Նախորդ տարի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը նախաձեռնեց Հարկային օրենսգրքում փոփոխությունների նախագիծ, որը այս տարվա մարտ ամսին ընդունվեց Կառավարության կողմից և ուղարկվեց Ազգային Ժողով: Այս նախագիծը դարձել է բուռն քննարկումների, քննադատությունների և նույնիսկ բողոքի հավաքների պատճառ: Այն նաև մեծ հետաքրքրություն է առաջացրել երկրից դուրս գործող մասնագիտական հանրության շրջանակներում:

Այս հոդվածը ուսուցողական և տեղեկատվական բնույթ ունի, այն նպատակ չունի քննադատել օրինագծով առաջ քաշված դրույթների որակյալ, արդար կամ արդյունավետ լինելը: Սրանց մասին դատողությունները թողնելու եմ ընթերցողին` հարցադրումներ անելու միջոցով:

Եվ այսպես, երբ գործ ունենք հարկերի հետ, դրանց մասին պետք է դատողություններ անել ելնելով առնվազն երկու չափանիշից` արդար և արդյունավետ:

Արդարություն

Ներկայացնեմ, թե ինչ ասել է արդարություն, երբ խոսում ենք հարկերի մասին: Հարկային իմաստով արդարության երեք հասկացություն կա:

Առաջինը կոչվում է հորիզոնական արդարության սկզբունք: Սրանով ասվում է, որ հավասար դրության մեջ գտնվողները պետք է հարկվեն հավասարապես:

Քննարկման առարկան այստեղ հավասար դրության մեջ գտնվելն է և դրա սահմանումը:

Օրինակ՝ ենթադրենք երկու հոգի կատարում են միևնույն աշխատանքը միևնույն կազմակերպությունում և երկուսն էլ ստանում են 500,000 դրամ աշխատավարձ:

Համաձայն ներկայում գործող Հարկային օրենսգրքի այս երկու հոգու նկատմամբ էլ կիրառվում է միևնույն 28 % եկամտային հարկի դրույքը (սահմանային տոկոսադրույք): Առաջին հայացքից հավասար դրության մեջ են և, հետևաբար, հավասարապես էլ հարկվում են:

Հիմա ենթադրենք, որ նրանցից մեկն ունի երեք երեխա, իսկ մյուսը երեխաներ չունեն: Արդյո՞ք այս դեպքում կրկին կարող ենք համարել, որ նրանք հավասար դրության մեջ և պայմաններում են գտնվում:Կամ ենթադրենք, որ նրանցից մեկը ունի առողջական խնդիրներ և ստիպված է իր աշխատավարձից պարբերական բնույթ կրող զգալի չափի ծախսեր իրականացնել: Արդյո՞ք նրանք հավասար դրության մեջ և պայմաններում են գտնվում և հետևաբար պետք է հարկվեն միևնույն տոկոսադրույքով:

Հորիզոնական արդարության դրույթի իրագործման համար հարկավոր է, որ հավասար հարկումը կիրառվի հավասար պայմաններում գտնվողների նկատմամբ: Եվ հետևաբար կարևոր է հստակ սահմանել, թե որոնք են այն չափանիշները, որոնց կիրառմամբ հարկման ենթակա անձինք, ընտանիքները կամ կազմակերպությունները կհամարվեն հավասար պայմաններում գտնվող:

Զարգացած աշխարհը այս չափանիշները հստակ շարադրում է, իսկ հայկական հարկային օրենսգրքերը երբևէ սա չեն արել, ինչպես և նոր առաջարկվողը:

Արդար հարկման երկրորդ հասկացությունը բխում է առաջինից: Այսինքն եթե հավասարների նկատմամբ պետք է հավասար մոտեցում ցուցաբերվի, ապա անհավասարների նկատմամբ ոչ հավասար և ոչ միանման մոտեցում պետք է դրսևորել: Սրան անվանում են ուղղահայաց արդարության սկզբունք:

Ուղղահայաց արդարությունը միանշանակ չէ, եթե պարզ չի սահմանվում: Սա մեկնաբանվում է, որպես վճարունակության (վճարելու կարողության) սկզբունք, ինչը ենթադրում է, որ ամենաշատ վճարունակները ավելի շատ հարկեր պետք է վճարեն:

Այս հասկացության դեպքում, ինչպես առաջինի` խնդիրը հստակ սահմանման մեջ է: Առաջինի պարագայում, ինչպես արդեն նշեցի, խնդիրը «հավասար դրություն» դրույթը սահմանելու մեջ է, իսկ այս երկրորդի դեպքում` «վճարունակությունը» սահմանելու մեջ: Այսպիսով, ինչպե՞ս պետք է չափել վճարունակություն հասկացությունը:

Հարկի բնույթը սովորաբար տալիս է այս պատասխանը: Եկամտային հարկի պարագայում դա եկամտի մեծությունն է, իսկ օրինակ գույքահարկի դեպքում` գույքի արժեքը: Սրանով հանդերձ, երբ այս հասկացությունը կիրարկման մեջ է դրվում, այն ավելի բարդ է դառնում:

Բերեմ հետևյալ օրինակը: Այս աղյուսակում ներկայացված են չորս տարբեր անձանց եկամուտները (աշխատավարձի տեսքով) աշխատավարձի հարկման երեք տարբեր համակարգերի ներքո: Դրանցից առաջինը` պրոգրեսիվը, ներկայում գործողն է, իսկ երկրորդը` առաջարկվողը: Երրորդը բերված է որպես ռեգրեսիվ հարկման համակարգի օրինակ:

		Պրոգրեսիվ հարկման համակարգ			Համահարթ հարկման համակարգ			Ռեգրեսիվ հարկման համակարգ
Աշխատավարձից եկամուտ* (դրամ)		Հարկի գումար*	Սահմանային դրույք	Միջին դրույք	Հարկի գումար*	Սահմանային դրույք	Միջին դրույք	Հարկի գումար*	Սահմանային դրույք	Միջին դրույք
Ֆիզ. անձ #1	150,000	34,500	23%	23.0 %	34,500	23.0 %	23.0 %	34,500	23.0 %	23.0 %
Ֆիզ. անձ #2	500,000	132,500	28%	26.5 %	115,000	23.0 %	23.0 %	104,500	20.0 %	20.9 %
Ֆիզ. անձ #3	1,000,000	272,500	28%	27.3 %	230,000	23.0 %	23.0 %	204,500	20.0 %	20.5 %
Ֆիզ. անձ #4	2,500,000	732,500	36%	29.3 %	575,000	23.0 %	23.0 %	489,500	17.0 %	19.6 %

* թվերը ամսական են

Ինչպես երևում է աղյուսակից, բոլոր երեք համակարգերի ներքո բարձր աշխատավարձ ստացողները վճարում են ավելի շատ հարկեր, քան մնացյալը (տես հարկի գումար սյունակները): Ուստի, թվում է, թե երեքի դեպքում էլ վճարունակության սկզբունքը աշխատում է: Սակայն երեքն էլ վերաբաշխման շատ տարբեր ուրվագիծ ունեն: Պրոգրեսիվի դեպքում, ինչպես երևում է աղյուսակից, շատ ստացողների մոտ միջին տոկոսադրույքը քիչ ստացողների համեմատ ավելի մեծ է: Համահարթի դեպքում բոլորը միևնույն տոկոսադրույքով են հարկվում, և հետևաբար սահմանային և միջին հարկային տոկոսադրույքները բոլոր եկամտային շեմերի համար հավասար են: Ռեգրեսիվի դեպքում, ինչպես երևում է աղյուսակում, միջին տոկոսադրույքը բարձր աշխատավարձ ստացողների մոտ, քիչ ստացողների համեմատ, ավելի փոքր է:

Այսպիսով, ուղղահայաց արդարության (վճարելու կարողության սկզբունք` վճարունակություն) տեսանկյունից ո՞ր հարկման համակարգն է ավելի լավը: Շատերը համաձայնում են, որ ռեգրեսիվ համակարգը արդար չէ: Հիմնական անհամաձայնությունը և հետևաբար դիսկուրսը ծավալվում է պրոգրեսիվ և համահարթ հարկման համակարգերի միջև:

Արդարության սկզբունքի կողմնակիցները հակված են պրոգրեսիվ համակարգին, քանի որ և հորիզոնական, և ուղղահայաց արդարության տեսանկյունից այս համակարգը դիտարկվում է սահմանումներին համապատասխանող:

Համահարթ համակարգը չի բավարարում և՛ հորիզոնական, և՛ ուղղահայաց արդարության հասկացությունների սահմանումներին: Հորիզոնականի դեպքում (հավասար դրության մեջ գտնվողները պետք է հարկվեն հավասարապես), երբ եկամուտների մակարդակը դիտարկվում է դրության չափման միավոր, ապա տեսնում ենք, որ ավելի մեծ եկամուտ ստացողները հավասար դրության մեջ չեն գտնվում՝ քիչ ստացողների հետ համեմատ, սակայն հարկվում են միևնույն հավասար տոկոսադրույքով: Իսկ ուղղահայաց արդարության տեսանկյունից (վճարունակություն) համահարթ հարկման համակարգի դեպքում, ինչպես երևում է բերված աղյուսակում, միջին տոկոսադրույքներով դիտարկելիս և՛ բարձր, և՛ ցածր աշխատավարձ ստացողները հարկվում են հավասար սահմանային և միջին դրույքներով (ինչով ուղղահայաց արդարության սկզբունքը նսեմացվում է), իսկ բացարձակ թվերի առումով շատ ստացողները ավելի շատ են վճարում:

Համահարթ հարկման կողմնակիցները հիմնականում հիմնավորում են իրենց նախընտրությունը հարկման արդյունավետություն չափանիշից ելնելով: Արդյունավետության չափանիշի մասին կխոսեմ ստորև:

Արդար հարկման երրորդ հասկացությունը օգուտների սկզբունքն է: Համաձայն այս սկզբունքի՝ նրանք, ովքեր պետությունից ստանում են հանրային ծառայություններ, իրենք էլ պետք է վճարեն հարկերը:

Օրինակ աշխարհի զարգացած շատ երկրներում, վառելիքից գանձվող հարկերը ուղղվում են ճանապարհների կառուցման և վերանորոգման ֆինանսավորմանը: Քանի որ վառելիք գնում են վարորդները, որոնք օգտվում են ճանապարհներից, հետևաբար նրանց վճարած հարկերը, ըստ այս սկզբունքի, պետք է ուղղվի ճանապարհների ֆինանսավորմանը:

Մեկ այլ օրինակի դեպքում, երբ որևէ տարածաշրջանում գործող հանքից պետությունը ռոյալթիների կամ շահութահարկի տեսքով եկամուտներ է ստանում, ապա այդ եկամուտները պետք է ծախսվեն տվյալ տարածաշրջանում հանքարդյունաբերության հասցրած բնապահպանական և առողջապահական բնույթի վնասները նվազեցնելու ֆինանսավորմանը, նաև այլընտրանքային գործունեության հնարավորությունների ձևավորմանը:

Այս սկզբունքը բավականին արդար է համարվում, սակայն այն հակասությունների մեջ է գտնվում արդարության ուղղահայաց սկզբունքի հետ: Օրինակ, եթե Հայաստանում միայն այս սկզբունքով շարժվենք, ապա շատ գյուղեր չեն կարողանա ինքնուրույն սեփական ռեսուրսների հաշվին ֆինանսավորել դպրոցների, մանկապարտեզների կամ առողջապահական ծախսերը: Հետևաբար պետությունը սուբվենցիաներ և դրամական այլ հոսքեր է ապահովում այս համայնքների համար այս համայնքներում չբնակվող քաղաքացիներից հավաքագրած հարկային եկամուտների հաշվին:

Միևնույն ժամանակ, Հայաստանում այս սկզբունքի չկիրարկումը անհավասար և անարդար միջավայր է ձևավորում օրինակ հանքարդյունաբերության ազդեցության տակ գտնվող համայնքներում:

Տնտեսական արդյունավետություն

Եթե տնտեսությունը օգտագործում է ցանկացած հնարավորություն ինչ-որ մեկի վիճակը ավելի լավ դարձնելու համար՝ առանց մեկ այլ անձի վիճակը վատացնելու, ապա համարվում է, որ դա արդյունավետ տնտեսություն է: Այս իմաստով, հարկերը միշտ անարդյունավետություն են ստեղծում: Հետևաբար, եթե հարկերը վերացվեին, ապա ենթադրվում է, որ որոշ մարդկանց վիճակը կլավանար առանց այլ անձանց վնաս պատճառելու:

Վերոնշյալ ձևակերպումը, իհարկե, միանշանակ չէ, քանի որ պետությունը հանրային կենսական նշանակության ծառայություններ մատուցելու համար հարկերի հավաքագրման կարիք ունի: Ուստի, տնտեսագետներն, արդյունավետ հարկում ասելով, նկատի ունեն այնպիսի հարկեր, որոնք հավաքագրվող հարկերի որոշակի մեծության դիմաց հնարավորինս նվազագույն չափի անարդյունավետություն կպատճառեն:

Արդյունավետ հարկման գաղափարը հասկանալի դարձնելու համար անհրաժեշտ է դիտարկել մի հասկացություն, որին անվանում են հարկային բեռ: Հարկային բեռը այն գումարն է, որ եթե տրվեր հարկվող անձին հարկվելու դեպքում, ապա նրա վիճակը այնքան լավ կլիներ, որքան այն դեպքում, երբ չհարկվեր: Համարվում է, որ հարկային բեռը սովորաբար գերազանցում է հավաքագրված հարկային եկամուտները:

Երբ հարկը տնտեսական վարքագծի մեջ փոփոխություն չի առաջացնում, ապա հարկային բեռը ճշտությամբ հաշվարկվում է հավաքագրված հարկերի գումարով: Բայց երբ հարկը մարդկանց ստիպում է փոխել իրենց վարքագիծը, (օրինակ` գնել ավելի էժան ու քիչ ցանկալի մեքենա ավելի քիչ հարկվելու համար: Կամ աշխատանքային պայմանագրի փոխարեն կազմակերպության հետ կնքել ծառայությունների մատուցման պայմանագիր և եկամտային հարկի փոխարեն վճարել 4-5 անգամ փոքր շրջանառության հարկ), ապա հարկը հավելյալ բեռ ունի, որի դեպքում հավաքագրված հարկային եկամուտները ավելի փոքր են, քան հարկային բեռն է:

Այս առումով, եթե երկու տեսակի հարկերը միևնույն չափի հարկային եկամուտ են գեներացնում, ապա պետք է ընտրել այն մեկի կիրարկումը, որը ավելի փոքր չափի հավելյալ հարկային բեռ կառաջացնի, որով և մյուսի համեմատ ավելի արդյունավետ կլինի: Եվ հետևաբար ընդհանուր հարկային բեռը հավասար է հավաքագրված հարկերի և հավելյալ հարկային բեռի գումարին:
Ուստի, հարկային քաղաքականություն մշակելիս պատասխանատու մարմինները պետք է այնպիսի հարկեր և հարկային տոկոսադրույքներ սահմանեն, որ ցանկալի հարկային եկամուտները հավաքագրվեն՝ նվազագույն հավելյալ հարկային բեռ ավելացնելով, այսինքն՝ հնարավորինս փոքր չափի տնտեսական անարդյունավետություն առաջացնելով:

Այս համատեքստում է, որ չափազանց կարևոր են կարգավորման ազդեցության գնահատականները, այդ թվում՝ տնտեսական ազդեցության գնահատականներ և վերլուծություններ իրականացնելը, որը ՀՀ տնտեսության համար պատասխանատու նախարարությունն առ այսօր չի իրականացրել և/կամ հրապարակել:

Հարկային սողանցքներ

Հարկային համակարգերն ու հարկերը արդարության և արդյունավետության տեսանկյունից գնահատելիս կարևոր է դրանք վերլուծության մեջ ներկայացնել համապարփակ, ընդգրկուն և ամբողջական տեսքով: Սա պետք է հաշվի առնել, երբ խոսում ենք եկամտային հարկի արդյունավետության, և/կամ արդարության մասին, կամ երբ գնահատում ենք եկամտային հարկի պրոգրեսիվ, համահարթ կամ ռեգրեսիվ լինելը:

Իրականում եկամտային հարկը Հայաստանի Հանրապետությունում խոշոր հաշվով աշխատավարձի հարկ է: Հարկային համակարգը մի քանի շերտեր ունի, համապարփակ և ընդգրկուն չէ և չնայած, որ եկամտային հարկի տոկոսադրույքներից (23, 28 և 36 տոկոս) ելնելով՝ դա կարելի է պրոգրեսիվ համարել, այնումենայնիվ չպետք է մոռանալ, որ եկամտային հարկ եզրույթը իր մեջ պետք է ներառի (ինչպես զարգացած աշխարհում է արվում) ֆիզիկական անձանց ստացած բոլոր տեսակի եկամուտները` աշխատավարձ, ավանդից ստացված տոկոսավճարներ, դիվիդենտներ և այլն: Իսկ այս տեսանկյունից դիտարկելիս եկամտային հարկը Հայաստանում կարելի է համարել ռեգրեսիվ հարկ, ոչ թե` պրոգրեսիվ:

Հայաստանի եկամտի հարկման համակարգը ռեգրեսիվ համարելու պատճառը ներկայացնեմ հետևյալ օրինակով:

• Եկամտային հարկի էֆեկտիվ տոկոսադրույքը շուրջ 25 է (ենթադրվում է, որ սա եռաստիճան համակարգի` 23, 28 և 36 տոկոս դրույքաչափեր, կշռված միջին տոկոսադրույքն է),
• տոկոսների տեսքով ստացված եկամուտը (օրինակ` ավանդ) հարկվում է 10 %-ով,
• վարձակալական վճարների տեսքով ստացված եկամուտը` նույնպես 10 %-ով (տարվա ընթացքում մինչև 58.35 միլիոնի համար),
• շահաբաժիններից ստացված եկամուտը հարկվում է 5 %-ով (ՀՀ քաղաքացիների համար, իսկ օտարերկրացիների համար սա 10 % է),
• իսկ գանձապետական պարտատոմսերից ստացված եկամուտը 0 %-ով, այսինքն չի հարկվում:

Եկամուտների հարկման այս բազմազանությունը տնտեսագիտության դասական իմաստով կարելի է համարել հարկային սողանցքներ, քանի որ սրանք առաջին հայացքից պրոգրեսիվ թվացող եկամտային հարկի համակարգը դարձնում են ավելի քիչ պրոգրեսիվ կամ նույնիսկ` ռեգրեսիվ:

Երբ եկամուտներ ստեղծող տարբեր գործառույթներ հարկվում են տարբեր սահմանային տոկոսադրույքներով, ապա տնտեսական վարքագծերը աղավաղվում են հարկային նպատակներով, որը իր հետևից բերում է տնտեսական անարդյունավետության:

Հարկային սողանցքի դասական օրինակ է նաև «Մատչելի բնակարան երիտասարդ ընտանիքին» ծրագիրը:

Պարզ լինելու համար ներկայացնեմ հետևյալ օրինակը.

համաձայն այս ծրագրի՝ երիտասարդ ամուսինները (գումարային տարիքը մինչև 70) ձեռք են բերում 30 մլն ՀՀ դրամ արժեքով նորակառույց բնակարան 7,5 % տարեկան տոկոսադրույքով (որից 2 %-ը սուբսիդավորում է պետությունը` եկամտային հարկի վերադարձի տեսքով, իսկ մարզերում սա 4 % է) և մինչև 30 տարի մարման ժամկետով: Հիպոթեքային վարկի կանխավճարը կազմում է 10 %:

Ենթադրենք նաև այս ընտանիքում ամուսինները գումարային վաստակում են ամսական 1,000,000 դրամ աշխատավարձ (երկուսն էլ աշխատում են և ստանում հավասար եկամուտ): Որից գանձվող եկամտային հարկի գումարը կազմում է ամսական 265,000 դրամ (պարզության համար պարտադիր կուտակային և այլ վճարները անտեսել եմ): Այս պարագայում եկամտային հարկի միջին տոկոսադրույքը կազմում է 26.5 %, իսկ սահմանայինը` 28 %:

Վերոնշյալ պայմաններով հիպոթեքային վարկի մարումը, ըստ տարիների, պատկերված է ստորև բերված աղյուսակում (բարդ տոկոսադրույքի հաշվարկը տարեկան կտրվածքով է արված, ամսական անելու դեպքում, թվերը փոքր-ինչ կփոխվեն, բայց ոչ նշանակալի):

Աղյուսակից երևում է, որ երեսուն տարիների ընթացքում պետությունը հարկատուների միջոցների հաշվին այս ընտանիքին սուբսիդավորելու է շուրջ 11 միլիոն դրամ: Այս ընտանիքը, եթե եկամուտները մնան միևնույն չափով և վերոնշյալ եկամտային հարկի տոկոսադրույքները չփոխվեն, ապա 30 տարվա ընթացքում պետական բյուջե վճարելու է 95.5 միլիոն դրամի չափով եկամտային հարկ, որից 11 միլիոնը պետությունը վերադարձնելու է:

Եթե տարեկան կտրվածքով նայենք, ապա այս հիպոթեքային վարկի մարման առաջին տարում այս ընտանիքը վճարելու է 3,180,000 եկամտային հարկ: Որից նրան պետությունը վերադարձնելու է 540,000 դրամ (տես աղյուսակը): Ստացվում է, որ եմակտային հարկի միջին տոկոսադրույքը այս ըտնանիքի յուրաքանչյուր անդամի համար առաջին տարում կկազմի 22 %, նախկին 26.5 %-ի փոխարեն:

Հետևաբար ցածր եկամուտ ստացողներից գանձվող եկամտային հարկի միջին տոկոսադրույքի (23 %) հետ համեմատելով՝ տեսնում ենք, որ այս հարկային սողանցքը համեմատաբար բարձր եկամուտ ստացողների համար եկամտային հարկի միջին դրույքը դարձնում է 22 %, այսինքն՝ եկամտային հարկի պրոգրեսիվ համակարգը այս հարկային սողանցքի պատճառով դառնում է ռեգրեսիվ հարկման համակարգ:

Նմանատիպ պատկեր կարող ենք ստանալ, եթե բարձր եկամուտ ունեցող անձանց եկամուտները ներդնենք չհարկվող գանձապետական պարտատոմսերում: Հարկման համակարգը բարձր եկամուտ ստացողների համար կդառնա շատ ավելի քիչ պրոգրեսիվ, կամ նույնիսկ ռեգրեսիվ:

Սրանով հանդերձ, հարց է առաջանում, թե ինչքանով է արդարացված անցումը եկամտային հարկի 23 % համահարթ համակարգի: Երբ այն, ինչպես ներկայացրի վերևում, տարբեր հարկային սկզբունքների տեսանկյունից նաև օրինակներով, ոչ միայն արդարության առումով է կասկածելի, այլ նաև տնտեսական արդյունավետության:

	Տարեկան վճարումներ, որից	Տոկոսա-գումար	Մայր գումարի մարում	Տարեսկզբի գումար	Տարեվերջի մայր գումար	Տոկոսագումար սուբսիդավորվող պետության կողմից (2% չափով)
1	2,286,123.4	2,025,000.0	261,123.4	27,000,000.0	26,738,876.6	540,000.0
2	2,286,123.4	2,005,415.7	280,707.6	26,738,876.6	26,458,169.0	534,777.5
3	2,286,123.4	1,984,362.7	301,760.7	26,458,169.0	26,156,408.3	529,163.4
4	2,286,123.4	1,961,730.6	324,392.7	26,156,408.3	25,832,015.6	523,128.2
5	2,286,123.4	1,937,401.2	348,722.2	25,832,015.6	25,483,293.4	516,640.3
6	2,286,123.4	1,911,247.0	374,876.4	25,483,293.4	25,108,417.0	509,665.9
7	2,286,123.4	1,883,131.3	402,992.1	25,108,417.0	24,705,424.9	502,168.3
8	2,286,123.4	1,852,906.9	433,216.5	24,705,424.9	24,272,208.4	494,108.5
9	2,286,123.4	1,820,415.6	465,707.7	24,272,208.4	23,806,500.7	485,444.2
10	2,286,123.4	1,785,487.6	500,635.8	23,806,500.7	23,305,864.9	476,130.0
11	2,286,123.4	1,747,939.9	538,183.5	23,305,864.9	22,767,681.4	466,117.3
12	2,286,123.4	1,707,576.1	578,547.3	22,767,681.4	22,189,134.1	455,353.6
13	2,286,123.4	1,664,185.1	621,938.3	22,189,134.1	21,567,195.8	443,782.7
14	2,286,123.4	1,617,539.7	668,583.7	21,567,195.8	20,898,612.2	431,343.9
15	2,286,123.4	1,567,395.9	718,727.5	20,898,612.2	20,179,884.7	417,972.2
16	2,286,123.4	1,513,491.4	772,632.0	20,179,884.7	19,407,252.7	403,597.7
17	2,286,123.4	1,455,544.0	830,579.4	19,407,252.7	18,576,673.3	388,145.1
18	2,286,123.4	1,393,250.5	892,872.9	18,576,673.3	17,683,800.4	371,533.5
19	2,286,123.4	1,326,285.0	959,838.3	17,683,800.4	16,723,962.1	353,676.0
20	2,286,123.4	1,254,297.2	1,031,826.2	16,723,962.1	15,692,135.9	334,479.2
21	2,286,123.4	1,176,910.2	1,109,213.2	15,692,135.9	14,582,922.7	313,842.7
22	2,286,123.4	1,093,719.2	1,192,404.2	14,582,922.7	13,390,518.5	291,658.5
23	2,286,123.4	1,004,288.9	1,281,834.5	13,390,518.5	12,108,684.0	267,810.4
24	2,286,123.4	908,151.3	1,377,972.1	12,108,684.0	10,730,712.0	242,173.7
25	2,286,123.4	804,803.4	1,481,320.0	10,730,712.0	9,249,392.0	214,614.2
26	2,286,123.4	693,704.4	1,592,419.0	9,249,392.0	7,656,973.0	184,987.8
27	2,286,123.4	574,273.0	1,711,850.4	7,656,973.0	5,945,122.7	153,139.5
28	2,286,123.4	445,884.2	1,840,239.2	5,945,122.7	4,104,883.5	118,902.5
29	2,286,123.4	307,866.3	1,978,257.1	4,104,883.5	2,126,626.4	82,097.7
30	2,286,123.4	159,497.0	2,126,626.4	2,126,626.4	0.0	42,532.5
Ընդամենը		41,583,701.0	27,000,000.0			11,088,986.9

Հարկային բեռի կրողներ

Այս բաժնին կանդրադառնամ շատ հակիրճ` հոդվածը շատ չծանրացնելու համար:

Եվ այսպես, ովքե՞ր են հարկային բեռի իրական կրողները, այսինքն ովքե՞ր են իրականում վճարում հարկերը: Ընդունված տեսակետ կա, որ, օրինակ, շահութահարկը վճարում են բիզնեսները, իսկ եկամտային հարկը` ֆիզիկական անձինք: Կամ ակցիզային հարկերը վճարում են միայն քաղաքացիները:

Իրականում, թե ով է վճարում հարկը, անուղղակի հարկերի դեպքում կախված է տվյալ ապրանքի գնի նկատմամբ պահանջարկի առաձգականությունից: Ինչքան քիչ առաձգական է տվյալ ապրանքի նկատմամբ պահանջարկը, այնքան շատ մեծ հարկային բեռի բաժին կկրեն սպառողները: Եվ նմանապես ինչքան քիչ առաձգական է տվյալ ապրանքի համար առաջարկը, այնքան մեծ է ապրանք արտադրողների և մատակարարների կողմից վճարվող հարկի մասնաբաժինը:

Նմանատիպ մոտեցումով է դիտարկվում աշխատավարձի հարկը, որը շատ տնտեսագետներ համարում են աշխատուժի օգտագործման վրա կիրառվող ակցիզային հարկ:

Հետևաբար այս առումով էական նշանակություն ունի գնով պայմանավորված պահանջարկի առաձգականության գնահատումը բոլոր տեսակի ապրանքների համար, որոնց վրա պետությունը ցանկանում է հարկեր կիրառել:

Կրկին հարց է առաջանում, արդյո՞ք Հարկային օրրենսգրքի նախագիծը մշակող պատասխանատու մարմինները և ընդհանուր առմամբ Կառավարությունը իրականացրել են նման վերլուծություններ:

Ամփոփելով՝ ասեմ, որ զարգացած աշխարհում, հարկային համակարգերը գնահատելիս պարտադիր օգտագործվում են հոդվածում արծարծված բոլոր գաղափարները և հասկացությունները, որպեսզի դրանք հնարավորինս արդար, արդյունավետ և հանրության կողմից ընդունելի լինեն:

Արդյո՞ք Հայաստանի կառավարությունը իրականացրել է համապարփակ և բազմակողմանի վերլուծություն արդարացի և արդյունավետ հարկային համակարգ ունենալու համար: Սրանք հարցեր են, որ պատասխաններ են պահանջում:

Վերջում նշեմ, որ հոդվածը գրելիս, տեսական ձևակերպումներ անելիս օգտվել եմ ամերիկացի հայտնի տնտեսագետներ Վիլյամ Բաումոլի և Ալան Բլայնդերի աշխատություններից:

 

Հովհաննես Ավետիսյանը հանրային ֆինանսների կառավարման փորձագետ է