Մհեր Ենոքյան, «Հետքի» թղթակիցը «Նուբարաշեն» բանտից

Այս անգամ ձեզ կպատմեմ 23 տարվա փորձիցս դրվագներ՝ կապված առհասարակ դատաիրավական համակարգի գործունեության հետ:

Միանգամից ասեմ, որ որևէ մեկն ապահովագրված չէ կատարածի կամ չկատարածի համար ոստիկանության բաժնում հայտնվելուց, կասկածյալի, մեղադրյալի, այնուհետև դատապարտյալի կարգավիճակ ունենալուց: Բայց դատաիրավական համակարգի հետ նախկինում առնչություն չունեցած քաղաքացին, նրա ընտանիքը հաճախ միամտաբար կարծում են, որ ոստիկանների, քննիչների, դատախազների, դատավարների նաև փաստաբանների մեծամասնությունը օրինապաշտ, բարեխիղճ մասնագետներ են: Միամտաբար կարծում են, թե իրավապահ մարմինները կպարզեն ճշմարտությունը` անմեղը կազատվի, նույնիսկ ներողություն կխնդրեն նրանից, իսկ մեղավորը կպատժվի օրենքի տառին ու ոգուն համապատասխան` կատարածին համարժեք:

Բոլորդ ամերիկյան ֆիլմերում տեսել եք, թե ինչպես են քաղաքացուն ձերբակալելիս ոստիկանները պարտադիր կարգով բարձրաձայն հայտնում` «Դուք ունենք լռելու իրավունք: Այն ամենն, ինչ կասեք, կարող է օգտագործվել ձեր դեմ»: ԼՌԵԼՈՒ  ԻՐԱՎՈՒՆՔ` լա՛վ հիշեք ձեր այս իրավունքը: Հայաստանում, համենայն դեպս, 1996-ին չէին տեղեկացնում այս և այլ կարևորագույն իրավունքների մասին: Փոխարենը, ինչպես սովետական միության ժամանակ, ոստիկանական բաժանմունքներում շոկի մեջ գտնվող, որպես կանոն, մի լավ ծեծված, բայց ծեծի հետքեր մարմնին չմնացած (հատուկ ձևեր գիտեին),  վախեցած քաղաքացուն փաստացի ստիպում էին խոսել տեսախցիկի առաջ: Քաղաքացուն՝ առանց իրավունքների բացատրման, առանց փաստաբանի ներկայության նկարահանում էին և ստիպում խոսել: Սա մարդու և քաղաքացու իրավունքների կոպիտ ոտնահարում է:

Հիշե՛ք ԼՌԵԼՈՒ, պաշտպան ունենալու երկու ամենակարևոր իրավունքների մասին: Գործը սարքվում է առաջին րոպեներին, զգոն եղե՛ք: Շա՛տ ուշադիր կարդացեք այն փաստաթղթի ամեն բառը, որի տակ պետք է ստորագրեք: Անպայման նայե՛ք, որ տողերն իրար կպած գրված լինեն, չլինեն նույնիսկ մեկ բառի համար ազատ մնացած տարածքներ, իսկ եթե կան նոր պարբերություններ, ապա մեկ-երկու գիծ քաշեք այդ դատարկ հատվածի վրա: Սա անհրաժեշտ է, որպեսզի հետո, առանց ձեր իմացության, չավելացնեն և ոչ մի բառ: Եթե ինչ-որ բան կասկածում եք, առհասարակ հրաժարվեք ստորագրելուց ու գրեք ձեր դիտողությունների մասին:

Ոստիկանության բաժնում, հետագայում մեկուսարանում հայտնվելու ժամանակ ձեզ կտրամադրվի հանրային պաշտպան, կամ ձեր հարազատները այս ու այն կողմ ընկած փորձելու են գտնել գրագետ փաստաբան: Այդ իրավիճակում թվում է, որ պաշտպանը միակ փրկարար օղակն է: Այդպես է, եթե պաշտպանը ազնիվ է և իրապես գրագետ մասնագետ: Եթե վստահ չեք, որ ձեր հարազատները չեն ուղարկել պաշտպանին, հրաժարվեք նրա ծառայություններից: Իրավապահների հետ համագործակցող փաստաբաններ 1990-ականներին շատ կային:

«Նուբարաշեն» բանտի պատերին, հատկապես «բոքսեր» կոչված խցերում, որտեղ մինչ դատարաններ տանելը և դատարաններից բերելիս պահում են ազատազրկվածներին, պատերին տարբեր գրառումներ կան: Դրանք բացի հայերենից, նաև վրացերեն և պարսկերեն են: Օրինակ` գրված է կոնկրետ փաստաբանի անուն և «... չվստահե՛ք, համագործակցում ա քննիչների և դատախազների հետ» կամ «…աֆերիստ ա` փողը վերցնում ու քցում ա», կամ «…ախպերնե՛ր, էտի տուժողից էլ ա փող վերցնում…»: Հիմա «Նուբարաշենում» վերանորոգման աշխատանքներ են, պատերի գրառումները ջնջվում են...

Ներկայիս իշխանությունները բազմիցս պնդել են, որ դատավորները տարիներ շարունակ հրահանգներ էին կատարում, կոռումպացված էին, զանգային արդարադատություն էին իրականացնում: Այս հայտարարության տրամաբանությունից բխում է, որ պետք է վերանայվեն նախկինում կայացված բազմաթիվ դատավճիռներ: Հենց սա կնշանակի` խոսքի և գործի համապատասխանություն: Հենց սա կնշանակի` դատաիրավական համակարգի հեղափոխություն: Բայց մինչև չընդունեն նախկինում կատարած դատական սխալները, հեղափոխություն չի կարող տեղի ունենալ:

Անցումային արդարադատությունը ենթադրում է նախևառաջ հենց անցյալի գործերի վերաբացում, վերանայում: Սակայն մինչ օրս որևէ դատավոր, դատախազ, քննիչ պատասխանատվության չի ենթարկվել ռեժիմի օրոք կատարած հանցանքների համար, և նրանք շարունակում են նստած մնալ իրենց բարձր աթոռներին: Այդ նույն համակարգը, նույն դատավորները կարո՞ղ են արդյոք արդարադատություն իրականացնել: