«Հետք»-ի հարցերին պատասխանում է գործարար, «Դվին» հյուրանոցի սեփականատեր Արտակ Թովմասյանը

-Պրն Թովմասյան, սկսենք մեր զրույցը մի ճշտումով՝ Դուք դեռ Ղրիմի պատվավոր հյուպատո՞սն եք:

Ոչ: Անցյալ տարվանից արդեն պատվավոր հյուպատոսը չեմ, բայց արտգործնախարարի արտահաստիքային խորհրդականն եմ:

-Ինչո՞վ էր պայմանավորված այս փոփոխությունը:

-Եթե Դուք հարցնեիք, թե ինչու էիք փոքր հյուրանոց կառուցում, հետո դարձրիք մեծ, ես կպատասխանեմ, որ դա բիզնես պրոյեկտ է, իմ սեփական պրոյեկտն է, և հասկանալով, թե շուկան ինչ է ցանկանում՝ ես որոշում ընդունեցի այդպես անել: Բայց քանի որ ո´չ պատվո հյուպատոսը, ո´չ խորհրդականն անձնական պաշտոններ չեն, այլ պետական են ավելի շատ, դրա համար ինչ-որ պետությունը, արտգործնախարարությունը որոշել է, դրան համաձայնվել եմ:

-Այդ փոփոխությունը հեղափոխությունից առա՞ջ եղավ, թե՞ հետո:

-Հեղափոխությունից առաջ էր, բայց որ հանեցին, դրանից հետո որոշեցինք, որ Ղրիմում չլինի պատվո հյուպատոսություն: Հայաստանի դեսպանությունը, որը Ռոստովում հյուպատոսական ծառայություն ունի, ծառայություններ կարող է մատուցել նաև այնտեղից, որն ավելի նպատակահարմար է և ավելի արդյունավետ: Դա էր հիմնական պատճառը: Ռոստովի գլխավոր հյուպատոսն ամբողջությամբ կարողանում է ապահովել այն պահանջները, որոնք նախկինում Ղրիմի պատվո հյուպատոսությունն էր անում: Դրա համար, ինձ թվում է, ճիշտ որոշում է ընդունվել:

-Սեպտեմբերին ՌԴ-ում Նիկոլ Փաշինյանի հետ հանդիպմանը Դուք որոշակիորեն անհանգստացած էիք Ձեր ներդրումներով և Հայաստանում ստեղծված իրավիճակով՝ սևերի և սպիտակների բաժանման, սոցիալական ցանցերում ատելության խոսքի մասով: Ձեր անհանգստությունն ինչո՞վ էր պայմանավորված, ձեր նկատմամբ էլ էիք նման դրսևորումներ նկատում:

Մարդիկ զանգահարում էին և հետաքրքրվում, թե ինչ կա, Երևանում ինչպես է իրավիճակը, եղե՞լ են ինչ-որ փոփոխություններ, բիզնեսի վրա ազդե՞լ է, թե՞ չի ազդել, ո՞նց են հարաբերությունները: Քանի որ գիտեին նաև, որ հարաբերություններ կային նախագահի հետ, իհարկե մտածում էին, որ եթե նրա հետ ինչ-որ բան պատահել է, ինձ հետ էլ ինչ-որ բան կարող էր կատարվել, հարցնում էին՝ արդյոք ինչ-որ խնդիր չունեմ ես:  Զարմանում էին` ո՞նց, Երևան ես գնում:

Ես արդեն 4-րդ հեղափոխությունն եմ տեսնում, եթե անվանենք ոչ թե իշխանափոխություն, այլ հեղափոխություն: Երկու հեղափոխություն տեսել եմ Ուկրաինայում, մեկ հատ՝ Մոլդովայում և 4-րդն էլ՝ Հայաստանում: Այն բաները, որ ժողովուրդը չի տեսնում և չի պատկերացնում, ես դա արդեն տեսնում եմ, որովհետև անցել եմ մի քանի անգամ: Եվ քանի որ բոլոր տեղերում ունեցել եմ ակտիվ բիզնես և բիզնես-գործընկերներ, տեսել եմ, թե դա ինչ հետևանքներ է ունենում: Կարող ենք Ուկրաինան անալիզ անել և պատկերացնել, թե ինչ կլինի մեզ մոտ, եթե շարունակվի այսպես: Այսինքն՝ այն, ինչ պետք է լինի մի քանի տարիների ընթացքում, ես արդեն տեսնում եմ: Ուզո՞ւմ եմ դա լինի նաև իմ երկրում, թե ոչ, իհարկե՝ ոչ: Իմ անհանգստությունները դրա մեջ էին:

-Իսկ կոնկրետ ո՞րն էր անհանգստացնող հանգամանքը:

-Ժողովրդի կիսելը, երկրորդը՝ կոնկրետ քայլերը: Այսինքն՝ ինչն է իմ նպատակը: Ես գալիս եմ Հայաստան, բայց ես կարող եմ չգալ և ոչ մի ներդրում չանել: Ես կարող եմ գնալ Դուբայ, այլ երկրներ, որտեղ արել եմ և հիմա էլ անում եմ, և շարունակել այնտեղ ներդրումներ անել: Իմ ներդրած 1 դոլարն ավելի մեծ արդյունավետություն կտա այնտեղ, որովհետև բիզնեսը միշտ նայում է, թե որտեղ է ավելի արդյունավետությունը բարձր: Չես գնում ներդնելու այնպիսի տեղերում, որտեղ արդյունավետությունը ցածր է: Միշտ ունես հնարավորություն՝ գնալու ներդրում անելու այն երկրներում, որտեղ արդյունավետությունը բարձր է: Ես չեմ գնացել ներդրում անելու Ղրղզստանում կամ Ղազախստանում, որտեղ ավելի լավ է, քան, օրինակ, Հայաստանում: Եթե լինեի ղազախ, կարող է գնայի, բայց քանի որ հայ եմ, ուզում եմ իմ հաջողությունը կիսել իմ երկրի հետ: Եթե կարող եմ նույն այս հյուրանոցային կոմպլեքսը կառուցել Դուբայում, կապիտալիզացիան կլինի 3-5 անգամ ավելի շատ, քան այստեղ է լինելու: Ես դա հասկանում եմ, բայց քանի որ ես արաբ չեմ, հայ եմ, նախապատվությունը տալիս եմ Հայաստանին, որովհետև դա իմ երկիրը կբարձրացնի ուրիշ մակարդակի, իմ ժողովուրդը կստանա այդ աշխատատեղերը, հարկերը կգնան իմ երկրի բյուջե: Եթե նույն ձևով մտածեն մեր մյուս բիզնեսմենները, որոնք ինչ-որ հաջողությունների են հասել, մեր երկիրը կծաղկի և կդառնա ավելի արդյունավետ երկիր: Այդ ժամանակ արտահոսքերը կկանգնեցնեն, չեն գնա ավելի շատ դուրս, աշխատատեղեր կլինեն, և մեխանիզմը կաշխատի:

-Շուտով իշխանափոխության մեկ տարին կլրանա: Որպես գործարար՝ Ձեր բիզնեսի վրա որևէ ազդեցություն զգո՞ւմ եք՝ թե դրական, թե բացասական: Բիզնես ոլորտը Հայաստանում փոխվե՞լ է որևէ կերպ:

-Գոյություն ունի տեսակետ, որ կա միկրոէկոնոմիկա և գլոբալ էկոնոմիկա: Այսօր, երբ աշխարհը գնում է գլոբալիզացիայի, դուք չեք կարող միայն հաշվի առնել ներքին իրավիճակը, հաշվի եք առնում նաև արտաքին իրավիճակը: Ներքին իրավիճակի համար ես միայն ուրախ եմ, ուրախ եմ մեր ժողովրդի ընտրության համար և հպարտ եմ, որ ժողովուրդն իր ձայնն արտահայտում է և վերջապես կարողանում է ցույց տալ, թե ինքն ինչ է ուզում: Այսինքն՝ մենք պատրաստ չենք հին ձևով ապրելու: Ես երկու ձեռքով կողմ եմ դրան, և կապ չունի՝ ով է եկել կառավարություն, եթե խելացի, գիտակից պրոֆեսիոնալներ են, ես իրենց կողքն եմ, իրենց հետ պատրաստ եմ գնալ, որովհետև մեր նպատակները դառնում են նույնը: Այսինքն՝ ես էլ դրա համար եմ եկել, իրենք էլ են նույն բանն ուզում ժողովրդի կամքն անելու համար: Այսինքն՝ եթե պրոֆեսիոնալ տեսակետով բոլորը համապատասխանում է մեր նախագծերին, ես երկու ձեռքով կողմ եմ:

Բայց եթե իմ գնահատականը տամ, թե ինչ է փոխվել, ապա կասեմ, որ ցանկությունները լավն են, բայց պրոֆեսիոնալ տեսանկյունից իմ մտահոգությունը չի փոխվել, որովհետև ես գիտեմ, թե բիզնեսին ինչ է պետք, որպեսզի վաղը ներդրողները գան: Մենք միշտ հաշվի ենք առնում, որ մեր հայերը կգան ու ներդրումներ կանեն: Դուբայում դուբայցիները ներդրումներ չեն անում: Սինգապուրում սինգապուրցիները ներդրում չեն անում: Նրանք հայերի նման սփյուռք չունեն, այլ գալիս է ամբողջ աշխարհը, որովհետև ստեղծվում են այնպիսի կանոններ, որ արտաքին աշխարհից գումարը բերեն, ոչ թե միայն հայերից: Հայերն այսպես թե այնպես գալիս են, որովհետև աղբյուրներն այստեղից են, և հայության մեծամասնության հնարավորությունը մի փոքր հենց լավանում է, ուզում է գալ և ինչ-որ բան անել: Բայց դա քիչ է: Պետք է այնպիսի մոտեցում լինի, որ ոչ հայերն ունենան այդ ցանկությունները, որ գան և ներդրումներ անեն, բերեն իրենց գումարները:

-Կարող եք ավելի առարկայական նշել, թե, օրինակ, այս պահին ի՞նչն է պակասում Հայաստանին, որ հայերից բացի՝ օտարերկրացիներ գան:

-Առաջինը՝ միշտ նայում են օրենքներին, տեսնում են, թե որքանով են օրենքները հարմար ներդրումային զոնաների համար: Այսինքն՝ եթե ներդրումային որևէ կարգ կա, և եթե իրավաբանորեն անգլիական կամ ֆրանսիական դատական դաշտ կա, գալիս են, բայց եթե տեսնում են, որ դատական գործընթացները ոչ իրավական կարգով են լինում, չեն գա: Եթե ես նայում եմ արտաքին ներդրողի աչքերով, ես նայում եմ, թե ինչ է կատարվում այդ երկրում վերջերս: Հեղափոխությունը լավ ազդանշան է, մանավանդ, որ ոչ թե արյուն է թափվել, այլ խաղաղ իշխանափոխություն է եղել, շատ լավ է, որ գնանք, տեսնենք, ներդրումներ անենք: Բայց երբ տեսնում ենք, որ երկրում կան, օրինակ, այդ խոսակցության ձայնագրությունը, որը ցույց է տալիս, որ այսօր դեռ այդպիսի խոսակցություններ կան, որ ասում են՝ այո, պետք է նստեցնեք… Եթե նստեցնում են նախկին, այդ մակարդակի մարդկանց, որոնք, հերոս են, 10 տարի առաջ այդ մարդիկ հերոս էին, և Ղարաբաղյան պատերազմով մենք հպարտանում էինք և մինչև հիմա հպարտանում ենք, որ նման ազգ ենք, հաղթել ենք, այդքան զոհեր ենք տվել և այլն, և երբ տեսնում ենք, որ այդ նույն հերոսներն այսօր բերդերում են, և հեռախոսային ձայնագրության իմաստն էլ հասկանում ենք, ես արդեն ասում եմ՝ սպասիր, այստեղ պետք չէ ներդրում անել, որովհետև դատավորը կարող է որոշում ընդունել, վաղը որևէ մեկի դուրը չգամ, զանգը տա և հրահանգը տա, խնդիրներ ունենամ իմ ներդրումների առումով: Իհարկե դա մտահոգություններ է առաջացնում:

Երբ որ տեսնում եմ նոր կառավարության և խորհրդարանի անդամներն ասում են, որ պետք է փոխել ամեն ինչ, և 70 տոկոսը տանելու ենք, ես արդեն ռիսկ եմ տեսնում: Այսինքն՝ սկզբից չեն նայում, որ տեսնեն՝ սխալն ու ճիշտը որն է, նոր, համաձայն դատարանի որոշման, անեն: Կարծում եմ՝ հիշում եք, որ Ֆինլանդիայում մենք ունեինք դատավարական գործընթաց: Ես ոչ ճանաչում եմ Ֆինլանդիայի վարչապետին, ոչ դատավորին, ոչ քաղաքապետին, մեր ներդրումներն արել ենք, օրենքները կարդացել ենք, համաձայն օրենքի՝ պայմանագիրը կնքել ենք, դրանից հետո կոնֆլիկտ ենք ունեցել, մեր իրավաբանները գնացել են, համաձայն մեր պայմանագրի՝ որոշումն ընդունել ու տվել են մեզ: Ես ինձ այնտեղ պաշտպանված եմ զգում: Ես ոչ մեկին ոչ զանգել եմ, ոչ դատավոր եմ գտել, ոչ ինչ-որ այլ ծանոթ եմ գտել, չկա նման բան: Եվ ոչ մեկն էլ չի ասել, որ քաղաքապետարանից զանգել են կամ այլն: Իսկ երբ տեսնում եմ, որ այդ մոդելն այստեղ բացակայում է….Մի կողմից ասում են, որ հեղափոխությունը հույս է տալիս, որ նման բան չի լինելու, նոր օրենքներ են գրվում, և տեսնում եմ նաև, որ ճնշում կա, որպես ներդրող արդեն չեմ գա: Իսկ դա մեծ ռիսկ է: Դա մեր տնտեսության զարգացմանը խանգարելու է:

Էսինչ մարդու մասին ինացան, որ սխալ է արել, բռնել են, նա էլ ասում է՝ եղբայր ջան, սա առեք, ինձնից հեռու մնացեք: Դա հնարավոր է լինի, բայց դա պիտի իրավական դաշտով անեն: Իհարկե, եթե ինձ հարցնեք, ես կողմնակից եմ, որ եթե բյուջեից հափշտակություններ կան, թող վերադարձնեն: Բայց մինչև մարդուն մեղադրելը՝ դա արել է, թե չի արել, պետք է հաստատվի դատարանի որոշմամբ: Նույն Ֆինլանդիայի օրինակը: Ճիշտ իրավական որոշումն է բերում ներդրողին երկիր: Իսկ այս, այս, այս ազդակները մտավախություն են առաջացնում: Այսինքն՝ ես ոչ թե չեմ ուզում, որ այս իշխանությունը լինի, այլ ես չեմ ուզում, որ այս բացասական ազդակները, սխալները լինեն, որովհետև դրսի ներդրողը դրանց նայում, հաշվի է առնում: Վերլուծաբանները, որոնք երկրի վարկանիշ են հաշվարկում, այդ բոլորը հաշվի են առնում: Մեծ ներդրողները նայում են, թե վարկանիշն ինչպիսին է: Եթե վարկանշային գործակալությունը այդ երկրի վերաբերյալ ասում է, որ ոչ մի բան չի արվել, ուրեմն այնտեղ գնալու ոչ մի ազդակ չկա: Որքան էլ կանչեն, համոզեն, ասեն, միևնույն է, ներդրողը չի գնա: Իմ մտավախությունն էլ այդ է, որ այդ փոփոխությունները չկան:

-Քանի որ անդրադարձաք ֆիննական ներդրումներին, հետաքրքիր է, թե ինչպես են ընթանում Ձեր ներդրումները Յուանկովսկի քաղաքի ստվարաթուղթ արտադրող գործարանում: Ավարտվե՞լ են գործարանի սեփականատերերի հետ վեճերը, և ի՞նչ արդյունք կա:

-Մեզ մոտ բոլոր հարցերը, որոնք կասկածելի էին, պարզվել են, և ոչ մի կասկածելի բան չկա: Ինչ-որ կար անհիմն, հերքվեց: Ոչ մեկի մոտ ոչ մի հարց չառաջացավ: Ներդրումներն ընթացքի մեջ են, գործարանն ամբողջությամբ աշխատում է: Նոր պայմանագրեր ենք կնքել աշխարհի առաջին 3 ամենամեծ արտադրողների հետ` մեր գործարանում իրենց ապրանքների արտադրանքը կազմակերպելու համար: Մեր չափանիշներն ամբողջությամբ համապատասխանում են միջազգային ամենաբարձր չափանիշներին, և իրենց արտադրանքի որոշ մասն անում են մեզ մոտ:

-Այսինքն՝ գործարանն արդեն լիարժեք աշխատո՞ւմ է:

-Ինչ-որ մաս աշխատում է, ինչ-որ մաս՝ չէ, որովհետև գոյություն ունի բիզնեսի տրամաբանություն, և այն մասով, որ բիզնեսի տրամաբանությունը կար, այդ մասով աշխատում է: Քանի որ մերը ներդրումային էր, դրա համար նայում էինք, որ լիներ ոչ երկարաժամկետ, բայց հիմա մենք անցել ենք որոշ փուլեր, որոնք պետք էին հիմնական վաճառքին դուրս գալու համար:

-Ավելացրե՞լ եք ներդրումները ֆիննական գործարանում, թե նախկինում արված ներդրումները բավարար են եղել այդ փուլերին անցնելու համար:

 -Նախկինում արված ներդրումները լրիվ բավարար էին ստանալու այն, ինչ այսօր ստանում ենք: Հիմա, հնարավորություն կա ստվարաթղթից բացի՝ ինքնաքայքայվող արտադրանք տալ, մենք շարունակում ենք աշխատանքներն այդ ուղղությամբ: Մենք ստանում ենք ստվարաթղթի հումք, որն ամբողջ աշխարհին պետք է: Այսօր աշխարհում շատերն են փորձում ստանալ, բայց դեռ չի ստացվում, բայց այսօր մենք արդեն որոշ մասն ունենք տարբեր արտադրությունների համար, բացի բաժակներից: Հիմա արդեն վերջացնում ենք այն մասը, որն ապահովի տաք և սառը մեկանգամյա օտգագործման բաժակների համար: Նյութը, որը պետք էր ամբողջ աշխարհին հետաքրքիր արտադրանք դարձնել, մենք արդեն դրա մշակման վերջին փուլում ենք:

-Դա հեռանկարա՞յին բիզնես է:

-Այնքան, որքան գործարաններ և օգտագործողներ կա. թե´ Starbucks-ում, թե´ երկաթուղիներում, թե´ ինքնաթիռների մեջ, թե´ McDonald’s-ում. ամեն տեղ օգտագործում են մեկանգամյա բաժակներ կամ այլ ապրանքներ: Մենք դրա հումքն ենք արտադրում:

 -Արդեն եկամուտ տալի՞ս է այդ բիզնեսը, թե՞ դեռևս ներդրումների հաշվին է զարգանում:

-Դեռևս ներդրումներով է ծածկվում ծախսերը: Բայց քանի որ արդեն ունենք պայմանագրեր երկու մեծ ընկերությունների հետ, որոնք 3 խոշորներից երկուսն են աշխարհում, հույս ունենք, որ մոտակա առաջին տարում եկամուտ կլինի:

-Ե՞րբ է ամբողջությամբ բացվելու «Դվին» հյուրանոցը:

-Ժամանակացույցով՝ տարվա վերջ, բայց քանի որ տարվա վերջն արդեն ոչ սեզոնային ժամանակ է, օպերատորը որոշում կընդունի՝ գուցե 2020թ. փետրվարին կամ մարտին: Բայց տարվա վերջ պետք է որ վերջացնեն հյուրանոցային ողջ համալիրը:

-Պրն Իոսիֆ Կոբզոնի մահից հետո նոր գործընկեր ունե՞ք այս բիզնեսում:

-Իմ գործընկերների խումբը երբեք այս բիզնեսով չի զբաղվել՝ թե սկզբից, թե վերջում: Ամենակարևոր բանն այն էր, որ ես գուցե հյուրանոցային բիզնեսի հետ կապ էլ չունենայի, եթե չլիներ այդ դեպքը, որ եկել էինք Հայաստան: Երբ նրա (Կոբզոնի) հետ միասին կազմակերպել էինք բարեգործական համերգ, նաև նախագահն ընդունեց մեզ, և այդ ժամանակ նախագահն առաջարկեց և խնդրեց, որ շատ մեծ օգնություն կլինի Հայաստանին, եթե գաք և ներդրում անեք որևէ ոլորտում, մասնավորապես՝ հյուրանոցային բիզնեսում: Այդ ժամանակ իմ գործընկերը համաձայնություն տվեց և ասաց, որ պատրաստ է օգնել Հայաստանին, քանի որ Հայաստանն իր երկրորդ հայրենիքն է համարում: Դրա համար դրան գնացինք: Իմ մոտ ծրագիր չկար, որ գայի հյուրանոցային բիզնես հիմնեի: Չնայած դրան՝ հենց սկզբից էլ չի եղել միջամտություն տվյալ գործում: Քանի որ ես դրա մեջ արդեն մանրամասն խորացել և հասկացել էի, մեր տնտեսական ցուցանիշները լավ չէին, բանկերը վարկ չէին տալիս, ֆինանսավորման խնդիրներ կային, որոշեցինք, թե ինչ մոտեցումներ պիտի լինեն, որ արդյունավետ կառավարենք: Հասանք նրան, որ 24 500 քմ-ից այսօր ունենք 93 հազար քմ, որը գրեթե 4 անգամ ավելի շինություն է:

-Հին «Դվին»-ից ի՞նչն է մնալու:

 -Հին «Դվին»-ից թողել ենք մատուռը, որը քրիստոնեության խորհրդանիշն է: Հին մասից թողել ենք մառանը, ապամոնտաժել ենք հին էլեմենտները, որ կային, վերականգնում ենք նոր շենքի վրա: Մնացածն ամբողջությամբ նոր է և ցույց է տալիս Հայաստանի պատմությունը նոր եկած հյուրին, ով, այս համալիրը մտնելուց սկսած, կտիրապետի մեր հայկական պատմության էլեմենտենրին՝ սկսած վերելակներից, վերջացրած ամեն հարկից, որտեղ սիմվոլներ են դրված, և ամեն հարկը մեր Հայաստանի մայրաքաղաքներն են խորհրդանշելու: Այսինքն՝ 12 մայրաքաղաք 12 բնակելի հարկում կունենան իրենց խորհրդանիշները, որ մարդ բարձրանալիս կզգա և կհասկանա:

-Իսկ ներդրումային ծրագրով նախատեսված խաղատունը լինելո՞ւ է:

-Ոչ: Խաղատուն մենք չենք պլանավորել: Ոչ մի ինտրիգա չկա՝ կազինո անելու կամ չանելու: Տարբեր մարդիկ տարբեր բաներ են պատմում տարբեր հանդիպումներում: Ասում են՝ կազինո չեն թողնի, կազինո է լինելու: Մենք ունենք համապատասխան բոլոր հնարավորությունները կազինո ունենալու համար: Ժամանակին դիմել ենք կառավարությանը և ստացել ենք պատասխան, թե ինչ պայմանների դեպքում, համաձայն ՀՀ օրենքի, մեզ լիցենզիա կտան: Մենք օրենքին համապատասխան բոլոր քայլերն արել ենք, և եթե մենք նպատակահարմար զգայինք՝ կազինոյի լիցենզիա ստանալու և կառուցելու համար, դրա հնարավորությունն ամբողջովին ունենք: Բայց մեր խմբի մոտ այսօր չկա դա անելու ցանկություն մի քանի պատճառներով, որոնցից մեկը տնտեսությունն է: Դրա համար մենք մեր նախագծում ներդրել ենք ցուցասրահի կառուցումը: Բայց մենք ոչ թե դա անում ենք, որովհետև մեզ կազինոյի լիցենզիա չեն տա, մեզ կտան և պարտավոր են տալ՝ ինչ կառավարություն էլ լինի, որովհետև մենք դիմել ենք կառավարությանը և կառավարությունը պատասխանել է, որ 40 մլրդ դրամին համարժեք ներդրում եթե արել եք և կարող եք ցույց տալ, լիցենզիան կտան: Մենք այդ սահմանագծին հասել ենք, և եթե վաղը ուզենանք, մեզ կտան: Պարզապես բիզնես մոդելի մեջ մենք հարմար չենք գտնում կազինո ներառել:

-Բացի «Դվին» հյուրանոցից, այլ ներդրումներ պատրաստվում եք անել:

-Ես ապրիլյան օրերին ասել եմ և հիմա էլ եմ ասում, որ նախատեսում եմ և պատրաստ եմ անելու, քանի որ սա մեր հայրենիքն է և ուզում եմ, որ իմ օրինակով մյուս ներդրողները նույնությամբ գան և իր չափով միջին, փոքր կամ այն չափով, որ կարող են, անեն, որպեսզի ավանդույթ լինի, որ շարժ լինի: Բայց նորից եմ ասում, օրենքի և Հայաստանում ստեղծված  համապատասխան իրավիճակի: Ասել եմ և ասում եմ, որ պատրաստ եմ աջակցել այսօրվա կառավարությանը և նոր վարչապետին, որովհետև ես ընդունում եմ իր ցանկությունները և ինչը որ կա՝ հիմքը, կողմնակից եմ դրան, բայց էլեմենտեր կան, բաներ կան, որ պետք է փոխվեն, որովհետև դրանք ավելի վանում են ներդրողներին, քան բերում: Այսինքն՝ եթե դու ասում ես՝ ես ուզում եմ, բայց դրա հետ միասին ես նվազագույնը նայում եմ, թե ովքեր են այս երկրում օրենք գրողները, տեղացի հայերը դրան ուշադրություն չեն դարձնում, որովհետև ասում են՝ եղբայրս դարձավ պատգամավոր, էսինչ կուսակցությունից է, որը ներքին խոհանոց է, բայց երբ ես նայում եմ, որ 100 պատգամավորներից, որոնք օրենք պետք է գրեն, այն ժամանակ էսքանը իրավաբանական գիտությունների թեկնածուներ էին, օրենքից հասկանում էին կամ բիզնեսից էին, գիտեին, թե բիզնեսն ինչ է, հիմա կասեն՝ օրենքը կփոխվի: Ես էսօր նայում եմ՝ ովքեր են էդ թիմում, և չեմ տեսնում թիմ, այսինքն՝ էդ 100 հոգուց գոնե 30-ը չի տիրապետում ոլորտին, այսինքն՝ այդ օրգանը, որ պետք է օրենք գրի, չունի այդ ուժն ու հմտությունները:  Ո՞վ պետք է օրենքները գրի:

-Դուք արդեն գնահատել եք, որ նոր խորհրդարանը չունի՞ այդ ներուժը:

-Երբ տեսնում եմ, որ Դուք ինձանից հարցազրույց եք վերցնում, ես Ձեզ գնահատում եմ որպես պրոֆեսիոնալ լրագրող, բայց երբ ես տեսնում եմ Ձեզ՝ որպես խոհարար, գուցե տանը լավ խոհարար եք, բայց ռեստորանում չկարողանաք դա անել: Այսինքն՝ երբ որ տեսնում եմ ցուցակը, տեսնում եմ, որ այնտեղ իրավաբան չկա, և այդ բիզնեսի ներկայացուցիչը, որ կարող էր ներդրումային մտածելակերպով այնտեղ ասել, թե ինչ է պետք ներդրողին, այդ մարդը չկա, ոնց է անելու, իմ մեջ հարց եմ տալիս: Այս պոտենցիալը չեմ տեսնում:

-Բայց նախորդ խորհրդարանից բավականին թվով պատգամավորներ կան այս խորհրդարանում էլ, օրինակ, «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցությունից:

-«Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցությունն ինչ է անելո՞ւ, նույն բանը պետք է անի, ինչը որ երեկ էր անում: Բայց ընդհանուր «կոնֆիգուրացիան» ես հասկանում: «Բարգավաճից» չի նշանակում, որ բոլորը լավ օրենք գրողներ են: Կարող է պատահել 2-3 հոգին են լավ, մնացել են: Այսինքն՝ եթե նույն 3-5 հոգին են, մնացածը մի մեծամասնությունից եկել է մյուս մեծամասնություն, որտեղ ուղղություն տվողը մեծամասնությունից է: Այսինքն՝ առայժմ այդ ռիսկերը կան: Իսկ երբ որ փոփոխություն է լինում, ես կհասկանամ, որ նոր մարդիկ ու նոր ուժեր լինեին, և դու հույսով կլինես, որ այդ մարդիկ պրոֆեսիոնալներ են, կանեն, և հանգիստ լինես դրա համար:

-Ձեր ասածից կարելի՞ է ենթադրել, որ դուք նոր թիմում պրոֆեսիոնալներ չեք տեսնում:

-Կարող է ինչ-որ առանձին մարդիկ լինեն, որ պատկերացնում են և պրոֆեսիոնալ են: Բայց կառավարությունը, որը կառավարում է երկիրը, մի բան է, օրենք գրողը, որը խորհրդարանն է, ուրիշ բան է: Ես պատասխանեցի արտաքին ներդրողի տեսանկյունից: Եվ մինչև այս օրենքները փոփոխության չենթարկվեն, ես դա չեմ անի: Առաջին ազդանշանը հեղափոխությունն էր կամ իշխանափոխությունը: Այսինքն՝ եթե մնար հին խորհրդարան, նոր կառավարություն, կառավարությունը միշտ կարող էր ասել, որ` գիտեք ինչ, ինձ չեն թողնում անել այն, ինչ ես ուզում էի անել: Դրա համար չստացվեց: Իսկ հիմա ամբողջությամբ պատասխանատուն տվյալ իշխանությունն է:

Նայում ենք մյուս փուլը, երբ ես օտար ներդրող եմ և չեմ իմանում ներքին գործընթացները: Նայում եմ ընդհանուր, թե ովքեր էին երեկ և ովքեր են այսօր, փոփոխությունները: Այդ գնահատականով ես այդ փոփոխությունն առայժմ չեմ տեսնում, որ տվյալ երկիրը գնալու է հարմարավետ ներդրումային նախագծերի ուղով: Ժամանակը գնում է: Մի քանի բաղկացուցիչներ կան, օրենքներ և այլն: Հիմա, երբ նայում ենք Վրաստանին, վրացական սփյուռքը չի գնացել ներդրումներ արել, արաբական աշխարհն է գնում, Եվրոպան է անում, տարբեր տեղերից գնում, անում են: Գալիս են եվրոպական և միջազգային ներդրումային խմբեր, որոնք գիտեն, որ հեղափոխությունից հետո կարգավիճակ է փոխվել, բայց երբ նորություններով հետևում ես՝ էսինչին բռնեցին, էսինչից բիզնեսը պետք է վերցնեն… Գոյություն ունի իրավական և ոչ իրավական դաշտ: Ես տեսնում եմ՝ ոչ իրավական դաշտին համապատասխան քայլեր են արվում: Եվ երբ կառավարությունում այդպիսի տրամադրություններ կան, ես փորձում եմ այդ երկրից հեռու մնալ, որովհետև ես գալու եմ ներդրում անելու և հասկանալու, որ եթե էսինչ մարդու շահերին չհամընկնի, կարող է հեռախոսը վերցնել և հրահանգել, որ դատարանի որոշմամբ էսպես վարվեն: Ես կկորցնեմ իմ բիզնեսը, դրա համար հեռու կմնամ: Գումարած՝ կոչ են անում 70 % բիզնես վերցնել, և ես մտածում եմ, նույն իրավիճակում գուցե հայտնվեմ և ես: Այսինքն՝ պետք է մեր մարմիններն այն քայլերն անեն, որ երևա, որ մեզ մոտ նման բան չկա, ոչ թե միայն խոսքերով ասեն, որովհետև ես քայլերն եմ տեսնում, ոչ թե խոսքը: Խոսքով լավ է, բայց քայլերով՝ չկա: Հենց դա էլ մտավախություններ է առաջացնում:

-Բայց առայժմ չեք մտափոխվել:

-Ես սկսել եմ և շարունակում եմ, բայց եթե էլի ինչ-որ բաներ փոփոխվեն, չգիտեմ:

-Մինչ օրս որքա՞ն եք Հայաստանում ներդրում արել:

Ճիշտ թիվը չեմ ասի, բայց մոտավոր 70-80 մլն դոլարի չափով: Հարցն այն է, որ ես հայ եմ, ես կարող եմ վաղը գալ, պայմանավորվել: Բայց քանի որ մենք սեպտեմբերին հանդիպում էինք վարչապետի հետ, վարչապետն ասում էր, որ մեր բիզնես մոդելը պետք է լինի այսպիսին, որ ես պատմում էի՝ Ֆինլանդիայում, ինձ լրիվ բավարարում է: Պիտի չլինեն այն ազդակները, որ այսօր կան: Դա ինձ հուշում է, որ կուլակաթափ կանեն: Դա պիտի լինի ուրիշ ձևով:

-«Դվին»-ից բացի՝ որ ոլորտում եք ներդրում արել Հայաստանում:  

Մենք հիմա աշխատում ենք թվային ցանցի վրա, որը կոչվում է All.me, և մեր գրասենյակն արդեն աշխատում է Երևանում: Այն աշխարհում առաջին թվային ցանցն է, որն իր մեջ պարունակում է առևտրի ցանց, ունի թվային բանկ, սոցիալական ցանց, և ունենք մեր թվային գումարը՝ էլեկտրոնային դրամապանակով, որն արդեն բորսայում է, ունի իր գինը, որն անընդհատ աճում է: 10 օրվա ընթացքում 42 %-ի աճ կա: Այսինքն՝ այն ժամանակը, որ դուք կորցնում էիք սոցիալական ցանցերում, որովհետև այն հետաքրքիր է շփման, ինֆորմացիոն տեսակետից, բայց ձեր կորցրած ժամանակի դիմաց ոչինչ չեք ստանում՝ բացի հարմար շփումից: Ցանցերի տերերն օգտագործում են մեր տվյալները և վաճառում են գովազդատուներին: Այդ գումարները միայն իրենց է գնում, և դառնում են հարուստ խմբեր: Եթե այսօր նայեք առաջին տասնյակի հաջողված բիզնես ընկերություններին, դրանցից 9-ը սոցիալական ցանցերի և ՏՏ ընկերություններն են՝ Amazon, Facebook և այլն:

 -Իսկ All.me-ն ինչով է տարբերվելու դրանցից:

Մենք գովազդից եկած եկամտի 50 տոկոսը տալիս ենք օգտատերերին՝ համաձայն իրենց ակտիվության: Որքան ակտիվ եղաք, այնքան ավելի շատ գումար կստանաք: Ձեր մեռած կապիտալը, որն ունեիք ցանցերում, դրանցով արդեն սկսում եք եկամուտ ստանալ ամեն ամիս, և այդ գումարը գալիս է ձեր անձնական դրամապանակի վրա: Պիտի գործողություններ կատարեք, օնլայն լինեք և ակտիվություն դրսևորեք: Նույնն է, ինչ Facebook-ում, ոչ մի ավել բան այստեղ չեք կատարելու, գումարած հարմարավետությունը, որ կարող եք նույն տիրույթում թերթ ունենալ, որի հրատարակման համար ծախսեր եք անում: Բայց այստեղ միանգամից կարող եք թողարկել ձեր թերթը, օգտատերերը կմտնեն և կսկսեն հետևել ձեզ, և այդ մարդիկ ամեն օր կստանան ձեր նորությունները: Ձեր համար արդյունավետ կլինի, որովհետև կոնտենտ էիք ստեղծում, կստեղծեք, կտեղադրեք, եթե իմ դուրն ինչ-որ բան եկավ, կտարածեմ իմ էջին և կկարդամ, և այդ ակտիվության համար ինձ գումար կգա: Այստեղ ձեզ համար հետևորդների թիվը կապ չունի, եթե դուք ունեք 1 մլն հետևորդ, բայց ոչ մի բան չեք անում, դուք ոչինչ չեք ստանա, բայց եթե դուք ունեք 10 հետևորդ, բայց շատ ակտիվ եք՝ մեկնաբանություններ ունեք, վերատպում են ձեզ իրենց էջերում, դուք գումար կաշխատեք: Կայքերը, որոնք գումար չեն աշխատում սոցցանցերում, այստեղից կարող են փող աշխատել: Ինչ գովազդ գալիս է ձեր էջին, դրա 50 տոկոսը ձերն է: Այսօր ներկայացուցչություն ունեք Հայաստանում, որն արդեն 50-ից ավելի աշխատող ունի: Սա Start Up է եղել, մենք ներդրում ենք արել, բայց այն չի եղել այնպիսին, ինչպիսին այսօր կա: