եմ լինում ժամանակ կորցնել բազում անհիմն մեղադրանքները բողոքարկելու համար, միաժամանակ խնդրել եմ անդրադառնալ ստեղծված իրավիճակին, սահմանել անհրաժեշտ հսկողություն, ի վերջո՝ համապատասխան պատժամիջոցներ կիրառել մեղավոր անձանց նկատմամբ: Ստացել եմ հետևյալ պատասխանը ` «Հարգելի պարոն Խաչատրյան, Ձեր կողմից դիմումում նշված, նախկինում   Ճանապարհային ոստիկանության կողմից կայացված որոշումների հետ կապված Ձեր բողոքները բավարարվել են  և ստացել համապատասխան իրավական կարգավորում, ինչի համար էլ դրանց կրկին անգամ անդրադառնալը նպատակահարմար չէ, իր հերթին Ճանապարհային ոստիկանություն ծառայությունը մշտապես գտնվում է ՀՀ ոստիկանության պետի հսկողության տակ»:

Նման պատասխանը ակնհայտ արդարացնում է Ճանապարհային ոստիկանության անբարեխիղճ աշխատանքի հետևանքով լիովին անհիմն նշանակված դրամական տուգանքները և թևավորում այդ ծառայության աշխատակիցներին գործել նույն ոճով, այսինքն` շարունակել կայացնել ոչնչով չհիմնավորված և թերի կազմված վարչական տույժեր: Այս մոտեցումն էլ ունի իր բացատրությունը, մեկը կբողոքարկի, իսկ տասն էլ հնազանդ կմուծեն: Անտեսելով իմ կողմից հիշատակված Վիեննայում ընդունված Ճանապարհային երթևեկության մասին կոնվենցիայի նորմերը, միևնույն պատասխանի մեջ ներառում են նաև «պարզաբանում»,  թե  Ճանապարհային ոստիկանությունը շատ արդարացի է կայացրել իմ նկատմամբ վարչական տույժ նշանակելու մասին որոշումը, քանի որ ղեկավարվել է ՀՀ կառավարության 2007 թվականի հունիսի 28-ի №955-Ն որոշմամբ հաստատված Հայաստանի Հանրապետության ճանապարհային երթևեկության կանոնների 84-րդ (Կանգառն արգելվում է`) հոդվածի 4-րդ կետով: Կարծում եմ սա միտումնավոր է արված` չէ՞ որ նրանք պարտավոր են իմանալ` եթե Հայաստանի Հանրապետության օրենդրությամբ նախատեսվածը հակասում է վավերացված միջազգային պայմանագրի դրույթներին, ապա կիրառվում են վավերացված միջազգային պայմանագրի նորմերը: Ուստի, քաջ գիտակցում են, որ Ճանապարհային ոստիկանությունը իմ նկատմամբ որոշում կայացնելիս պարտավոր էր ղեկավարվել ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից վավերացված և նեկայումս գործող Վիեննայում ընդունված Ճանապարհային երթևեկության մասին կոնվենցիայի նորմերով, այլ ոչ թե հիմնվեր ՀՀ օրենսդրությանը հակասող ՀՀ կառավարության 2007 թվականի հունիսի 28-ի №955-Ն որոշմամբ հաստատված Հայաստանի Հանրապետության ճանապարհային երթևեկության կանոնների 84-րդ (Կանգառն արգելվում է`) հոդվածին:

Եվ երկրորդ հիմնական հարցը` մինչև ե՞րբ Ճանապարհային ոստիկանության տեսանկարահանման միջոցով հայտնաբերված խախտումների արձանագրման կենտրոնի գործունեության մեջ շարունակելու է տիրել ամենաթողության մթնոլորտը, մինչև ե՞րբ կարելի է հանդուրժել ճանապարհային ոստիկանության կամայականությունները:  Ինչո՞ւ է ճանապարհային ոստիկանության գործունեության հիմքում դրված վարորդներին կեղեքելը, և ոչ թե ժողովրդին ծառայելը: Ինչո՞ւ հարևան Վրաստանում ճանապարհային ոստիկանը կարող է լինել արդար և հանրության կողմից հարգված, իսկ մեր երկրի քաղաքացիները ինչպես կանոն ատելությամբ լի են այդ ծառայության աշխատակիցների նկատմամբ:

Նույն հարցին ՀՀ կառավարության 2014 թվականի մարտի 27-ի նիստին անդրադարձել է ՀՀ վարչապետ Տիգրան Սարգսյանը: Մասնավորապես նա ասել է` Այսօրվա նիստը ցանկանում եմ սկսել մի հանձնարարականով: Խնդիրն այսօր գտնվում է հանրության ուշադրության կենտրոնում և շատ հաճախ դժգոհությունների համար լուրջ դրդապատճառ է հանդիսանում. խոսքը ճանապարհային երթևեկության կանոնների համար կիրառվող տուգանքների մասին է: Որքանո՞վ են այդ տուգանքներն արդարացի, համաչափ են արդյոք մեր օրենսդրությանը նկարագրված դեպքերը, երբ մենք կիրառում ենք տուգանքներ, օրենսդրության մեջ ունե՞նք բացեր, ինչպիսի՞ն է միջազգային պրակտիկան և միջազգային պրակտիկայից կարո՞ղ ենք մեզ համար ընտրել այնպիսի մեխանիզմներ, որպեսզի մեր քաղաքացիները նույնպես ընդունեն, որ օրենսդրությունը և տուգանքների չափերը, որ կիրառվում են Հայաստանի Հանրապետությունում, արդար են: Այս հարցերի պատասխանները հանրությանը ներկայացնելու համար հանձնարարում եմ պարոն Գաբրիելյանին՝ պատրաստել վարչապետի որոշման տեքստ, և մենք ստեղծենք աշխատանքային խումբ՝ արդարադատության նախարարության գլխավորությամբ…

Հուսանք, որ վարչապետի հնչեցրած հանձնարարականը հղի է այս ոլորտի մեծ և շուտափույտ բարեփոխումներով: Այնպիսի բարեփոխումներով, որոնց հետևանքով կվերանա Ճանապարհային ոստիկանության օգտագործումն որպես հանրությանը գրպանահատող գործիք:

Իմիջիայլոց կոնվենցիայի հայերեն տեքստում էլ կան անհամապատասխանություններ անգլերեն բնագրի հետ, որի հարցը նույնպես բարձրացրել եմ վարչապետին ուղղված իմ նամակում:

Օրենսդրական բարելավումները և օրենքի գրագետ կիրառումը զգալի կթեթևացնեն, թե՛ ճանապարհային ոստիականության բողոքները քննող հանձնաժողովի կամ պաշտոնատար անձանց գործունեությունը, թե՛ վարչական դատարանի գործունեությունը, որն առանց այդ էլ շատ ծանրաբեռնված է: