Զարուհի Մեջլումյան, Անի Հովհաննիսյան

«Հետքի» բանտային թղթակից, 19 տարի անազատության մեջ գտնվող ցմահ դատապարտյալ Մհեր Ենոքյանին հանդիպեցինք «Նուբարաշեն» ՔԿՀ-ի երկրորդ հարկում` դահլիճում, որտեղ սովորաբար տեղի են ունենում արտագնա դատական նիստերը: Լրագրողներին թույլատրվեց տեխնիկայով բարձրանալ դահլիճ, իսկ դատավոր Մնացական Մարտիրոսյանն էլ թույլատրեց տեսանկարահանել ու լուսանկարել ողջ նիստի ընթացքը: Դահլիճ մտնող յուրաքանչյուր քաղաքացու Մհերը ժպիտով ողջունեց, այնուհետև նախապատրաստվեց բողոք-ելույթի համար հատկացված իր ժամանակին: 

Նա դատարանում վիճարկում էր Գլխավոր դատախազության` 19 տարվա վաղեմության քրեական գործը նոր երևան եկած հանգամանքներով չվերաբացելու որոշումը: Ենոքյանը խնդրեց դատարանին վերացնել գլխավոր դատախազության մերժման որոշումներն ու պարտավորեցնել այդ մարմնին վերաբացման վարույթ հարուցել:

«Նույնիսկ զարգացած երկրներում` ԱՄՆ-ում, եվրոպական պետություներում ամիսը մեկ դատական գործեր են վերաբացվում, ցմահ դատապարտված մարդիկ անմեղ են ճանաչվում, դատավորներն, ովքեր սխալ են գործել, ներողություն են խնդրում: Հայաստանում մահապատիժը վերացվեց, փոխարինվեց ցմահ ազատազրկման, բայց առայժմ որևէ գործ չի վերանայվել: Ստացվում է, որ Հայաստանում դատական սխալ չի եղել, ՀՀ դատաիրավական համակարգը երբեք անմեղ մարդու չի դատապարտել»,- ցմահ դատապարտյալն այսպես սկսեց այն բողոքի ներածական մասը, որով դիմել էր Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարան:

Հիշեցնենք, որ Մհեր Ենոքյանը մահապատժի է դատապարտվել 1996 թ-ին` մեղադրվելով համակուրսեցու սպանության մեջ: Թե՛ դատարանում, թե՛ մինչ օր պնդում է, որ մարդ չի սպանել: Նա տվել է նույնաբովանդակ ցուցմունքներ, որ փորձել է կանխել հանցագործությունը, սակայն դա նրան չի հաջողվել: Մեղադրանքի ու դատավճռի հիմքում ընկած է գործով մյուս մեղադրյալի` Արամ Հարությունյանի մի քանի անգամ փոփոխված ու իրարամերժ ցուցմունքներից վերջինը: Սկզբում Արամ Հարությունյանն ընդունել է, որ կատարել է սպանություն, ապա աստիճանաբար մեղքը բարդել է Ենոքյանի վրա: Չնայած այն հանգամանքին, որ քրեական գործի հարուցման որոշման մեջ նշված է, որ հենց Արամ Հարությունյանի հայտնածի հիման վրա է հարուցվում գործը, ըստ որի ինքն իր բնակարանում սպանություն է կատարել:

Այս գործով նախաքննությունն ու դատավարությունը տևել են ընդամենը 4 ամիս: 3 հատորանոց քրեական գործով չեն կատարվել անհրաժեշտ փորձաքննություններ` դատահոգեբանա-հոգեբուժական, մատնադրոշմային, քննչական փորձարարություն և այլն: Արամ Հարությունյանն ու Մհեր Ենոքյանը դատապարտվել են 1961 թ.-ի ՔՕ 99-րդ հոդվածի 1-ին ու 6-րդ կետերով: Արամը դատապարտվել է 15 տարվա ազատազրկման, ազատության մեջ է 2011 թ-ից: Իսկ Մհերը դատապարտվել է մահապատժի (2003 թ-ի ՀՀ նախագահի հրամանագրով 42 մահապատժի դատապարտվածների պատիժը փոխարինվել է ցմահ ազատազրկմամբ): Դատարանը հաստատված է համարել, որ կատարվել է կանխամտածված ու շահադիտական սպանություն:

«Բայց որևէ ապացույց, քան Արամ Հարությունյանի` իրական մարդասպանի իրարից տարբերվող ցուցմուքններն են, չեք գտնի այս գործում»,-ասաց Ենոքյանը:

Դատավոր Մնացական Մարտիրոսյանին ցմահ դատապարտյալը ներկայացրեց, որ 1996 թ-ից պարբերաբար դիմել է գլխավոր դատախազություն իր քրեական գործի վերաբացման խնդրանքով, սակայն պատասխանները կրկնել են մեկը մյուսին` անհրաժեշտ են նոր երևան եկած հանգամանքներ: Եվ ահա 2012-ին նրա փաստաբան Վահագն Մանուկյանը, ով դատախազության երբեմնի քննիչ է եղել, սկսել է իր սեփական քննությունը` հայտնաբերելով, որ իրեղեն ապացույցների ներկայացման ժամանակ երկու ընթերականերից մեկը գոյություն չունեցող անձ է եղել, մյուսն էլ ցուցմունք է տվել, որ 1996 թ-ի հուլիսի 12-ին չի եղել Նոր Նորքի ոստիկանությունում: Սակայն այս հիմքերը գլխավոր դատախազությունը բավարար չի համարել վերաբացման վարույթ սկսելու համար:

Իսկ անցյալ տարի Ենոքյանի ներկայացուցիչները դիմել են Նիդերլանդներում գործող IFS փորձագիտական կենտրոն: Դատական փորձագետ, բժշկական գիտությունների դոկտոր Ս.Ջ.Մ. Էյքելենբում-Շիլվիդը տվել է դատաբժշկական փորձաքննության եզրակացություն, որը հիմնված է 2010 և 2014 թթ.-ի գիտության վերջին նվաճումների վրա: Ենոքյանի փաստաբաններ Լևոն Բաղդասարյանն ու Սեյրան Գրիգորյանը դիմել են դատախազություն այդ հիմքով գործի վերաբացման խնդրանքով: Սակայն թե՛ դատախազության մերժման որոշման մեջ, թե՛ դատախազ պարոն Չարխիֆալաքյանն իր բանավոր խոսքւմ նշեց, որ եզրակացության մեջ հետևություններ ու ենթադրություններ են:   

«Ո՛չ, հարգելի դատարան, փորձաքննության մեջ ենթադրություններ չեն, այդ ինձ են մահապատժի դատապարտել ենթադրությունների հիման վրա: Իսկ ի՞նչ հանգամանքներ պիտի լինեն, որ գլխավոր դատախազությունը համարի բավարար, ինձ ասեք իմանամ: Դատախազությունն ասում է` գնա ցմահ նստի, չենք վերանայում, նոր երևան եկած հանգամանք չի»,-ասաց Ենոքյանը` նշելով, որ որպես ապագա իրավագետ, կատարել է որոշակի իրավական վերլուծություն քրեական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված նոր երևան եկած հանգամանքների հիմքով գործերի վերաբացման հնարավորությունների ու խոչընդոտների վերաբերյալ:

«1996 թ-ին դատափորձագիտական ԴՆԹ պրոֆիլավորումը, ինչպես նաև մատնահետքերի քննությունն արդեն իսկ հասանելի էր: Ըստ փաստաթղթերի, բացովի բանալու և դանակի վրա նման քննություններ չեն իրականացվել: Սա, այնուամենայնիվ, կարող էր ապացուցել կատարվածը և որ սցենարն ավելի հավանական էր, որ ճշմարիտ էր: Այն փաստը, որ այդ քննությունները չեն իրականացվել բացարձակապես ի վնաս Ենոքյանի է: Դատավճռից այն տպավորությունն ենք ստանում, որ Ենոքյանի դատապարտումը հիմնված է այն փաստի վրա, որ նա հրաժարվել է ընդունել Հարությունյանի կողմից հորինված սցենարը: Մենք չկարողացանք գտնել որևէ ապացույց, որը ցույց կտար, որ Ենոքյանն է ծրագրել տուժողի սպանությունը կամ որ մահացու վնասվածքներ է հասցրել: Մենք չենք կարողացել գտնել որևէ հակասական տարրեր նրա ցուցմունքներում»,- նշված է IFS դատափորձագիտական կենտրոնի եզրակացության մեջ:

Ենոքյանը նշեց. «Այն, որ այս նոր երևան եկած հանգամանքը դատական ակտ կայացնելիս անհայտ է եղել, ակնհայտ է, քանի որ այն հիմնված է 21-րդ դարի արդի դատաբժշկական գիտության տվյալների վրա և միանշանակ հերքում է 20-րդ դարում որպես ապացույց մահապատժի դատավճռի հիմքում դրված փորձագետի եզրակացությունը ու ցուցմունքը կապված արյան ցայտելու դրվագի հետ»:

Սակայն դատախազ Չարխիֆալաքյանը նկատեց, որ դատաբժշկի եզրակացությունը չի կարող նոր երևան եկած հանգամանք լինել. «Չի կարող սա հիմք հանդիսանալ վերաբացման վարույթ հարուցելու համար: Պետք է լինեն անհերքելի և պատշաճ հանգամանքներ դրա համար: Գտնում եմ, որ դատավճիռը օրինական է, ուստի այն վերացնելու հիմքեր չկան, ուստի միջնորդում եմ մերժել Ենոքյանի բողոքը»,-ասաց դատախազը:

Մհեր Ենոքյանը միջնորդեց որպես իր ներկայացուցիչ ներգրավել «Լև Գրուպ» փաստաբանական ընկերության տնօրեն Լևոն Բաղդասարյանին: Միջորդությունը բավարարվեց: Հաջորդ նիստը կշարունակվի նույն վայրում հոնիսի 15-ին, ժամը 11:00-ին:

Հ.Գ. Դատական նիստի ավարտից հետո Մհեր Ենոքյանին ուղեկցեցին «Նուբարաշեն» քրեակատարողական հիմնարկի 5-րդ հարկում գտնվող իր խուցը: Մի խումբ արվեստագետներ և լրագրողներ հավաքվեցին բանտի շենքի դիմաց ու փորձեցին քաջալերել ցմահ դատապարտյալին, ինչին ի պատասխան լսվեց. «Գալու եմ ձեր մոտ»:

Լուսանկարները` Նարեկ Ալեքսանյանի