Մարինե Մարտիրոսյան
Վահե Սարուխանյան 

Ֆինանսների նախարարության օպերատիվ հետախուզության վարչությունը անցյալ տարի մի շարք խոշոր ընկերությունների դեմ լրացուցիչ վճարման ենթակա գումարների ակտեր էր կազմել: Դրանցից մեկը` 3,8 մլրդ դրամի չափով (մոտ 9,5 մլն դոլար), «Դանդի Փրիշս Մեթալս Կապան» ՓԲԸ-ի վերաբերյալ էր: Վերջինս շահագործում է Կապանի ոսկի-բազմամետաղային հանքավայրը: Ընկերությունն իր դեմ կայացված ակտը վիճարկել է վարչական դատարանում: Գլխավոր տնօրեն, կանադահայ Հրաչ Ջաբրայանը անցյալ տարի հայտնեց, որ խնդրի շուրջ փորձել է հանդիպել ֆինանսների նախարարին, սակայն չի ստացվել, այդուհանդերձ, մտադիր է հարցը քննարկել երկրի նախագահի հետ: «Հետքի» հարցազրույցը Հրաչ Ջաբրայանի հետ այս եւ այլ հարցերի շուրջ է:

-Պարոն Ջաբրայան, ի՞նչ ընթացքում է Ձեր կոմբինատին ներկայացված 3,8 մլրդ դրամ պարտավորության դատական գործընթացը: datalex.am տեղեկատվական համակարգի համաձայն` վարչական դատարանում դեռ նախնական նիստեր են, չնայած գործը վարույթ է ընդունվել անցյալ տարվա հոկտեմբերին: Ինչու՞ է դատը ձգձգվում:

-Ես չեմ մասնակցել որեւէ դատական նիստի: Մեր փաստաբանների տեղեկացմամբ` հետաձգման պահանջը եղել է ֆինանսների նախարարության կողմից: Բայց գիտեմ, որ մայիսին կսկսվի դատաքննությունը:

-Այսինքն` հետ չեք կանգնել Ձեր պահանջից:

-Ինչու՞ պիտի կանգնեմ: Կասկած ունեցողը թող հետ կանգնի: Չեմ կարծում, թե Հայաստանում իմ չափ նպատակասլաց մարդ կա: Ես երբեք հետ չեմ կանգնել որեւէ բանից, ոչ էլ այս պահին հետ կկանգնեմ:

-Պարզեցի՞ք, թե կոնկրետ ինչ պատճառով է ծագել լրացուցիչ պարտավորությունը:

-Այո, մանրամասնությունններից տեղյակ եմ, բայց դրանք արծարծելն այս պահին ճիշտ չի լինի, քանի որ դատական պրոցես է սկսել: Սակայն այդ գումարից մոտ 4 մլն դոլարը տոկոսներ են:

-Ստացվե՞ց հանդիպել նախագահի հետ:

-Հանդիպել եմ նախագահի հետ, երեք անգամ` վարչապետի հետ, հանդիպել եմ նախարար Խաչատրյանին, Զախարյանին, Ճշմարիտյանին, մեր սեփականատիրոջը, Կանադայի պաշտպանության նախարարին, Կանադայի վարչապետին: Հստակ իմ տեսակետն եմ փոխանցել, որ այս ակտն անարդար է: Դատարանը պիտի որ արդար որոշում կայացնի, ու մենք հստակ հաղթելու ենք: Իսկ զրույցների մանրամասները կնախընտրեի, որ մամուլում չլինեին: Կարծում եմ` այդպես ճիշտ է:

-Բայց զրույցների ընթացքում դրական ակնկալիք ունեցա՞ք առ այն, որ նրանք ըմբռնումով են մոտեցել Ձեր տեսակետին:

-Ըմբռնումով մոտենալը միշտ եղել է: Ես միշտ ասել եմ, որ քաղաքական գործիչ չեմ, բայց երկրի նախագահն ինձ միշտ շատ լավ է ընդունել: Նույնը կարող եմ ասել վարչապետի մասին: Երբեք չի պատահել, որ դիմեմ իրենց, ու ինձ չընդունեն: Բայց չեմ ուզում բիզնեսը խառնել անձնական հարաբերություններին: Բազմիցս ասել եմ` եթե իսկապես սխալ ենք արել, պիտի այդ գումարը վճարենք, բայց ես հազար տոկոս վստահ եմ, որ նման բան չենք արել: Սակայն եթե ինչ-որ մի բան էլ արել ենք, այսպիսի գումարների չի հասնելու: Դա հաստատում եմ: Իրենք սրտացավ մոտեցել են իրավիճակին, բայց որպես երկրի ղեկավարներ, կարծում եմ, ճիշտ են անում, որ թողնում են` նորմալ պրոցեսով գնա հարցը:

Այստեղ ցավալին այն է, որ Հայաստանում որոշ նախարարություններ բիզնես-էթիկայի մոտեցում չունեն: Եթե ես լինեի ֆինանսների նախարարն ու տուգանելու լինեի երկրի ամենահզոր ընկերություններից մեկին, նախքան դա կզանգեի գլխավոր տնօրենին ու կասեի` պարոն Ջաբրայան, համեցեք, զրուցելու հարց կա, կտեղեկացնեի, կզգուշացնեի, որ հայտնաբերել ենք, ու այսպես է լինելու: Եվ ոչ թե այնպես, որ ես բազմիցս դիմեմ նախարարին, ու ինձ չընդունի: Բայց երբ վարչապետը զանգի ու ասի` Խաչատրյան, պարոն Ջաբրայանը ինձ մոտ նստած է, ուղարկում եմ Ձեզ մոտ, ընդունեք այս պահին, նախարարը հանդիպի ինձ: Ինձ համար ավելի հեշտ է հանդիպել երկրի նախագահին, վարչապետին, քան Գագիկ Խաչատրյանին: Դա անընդունելի է: Իմ զրույցը նախագահի ու վարչապետի հետ շատ ավելի արդյունավետ էր, քան նախարարի հետ: Եթե իմ ամենահասարակ բանվորը դիմի ինձ` հանդիպելու համար, կընդունեմ, չեմ ասում, թե դու հասարակ բանվոր ես, ես գլխավոր տնօրեն եմ, դու աղքատ ես, ես հարուստ եմ, չէ: Այսօր նույն այդ աշխատաոճը սպասում եմ նախագահից, վարչապետից, նախարարից:

-Մի շարք այլ կոմբինատներում եւս ֆիննախը լրացուցիչ չկատարված պարտավորություններ էր գտել, մասնավորապես, Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատում, Ախթալայում: Ու նշվում էր, որ խնդիրը ռոյալթիների հաշվարկման մեջ է:

-Հաշվարկման խնդիրն առաջանում է կառավարության ոչ հստակ մոտեցումից: 2012-ի հունվարին ռոյալթիների հաշվարկը փոխվեց: Այն իրականացվում է կառավարության տված բանաձեւով: Ես հանդիպել եմ տարբեր հանքարդյունաբերողների տնօրենների հետ, նրանցից ոչ մեկը պատրաստ չէ այլ ձեւով ռոյալթի վճարել, որովհետեւ անհնար է, որովհետեւ 10 հանքից 7-8-ը փակվելու է: Եթե նոր հաշվարկով պիտի լինի, առաջին փակողը ես կլինեմ: Ես չեմ կարող իմ վաճառքի 50 տոկոսը կառավարությանը վճարեմ. էլեկտրաէներգիան, աշխատավարձը, առօրյա ծախսերն ո՞վ պիտի վճարի: Ես պիտի անեմ:

ԶՊՄԿ-ի հետ ուղիղ զրույց չեմ ունեցել: Միայն պարոն Մաշադյանի (Ռաֆիկ Մաշադյան` ՖՆ խոշոր հարկ վճարողների հարկային տեսչության պետ- հեղ.) հայտարարությունը լսեցի, որ ԶՊՄԿ-ն համաձայնել է ու 10 մլրդ դրամ վճարել է: Եթե այդպես է, շնորհավորում եմ: Եթե ես էլ հսկայական վաճառքներ ու գերշահեր ունենայի, ես էլ պատրաստակամ կլինեի վճարել: Պիտի ընդունենք, որ Հայաստանի հանքարդյունաբերող ընկերությունների մեջ ԶՊՄԿ-ն մեկն է: Հզորությամբ, արտադրությամբ, վաճառքով Հայաստանում ոչ մեկ չի կարող մրցել Քաջարանի կոմբինատի հետ: Դա վատ չէ, շատ լավ է, բայցեւայնպես, եթե իրենք համաձայն են, չի նշանակում, որ մենք էլ պիտի համաձայնենք: Իրականությունն այն է, որ եթե իրենց պահանջով նոր գերավճարներ պիտի վճարենք, ստիպված կլինենք փակել հիմնարկը:

-Նախագահին, վարչապետին ասե՞լ եք, որ եթե իրավիճակն այսպիսին է, Դուք հստակ դիրքորոշում ունեք` փակել կոմբինատը:

-Վարչապետին հստակ ասել եմ, որ եթե այս 3,8 մլրդ-ը պիտի բռնագանձեն մեզնից ու նոր ռոյալթիներ պիտի հաշվարկեն, ես կփակեմ հիմնարկը: Նույնը ասել եմ ֆինանսների, էներգետիկայի նախարարներին: Սա ոչ շանտաժ է, ոչ էլ սպառնալիք, բիզնեսի որոշում է: Շահույթը պիտի համաչափ լինի ներդրմանը, արդարացնի այն: Այստեղ տարեկան ծախսում եմ 45-48 մլն դոլար, եթե իմ եկամուտը գոնե 60-70 մլն չլինի, ներդրումը չի արդարացվի: Իսկ անցյալ տարի մեր եկամուտը եղել է 38,5 մլն դոլար, ծախսը` 60 մլն դոլար, քանի որ մեծ ներդրումներ ենք արել: 2013-ին եկամուտը եղել է 44,5 մլն դոլար, իսկ դրանից առաջ` 74 մլն, որովհետեւ պղնձի ու ոսկու միջազգային գները շատ ավելի բարձր էին այդ ժամանակ:

Ոսկու գինը 29 տոկոս անկում է ունեցել 2012-ի դեկտեմբերից մինչ օրս, բայց մենք ոչ մի կրճատում չենք արել: Իսկ աշխատավարձերը 2011-ից մինչեւ հիմա բարձրացել են 38 տոկոսով:

-Իսկ ինչպիսի՞ն էր վարչապետի դիրքորոշումը:

-Բնականաբար, մտահոգ էր: Վարչապետը, իմ կարծիքով, հասկանում է ներկա իրավիճակը: Բայց մինչեւ մարդու կոշիկների մեջ չքայլես, չես կարող իմանալ նրա մոտեցումը, դրա համար չեմ ուզում մարդկանց քննադատել, մինչեւ չհասկանամ նրանց դիրքորոշումը: Կարծում եմ` նախագահն ու վարչապետը լուրջ մտահոգված են այս հարցով: Վերջին 3 տարիներին «Դանդին» վճարել է 45 մլն դոլար հարկ: Այսօր եթե «Դանդին» փակվի, ոչ ոք չի վճարելու այդ գումարը: Մենք տարեկան վճարում ենք մոտ 10 մլն դոլար աշխատավարձ, որ նույնպես վճարող չի լինելու: Այս հիմնարկին տարեկան 17-20 մլն դոլար կապիտալ ներդրում է պետք: Իսկապես հավատում եմ, որ շատ լավ է լինելու: Վարչապետին ասել եմ` թողեք աշխատենք, մինչեւ 2018 թ. այս հանքը հասցնելու եմ ոչ միայն միջազգային ստանդարտների, այլեւ գերազանցելու դրանք: Լավատես եմ:  

-Որքա՞ն է նվազագույն աշխատավարձը:

-Նվազագույն աշխատավարձ ստանում են հավաքարարները` 100.000 դրամ (հարկերը ներառյալ, այսինքն` սա «կեղտոտ» աշխատավարձն է- հեղ.): Բարձագույնը շատ բարձր է: Միջին աշխատավարձը 257.000 է (հարկերը ներառյալ):

-Վերջերս արտադրամասեր փակվե՞լ են:

-Ոչ: Իմ` այստեղ գալու օրվանից ունեցել ենք 1200 աշխատակից, նպատակ ունենք մինչեւ տարեվերջ ավելացնել 65-ով, քանի որ որոշ բարելավումներ պիտի անենք հանքում, ու աշխատողների կարիք ունենք: Կարող է ներքին փոփոխություններ լինեն. մի բաժինը փակենք, բայց մարդկանց տանենք մեկ այլ բաժին: Այդպիսի փոփոխություններ եղել են, ու շարունակում եմ անել: Օրինակ` անցյալ տարի փակեցի տրանսպորտի բաժինը: Մենք հանքարդյունաբերող ընկերություն ենք, ի՞նչ գործ ունենք ավտոտրանսպորտի հետ: Նույն սերվիսը հիմա էլ մատուցում ենք մեր աշխատողներին, անվճար տանում-բերում ենք, բայց մենք չենք իրականացնում: Ժամանակ էինք վատնում, մտահոգվում էինք, թե ինչքան դիզել են գողանում, պահեստամասեր էինք փոխում:

-Երեկ իմացանք, որ շինվերանորոգման արտադրամասը փակել եք:

-Այդտեղ մենք ունեինք 19 աշխատակից: Որոշեցի, որ այդ բաժինը ոչ մի բան չի բերում մեր հիմնարկին: Բոլոր աշխատողներին առաջարկվելու է աշխատանք այլ բաժիններում, մինիմում նույն` 140.000-150.000 աշխատավարձով (հարկերը ներառյալ) կամ ավելի բարձր:

-Իսկ ինչպե՞ս եք լուծելու շինվերանորոգման խնդիրները:

-Դա մեր խնդիրն է, մենք կլուծենք: Ես ինչի՞ բաժին պահեմ, որ տարին երկու ամիս աշխատում է, տաս ամիս չի աշխատում: Մեզ ձեռնտու չէ: Եթե գլխավոր տնօրենը տաժանակիր աշխատում է, թող բանվորն էլ աշխատի: Որեւէ մեկը ծուլություն չպիտի անի այս հիմնարկում: Ես ասել եմ, որ իմ նպատակը մարդ կրճատելը չէ, այլ հիմնարկն արդյունավետ աշխատեցնելը:

-ԶՊՄԿ-ի ադմինիստրատիվ տնօրեն Վահե Հակոբյանը մեզ հետ զրույցում պատմել է, որ իրենց հաստիքակազմն ամբողջությամբ հագեցած է: Ինչո՞վ է պայմանավորված, որ Ձեր կոմբինատում ազատ տեղեր կան:

-Շատ բան է փոխվել վերջին 4 տարում այստեղ: Նոր տեխնիկայի, աշխատաոճի փոփոխության հետեւանքով նոր կադրերի պահանջ ունենք: Դրա համար ասում եմ, որ տակավին 65 հոգու կարիք ունենք: Բայց ոչ մեկից չեմ ընդունում, որ աշխատանքի ընդունվելիս ասում են` միայն ցերեկային հերթափոխ թող լինի, հանքում չեմ ուզում աշխատեմ, մինիմում 200.000 աշխատավարձ թող լինի եւ այլն: Նման մարդկանց կարիք ես չունեմ:

-Փաստորեն, 30-40.000 բնակչություն ունեցող քաղաքում 65 հոգի գտնելը խնդիր է դարձել:

-Անկեղծ եմ ասում` լուրջ խնդիր է: Չգիտեմ` ժողովրդի մի մասը չի ուզում աշխատի, մի մասը գուցե վախենում է իմ խստությունից, որովհետեւ իսկապես շատ խիստ եմ: Բայց դրա համար էլ հիմնարկը հիասքանչ արդյունքներ է տալիս վերջին 6 ամսում: Իսկապես դժվար է լուրջ կադրեր գտնել, որոնք պատրաստակամ են աշխատելու:

-Բայց, պարոն Ջաբրայան, 70-80.000 դրամով որեւէ երիտասարդ այսօր չի կարող աշխատել, Դուք էլ գիտեք, թե ինչ գներ ու թանկացումներ են:

-Մեզ մոտ 70.000 դրամ աշխատավարձ ստացող չկա: Ամենացածրը ստանում է հավաքարարը` 100-110.000 դրամ (շեշտենք, որ սա «կեղտոտ» աշխատավարձն է, որից պիտի հանվեն հարկերը- հեղ.): Հանքում աշխատող բանվորը փորձարարության շրջանում մինիմում ստանում է  150.000, իսկ եթե դառնա մեքենավար եւ այլն, մինիմումը` 215.000: Այսօր բանվոր ունեմ, որ ամեն ամիս ստանում է 1,5 մլն դրամ: Պրակտիկանտներին` intern-ներին, որ 2-3 ամսով են գալիս, 80.000 ենք տալիս: Քաղաքապետն ինձ ասում է` Հրաչ ջան, աշխատավարձերը ձեզ մոտ այնքան լավ են, ես չեմ կարողանում հավաքարար ճարեմ: Եթե որեւէ ընկերություն ինձնից շատ աշխատավարձ է տալիս, ես հրավիրում եմ բոլորին գնալ այդտեղ աշխատել:

-Ձեր նախկին ինտենսիվ այցերը համայնքային տարբեր հաստատություններ ու սոցիալական ծրագրերը կարծես չկան: Սա որեւէ կերպ կապվա՞ծ է միջազգային շուկայում մետաղի գների անկմամբ:

-2010-ին մեր սոցիալական փաթեթը կազմել է 111 մլն դրամ, 2011-ին` 136 մլն, 2012-ին` 196 մլն, 2013-ին` 180 մլն, 2014-ին` 180 մլն: Մինչեւ այս տարվա վերջ գումարը նույնանման կլինի: Ժողովուրդը վարժվել է Հրաչ Ջաբրայանին ամեն անգամ մի մանկապարտեզում, դպրոցում տեսնել: Այս մի քանի ամիսը քանի որ շատ զբաղված եմ եղել, չեմ կարողացել ժամանակ տրամադրել: Ներդրումները բացարձակապես չեն նվազել: Օրինակ` Ցեղասպանության հիշատակման միջոցառումների համար քաղաքապետարանին 3 մլն դրամ ենք փոխանցել: Վաղը միջոցառում է լինելու, որում հայտարարելու եմ նոր ծրագրերի մասին, թե ինչի վրա պիտի կենտրոնանք, որքան գումար պիտի ներդնենք առաջիկա ամիսներին: Ծրագրերի նվազեցում ընդհանրապես չկա, բայց, բնականաբար, եթե ֆիննախի հետ հարցը չլուծվի, մեր մոտեցումը կփոխվի, որովհետեւ չեմ կարող եւ 10 մլն դոլար տուգանք վճարեմ, եւ հիմնարկ աշխատեցնեմ, եւ սոցիալական ներդրումները շարունակեմ: Եթե պիտի անշնորհակալ լինեն ոչ պարտավորված սոցիալական ծրագրերին, չեմ անի: Սակայն կարծում եմ, որ լավ է լինելու, եւ եթե հնարավորությունները մեծանան, սոցիալական ծրագրերն էլ կշատանան: