Մհեր Ենոքյան, «Հետքի» թղթակիցը «Նուբարաշեն» բանտից 

Իմ հարցազրույցը ԱԺ պետաիրավական հանձնաժողովի նախագահ Հովհաննես Սահակյանի հետ

Բարի օր Ձեզ, պարոն Սահակյան,

Մոտ մեկ ու կես ամիս է անցել այն օրից, երբ Դուք այցելեցիք «Նուբարաշեն» ՔԿՀ: Մեր հանդիպումից շատ տպավորված եմ: Սովորաբար դատապարտյալները բարձրաստիճան պաշտոնյաներին պատկերացնում են որպես ծայրաստիճան խիստ և բացասական առումով կոշտ դիրքորոշում ունեցող մարդկանց: Զարմանալի հաճելի էր տեսնել, որ ԱԺ պետաիրավական հանձնաժողովի նախագահը բավականին բաց և անկաշկանդ մթնոլորտ ստեղծելով՝ պատրաստ է ոչ միայն լսել, այլ նաև համատեղ քննարկել դատապարտյալներին հուզող օրենսդրական խնդիրներ:

Որպես «Հետք» ինտերնետային թերթի թղթակից ՔԿՀ-ում ցանկանում եմ հարցազրույց ունենալ Ձեզ հետ: Հուսով եմ՝ չեք մերժի: «Հետքի» գործընկերներս սովորեցրել են, որ լրագրողը պետք է իր հարցերը կարճ ձևակերպի, սակայն այս անգամ պետք է խախտեմ լրագրողական կանոնը թե՛ որպես ապագա իրավաբան, թե՛ այն առումով, որ ընթերցողին ավելի պարզ լինի հարցազրույցի բուն առարկան: 

- Ի՞նչ եք կարծում, չարժե՞ օրենքում բացել «Ներքին համոզմունք» հասկացության իմաստը կամ ընդհանրապես օրենսդրորեն բացառել դատավորի կողմից ներքին համոզմամբ դատական ակտեր կայացնելու հնարավորությունը: 

- Նախ ուզում եմ ամփոփել «Նուբարաշեն» ՔԿՀ կատարած իմ այցը և շնորհակալություն հայտնել, որ Մհեր Ենոքյանը բռնեց մեկնած ձեռքը, քանի որ ես ինքս եմ առաջարկել համագործակցել՝ ասելով՝ եթե կլինեն օրենսդրական առաջարկներ, պատրաստ եմ քննարկել: Ու հիմա Մհեր Ենոքյանն ինձ նամակով հարցեր է ուղղել՝ բարձրացնելով օրենսդրական կարևոր խնդիրներ: Կուզեմ իմ նոր ձեռքբերած բարեկամի հարցադրումներին ամբողջական պատասխանել: Կարդացել եմ նաև Մհերի հեղինակած գրքերը, մեկ այլ աշխարհ եմ բացահայտել: Անձամբ ինձ շատ հետաքրքիր է: Սա ասում եմ՝ որպես Հովհաննես Սահակյան անձ:

Ինչ վերաբերում է «Ներքին համոզմունք» հասկացողությանը, ապա փորձեցի ուսումնասիրել նաև այլ երկրների փորձը: Գրեթե բոլոր երկրներում դատավորը դատական ակտ կայացնելիս առաջնորդվում է ապացույցներով և «ներքին համոզմունքով»: Երբ մենք կարողանանք հասնել նրան, որ կոնկրետ իմանանք, թե որ դեպքում որքան ապացուցողական բազա է անհրաժեշտ գործը բացահայտելու համար, այսինքն՝ ունենանք 1+1=2 ձևաչափը, այդ ժամանակ մեզ պետք չի լինի «Ներքին համոզմունքը»: Չեմ վիճում, որ «Ներքին համոզմունքն» ունի սուբյեկտիվության տարրեր հենց միայն այն պատճառով, որ օրենքը կիրառորղները մարդիկ են: Այլ հարց է, որ «Ներքին համոզմունքը» կարելի է սահմանափակել օրենսդրորեն, որ լայն չկարողանա մեկնաբանել օրենքը կիրառողը: 

- Հնարավո՞ր է արդյոք ինչ-որ քայլեր ձեռնարկել, որպեսզի այսօր արդեն իսկ պահպանվեն իրեղեն ապացույցները գոնե երկարաժամկետ ու ցմահ ազատազրկման դատապարտվածների գործերով: Չէ՞ որ ԴՆԹ թեստերով, իրեղեն ապացույցների պահպանմամբ առաջադեմ աշխարհում քրեական արդարադատության ոլորտում իսկական հեղափոխություն է արվում:   

- Քանի որ քրեական դատավարության նոր օրենսգիրք ենք քննարկում, անպայման նկատի կունենամ այս հարցը ևս: Կարևոր հարցադրում է: Արդեն նախագծում սահմանված է, որ իրեղեն ապացույցները կյանքի դեմ ուղղված հանցագործությունների պարագայում պահպանվելու են: Ես ուսունմասիրեցի ԴՆԹ թեստերի կիրառման հետ կապված խնդիրները: Պարզեցի, որ անգամ ԱՄՆ-ում ԴՆԹ հետազոտությունների խիստ մասնագիտական տեսակների ընդամենը 4 լաբորատորիա կա: Ուսումնասիրեցի նաև օրենսդրական բազան: Տեղեկացա, որ Հայաստանում մենք կարողանում ենք միայն պարզ ԴՆԹ անել, օրինակ՝ երեխայի հայրությունը որոշել, բայց ոչ մաշկի մասնիկի, մազի հիմքի վրա ԴՆԹ հետազոտությունների այլ խորքային տեսակներ: Սակայն ուրախալի լուր պիտի ասեմ. հունվար-փետրվար ամիսներին ցանկանում ենք ԱԺ-ում լսումներ անցկացնել՝ հրավիրելով համապատասխան մասնագետների,  Փորձաքննությունների ազգային բյուրոյի ներկայացուցիչներին: Գիտեմ, որ այն երկրներում, որտեղ հանցագործին նույնականացնելու հարցում կիրառվում են ԴՆԹ փորձաքննություններ, 4-5 անգամ բարձրացել է հանցագործությունների բացահայտման տոկոսը հանցագործին նույնականացնելու առումով: Ես խոսել եմ Փորձաքննությունների ազգային բյուրոյի տնօրեն Արտաշես Ջավադյանի հետ: Կարծես, թե այդ ԴՆԹ հետազոտությունների լաբորատորիան մենք կարողանում ենք փետրվար-մարտ ամիսներին ունենալ: Հենց ծանր հանցագործությունների բացահայտման հետ կապված կունենանք դրական տեղաշարժ: Անմեղ մարդիկ այս կամ այն ապացուցողական գործողությունների արդյունքում չեն հայտնվի բանտերում, հանցագործին նույնականացնելու առումով 90-95 տոկոս ճշտություն կլինի:  

- Վերջերս Հայաստան այցելած քրեական իրավունքի մասնագետ Գորան Շիմիչը «Հետքին» տված հարցազրույցում պատմել էր, որ իր ուսանողներին առաջադրանք է տալիս գոնե 1-2 օրով փակվել տանը առանց շփման հնարավորության՝ փոքր-ինչ հասկանալու համար, թե ինչ ապրումներ են ունենում ազատազրկված քաղաքացիները: Կիրառվո՞ւմ են արդյոք նման մոտեցումներ մեր բուհերում: 

- Երբ ես ծառայում էի մեր ազգային բանակում, մտածում էի, որ ընդամենը մի պատ է մեզ բաժանում հանրությունից, բայց մենք ապրում ենք ուրիշ աշխարհում, մյուսները՝ մեկ այլ: Սա հոգեբանական պահ է: Ինքս սովորել եմ ԵՊՀ իրավագիտության ֆակուլտետում, անցնում էինք հոգեբանություն, բայց նման առաջադրանք չենք ստացել՝ կամավոր ազատազրկվել: Միգուցե դա Բոսնիայի փորձն է: Մտածել եմ, որ բարձր դասարաններում սովորող մեր պատանիներին, նաև մինչև 21 տարեկան տղաներին կարելի է տանել քրեակատարողական հիմնարկներ, որպեսզի հասկանան, թե ինչ հետևաքներ կարող է ունենալ վատ արարքը: 

- Հայերենում կա ասացվածք. տերովին տերն է տարել, անտերին՝ գելը (բանտարկյալներն ասում են՝ գելն ու վոռոնյոկը: Դա կալանավորներին տեղափոխող մեքենան է): Փորձեցի մի քանի լեզուներում գտնել այս արտահայտության համարժեքը, բայց չգտա: Ի՞նչ եք կարծում՝ կգա այն օրը, երբ Հայաստանում օրենքի առաջ բոլորն էլ կլինեն հավասար: 

- Մենք փորձում ենք մի պետություն կառուցել, որտեղ չեմ կարծում, որ պետք է լինեն տերեր և անտերներ: Մեկ այլ ժողովրդական ասացվածք էլ կա՝ թունելի վերջում միշտ լույս է վառվում:

Ամփոփելով հացազրույցը և օգտվելով առիթից՝ ուզում եմ Մհեր Ենոքյանին շնորհավորել ծննդյան օրվա ու գալիք Ամանորի առթիվ: Այն կյանքն ու պայքարը, որ տեսել եմ նրա մեջ, կարծում եմ՝ հետագայում էլ կպահպանվի, քանի որ պարտադիր չէ, որ մարդը լինի ազատության մեջ, որ ստեղծագործի, ապրի լիարժեք կյանքով: Օրինակ՝ Մհերը, լինելով անազատության մեջ, աշխատում է, սովորում, հայտնի է հասարակությանը, ոչ միայն որպես դատապարտյալ, այլ որպես ստեղծագործող մարդ: Շնորհավորում եմ նաև ազատազրկման վայրերում գտնվող մեր մյուս քաղաքացիներին: Մեծ հույսեր եմ կապում ՔԿՎ նոր ղեկավարության հետ, որպեսզի ուղղիչ աշխատանքային գաղութ ասվածը համապատասխանի իր անվանը, և մարդիկ վերադառնան հասարակություն ոչ թե որպես օտար մարմին, այլ որպես հասարակության մի մասնիկ՝ վերափոխված, ուղղված: Ու թող երբևէ մենք՝ որպես հայ մարդիկ, նոր բանտեր կառուցելու խնդիր չունենանք: