Այսօրվա մամուլի ասուլիսում «Ազգային ինքնորոշում միավորում» կուսակցության նախագահ Պարույր Հայրիկյանն անդրադարձավ Հայաստանում տիրող ներքաղաքական իրավիճակին:

-Պրն Հայրիկյան, ներկայացրեք Ձեր կարծիքը՝ առաջիկայում սպասվող Ազգային ժողովի ընտրությունների հետ կապված:

-Որպես Հայաստանում քաղաքական կյանքի հիմնադիր՝ հասկանում եմ, որ ձեզ համար շատ հետաքրքրական են այս որակի անձնավորության գնահատականները: Թե չէ առանձնահատուկ որևէ բան չկա մեր իրականության մեջ: Երբեմնի դաշնակիցները սկսել են նաև հակառակություններ ցույց տալ որոշ հարցերում: Եթե նույնիսկ դա խաղ է, նույնիսկ էդ խաղը կարող է բավական հետաքրքիր իրավիճակներ ստեղծել Հայաստանում:

-Դուք նկատի ունեք ԲՀԿ-ի վերջին բոյկո՞տը:

-Ես նկատի ունեմ Հանրապետականի շուրթերից հնչած քննադատությունը ԲՀԿ-ի՝ չքվեարկելու վերաբերյալ: Այսինքն՝ նրանք այնպես են ներկայացնում, որ իբրև թե ԲՀԿ-ն խախտում է կոալիցիոն համաձայնությունները, ի վերջո փաստարկներ են բերում:

-Ինչի՞ վրա հիմնվելով եք համարում, որ դա խաղ է:

-Եթե իսկապես Հանրապետականն անկեղծորեն է քննադատում և ներկայացնում, որ սխալ դիրքերի վրա են կանգնած իրենց երբեմնի դաշնակիցները, էդ դեպքում լուրջ տեղաշարժ պիտի լինի մեր քաղաքական կյանքում: Բայց եթե նույնիսկ դա իրականությանը չի համապատասխանում, այլ լավ ծրագրված խաղ է, որը բացառել չի կարելի (չէ՞ որ երբեմն, օրինակ, շախմատի իրավիճակում զոհաբերում ես ինչ-որ բան, որպեսզի հետո ավելի մեծ հաղթանակ ձեռք բերես), նույնիսկ էդ դեպքում բավական հետաքրքիր զարգացումներ են սպասում:

-Ձեր կուսակցությունը արդեն որոշում կայացրե՞լ է՝ մասնակցելու ընտրություններին:

-Հունվարի 28-ին ԱԻՄ ներկայացուցչական խորհուրդը որոշում ընդունեց հայտարարել, որ մասնակցում է ընտրություններին ինքնուրույն: Ես պարտավոր եմ ենթարկվել այդ ներկայացուցչական խորհուրդի որոշմանը: Ներկայացուցչական խորհրդի անդամների հիմնական մասը այն կարծքին էր, որ մենք պարտավոր ենք, նույնիսկ փոքր տեղեր ունենալով, խորհրդարանում ներկայացնել մանավանդ կատարյալ ժողովրդավարության համակարգը և պայքարել այս ուղղությամբ:

Դա հիմնական հարցն էր՝ չնայած դրան զուգահեռ այլ հարցեր կան: Հիմներգը, որը ընդունված է, բայց ձգձգվում է իշխանությունների կողմից: Միասնական ուղղագրությունը, դասական ուղղագրության վերականգնումը: Հայաստանը ազգային պետություն չի, Հայաստանը բոշայական պետություն է: Այսինքն՝ որ թափառական գնչու ցեղը եկել, Հայաստանին ինչ-որ բան է պարտադրել, էսօր մենք սրբությամբ ընդունում ենք: Բոլշևիկները եկան, մեզ պարտադրեցին ոչնչացնել մեր հազարամյա ուղղագրությունը, էդ տխմար ուղղագրությամբ մենք շարունակում ենք գրել, որտեղ «հարություն» բառը գրում ես, ու չես հասկանում, թե էդ բառի առանցքում ինչ կա, «քվե» բառը գրում ես ու չգիտես, որ «քվե» նշանակում է «քո էությունը»: Երբ դասականով գրես, լրիվ այլ է: Ազգային տոները նույնպես խեղված են:

Զուգահեռ կա Հայաստանը կատարյալ ժողովրդավարություն դարձնելու խնդիրը, և դա պարտադրեց աիմականներին նաև ինձ ստիպել՝ հակադրվելով իմ նախնական տրամադրվածությունը: Մենք դիմել ենք հասարակությանը: Ստանում ենք արձագանքներ, աջակցություն: Արդեն ունենք բավարար միջոցներ՝ հենակետեր բացելու համար: Բայց ես ինքս փորձում եմ իմ զինակիցներին ասել. «Լսիր, պառլամենտում մի քանի տեղ վերցնելը չի նպատակը, մենք էն վիճակում ենք, որ պետք է արմատական փոփոխություններ կատարենք»:

Ես կոչ եմ անում բոլորին (ընդդիմադիր դաշտում կլինեն, թե իշխանական), ով ունի ժողովրդին իսկապես պետք լինելու և փորձառու մարդու ասածից օգտվելու ցանկություն, ոչ թե մի ցուցակում ընդգրկել տարբեր մարդկանց (դա տալու է շատ-շատ 42%), այլ ստեղծել ժողովրդական դաշինք, տեր դառնալ խորհրդարանական մեծամասնությանը, Հայաստանում կատարել արմատական փոփոխություններ և դրանից հետո մենք արդեն կունենանք իսկապես պարզունակ քաղաքական պայքարի համար պիտանի երկիր:

Միայն դաշինքով է կարելի ստանալ արդար 51 և ավելի տոկոսներ: Եթե որևէ այլ կերպ դու փորձես ստանալ 51 % կամ 50% + 1 ձայն, ապա այդ դեպքում դու պիտի անպայման խախտումներ կատարես: Խախտումներ կատարեցիր՝ սպասում է Լևոն Տեր-Պետրոսյանի 98 թվականի ճակատագիրը: Այսօր եթե ընտրությունները լինեն արդար ընտրություններ, ապա որևէ քաղաքական ուժ առավելագույնը (իշխանական լծակներն էլ օգտագործելով) 40 %-ից ավելի չի կարող ստանալ:

Անկախ նրանից՝ արգելապատնեշի որ կողմում ես կանգնած՝ իշխանակա՞ն, թե՞ ընդդիմադիր, միևնույն է՝ այդ արդար ընտրությունները շատ որոշակի արդյունքի պիտի հանգեցնեն: Այսօրվա պայմաններում արդար ընտրություններ նշանակում է Հայաստանում իշխանության փոփոխություն:

Ի դեպ, հետագայում սպասվող նախագահական ընտրությունը ոչ մի արժեք չունի: Կարևորը այս ընտրություններն են, եթե միայն ընտրություն լինեն: Եթե իշխանակիրները որոշեն գնալ անարդար ընտրությունների, ապա այս փուլում նրանց սպասում է այն, ինչ տեղի ունեցավ ՀՀՇ-ի հետ. ինչ-որ ժամանակով կարող են հաղթել, հետո պիտի հեռանան:

Մի ուրախացնող երևույթ կա: Դա այն է, որ Ռուսաստանի ընտրությունները ավելի վաղ են լինելու, քան մեր խորհրդարանական ընտրությունները, իսկ Ռուսաստանի այս ընտրությունները կարող են որակապես տարբերվել, որովհետև, ցավոք սրտի, մենք և Ռուսաստանը նույն ուղղության, նույն գործընթացի մեջ ենք ուղղակի: Այդ գործընթացի իմաստն այն է, որ նախորդ իշխանությունը նախապատրաստում է հաջորդ իշխանության մուտքը քաղաքական ասպարեզ:

-Դուք ընտրություններին մասնակցելու եք համամասնակա՞ն, թե՞ մեծամասնական ընտրակարգով:

-Մենք եթե որպես կուսակցություն ենք մասնակցում... Կար էդպիսի տարբերակ: Ասում էին՝ ամեն ինչ դնենք մի կողմ, միայն Հայրիկյանն էլ անցնի, հերիք է, կենտրոնանք մի ընտրական տարածքի վրա: Երբ տեսան, որ ես կտրականապես դեմ եմ դրան (որովհետև ես եթե աշխատում եմ, թիմով եմ աշխատում), գնաց մյուս տարբերակը, որ աշխատելու ենք համամասնականով: Մերոնք այդ կարծիքին են, որ պիտի անպայման պառլամենտ գնալ: Հիմա դեռևս գործընթացի մեջ ենք, աշխատանքները տանում ենք, բայց էնտեղ նաև ես թիմ ունեմ, որ ասում եմ՝ չթեթևսոլիկանանք՝ մանր-մունր հարցերով չզբաղվենք, մեր խնդիրը լուրջ ստրատեգիական գործներին մասնակցելն է:

-Դուք ասացիք, որ կուսակցությունը որոշեց, որ ինքնուրույն մասնակցի ընտրություններին: Բայց միևնույն ժամանակ ասացիք, որ կարող է ժողովրդավարության մոդելի շուրջ մի քանի կուսակցություն հավաքվել: Դուք ո՞ր կուսակցություններին եք տեսնում դաշինքի մեջ:

-Եթե այսօր ստեղծվի ժողովրդավարական դաշինք, օրինակ՝ Կոնգրեսը, «Ժառանգությունը», դա մի կողմ: Մյուս կողմից՝ Հանրապետականը, ԱԻՄ-ը, կամ Հանրապետականը, Կոնգրեսը, ԱԻՄ-ը: Ես չեմ վերցնում՝ ընդդիմադիր, իշխանակիր: Ես տալիս եմ մի բարձր արժեք: Ով էդ արժեքը ընդունում է, էդ արժեքը նրանց բոլորին դարձնում է նույն որակի ուժ:

Ինձ չեն հետաքրքրում ոչ ծագումը, ոչ էլ նրանց էսօրվա ունեցած դիրքը: Հետաքրքրում է մի բան. կընդունե՞ն կատարյալ ժողովրդավարությունը, այսինքն՝ կընդունե՞ն մի ծրագիր, որը ստրատեգրական ծրագիր է և Հայաստանի համար, և մարդկության համար: Վաղը տեսնելու եք՝ քանի-քանի մարդիկ են Նոբելյան մրցանակներ ստանալու իմ էս գյուտի համար:

Այս ընտրակարգը անկատար ընտրական համակարգ է: Սա մի ընտրակարգ է, որտեղ քաղաքացիների մի զգալի մասը ընտրությունից հետո ձայն չի ունենում խորհրդարանում: Մինչդեռ Սահմանադրությունն ասում է՝ քաղաքացիները իրավահավասար են: Այսինքն՝ Հայաստանում գործող ընտրակարգը նաև համասահմանադրական է: Չի կարող ինչ-որ օրենքի պատճառով քաղաքացիների մի մասը զրկված լինել խորհրդարանում լինելու հնարավորությունից:

Արդեն ուղիղ 10 տարի լրացավ, երբ ես բանաձևը գտա, որ ինչ էլ լինի քաղաքական գործիչների հետ, ընտրողի ձայնը չկորչի: Հետո այդ բանաձևի օգնությամբ գտա, թե ինչպես կարելի է Հայաստանը կատարյալ ժողովրդավարության երկիր դարձնել, բացառիկն աշխարհում: Հիմա արդեն 10 տարի անց նաև բազմաթիվ կուսակցություններ ընդունել են դրա իսկապես բացառիկ երևույթ լինելը:

Սա համամարդկային ձեռքբերում է: Սա արդեն բավական է, որ քաղաքական գործիչներն ասեն՝ հավաքվում ենք էս ծրագրի շուրջը: Թե չէ ի՞նչ է կատարվում: «Ժառանգությունը» և Դաշնակցությունը վերջին պահին մեջտեղ են ընկել, թե ուզում են համամասնական ընտրական համակարգ: Համամասնականը համեմատաբար ավելի լավն է, քան մեծամասնականը, բայց չէ՞ որ ձեզ տրված է կատարյալ ժողովրդավարության համակարգի մոդելը: Էս ի՞նչ պրիմիտիվ նախանձ է: Մեկ է՝ դուք ինչքան էլ նախանձեք, «Անկախություն՝ հանրաքվեի ճանապարհով»-ը Հայրիկյանի նախաձեռնությունն է: Դրանից մեծ բան մենք չենք ունեցել:

Ինչի՞ց եք նախանձում: Թե՞ ես ասում եմ՝ դա ինձ է պետք: Տվել եմ ձեզ, ներկայացրել եմ: Հավաքվեք սրա շուրջը, ստեղծեք մի կարգին դաշինք, որ մեր ժողովրդի կյանքն էլ փոխվի: Թե չէ ինչո՞վ եք զբաղված: Մտածում եք մի 2 աթոռ ավե՞լ ունենաք, դա՞ է ձեր նպատակը:

Էս մարդիկ չեն կարողանում մի քիչ հեռվից նայել Հայաստանին, հայ ժողովրդի ճակատագրին, որովհետև մեր հարևանները տարեկան 2-3 անգամ ավելի շատ են իրենց բնակչությամբ աճում, քան Հայաստանը էսօր բնակչություն ունի: Պիտի նայես, թե ինչ է սպասվում մեզ մի 50 տարի հետո: Եթե մենք մեր ներուժը ամբողջությամբ չօգտագործենք, չդառնանք հզոր երկիր...

Ես գտել եմ մի համակարգ, որ էս ազգը կարող է դառնալ հզոր ազգ, նաև օրինակելի ազգ աշխարհի համար, որ կարող է նաև աշխարհը փոփոխելուն նպաստել: Սա թողած՝ ընկել են համամասնականի հետևից: Ի՞նչ մանկապարտեզներով եք զբաղված: Բա լավ, բան չսովորեցի՞ք: Հայրիկյանը ձեզ ասում էր՝ Սահմանադրություն, ասում էիք՝ չէ, ասում էր՝ «Անկախություն՝ հանրաքվեի ճանապարհով», ասում էինք՝ չէ: Ճանապարհ անցած մարդուն եթե չեք տեսնում, չէ՞ որ էդ դեպքում կործանվում եք:

Քանի՞ հոգու գիտեք, որ խոսում են ԱԻՄ-ի անցած ճանապարհի և դրա օգտակարության մասին: Եթե ես էլ չխոսեի, ո՞վ պիտի իմանար, որ Սովետական Միության մեջ առաջինը ինքնորոշման շարժում սկսել է հայ ժողովուրդը: Ո՞ր հայ երեխան պիտի իմանար, որ Հայաստանը անկախացել է հետևողական պայքարի արդյունքում:

Դասագիրք է լույս ընծայում Վիրաբյան անունով մեկը: Դասագրքում, անդրադառնալով 88թ. զարթոնքին, չի գրում «Անկախություն» թերթի մասին, որ Սովետական Միության առաջին թերթն էր, չի գրում «Անկախություն՝ հանրաքվեի ճանապարհով» ռազմավարության մատուցման մասին: Էդ դեպքում քեզ մնում է գրել. «Գորբաչովը ի~նչ լավն էր. Սումգայիթում հայերին ջարդեց, Կիրովաբադում ջարդեց, վերջում Լևոն Տեր-Պետրոսյանին տվեց մի հատ զրահապատ մերսեդես, ասեց՝ դարձի նախագահ, և Հայաստանն էլ անկախացավ»:

ԱԻՄ-ը Հայաստանի, հայ ժողովրդի քաղաքական կյանքի լավագույն դրսևորումն է: Բայց ԱԻՄ-ը կուռք չի կարող դառնալ: ԱԻՄ-ը ընդամենը գործիք է: Եվ շատ հանգիստ վաղը պատրաստ է ԱԻՄ-ը համարել իր գործն ավարտած, եթե գոնե այս ժողովրդավարության հարցը լուծի: Կուսակցությունները ընդամենը միջոց են:

Ցավոք սրտի, այս փուլում մեր քաղաքական կուսակցությունների պայքարը ընդամենը պայքար է կերակրատաշտին մոտ գտնվելու համար, և այսօրվա իրենց հարցադրումներով քաղաքական կուսակցությունները ընդամենը կարող են իրար փոխել այդ կերակրատաշտակի մոտ: Նոր՝ ոչինչ: Ստրատեգիական, ներազգային կյանքը արմատապես բարեփոխելու ուղղությամբ որևէ հավաստի ծրագիր ու մոտեցում, մանավանդ կատարող չկա:

100 տարվա հեռավորությունից այսօրվա մեր քաղաքական իրավիճակին նայելու դեպքում շատ ակնհայտ տեսնում ես, որ երկար տարիներ իշխանություն ունեցած կուսակցությունները չունեն մի բան, որ ասեն. «Այ, սա մենք արեցինք»: Այսինքն՝ արվում է մի բան, որ կարող էին անել կոմունիստները, եթե Հայաստանում իշխանությունը փոխված չլիներ: Տարբեր տեսակի մանր-մունր օրենքների ընդունում, վարկերի ստացում, էդ վարկերի սպառում, Հայաստանին նոր պարտքերի տակ դնել, և այլն:

Եթե որոշակի տարածությունից, ասենք 50 տարվա հեռավորությունից նայում ես մեր վերջին տասնամյակներին, միայն ԱԻՄ-ի նախաձեռնություններն ես տեսնում: Անկախության համար պայքար, ժողովրդավարության համար պայքար, այդ ծրագրերի որդեգրում, մատուցում, և հետո դա դառնում է ժողովրդի սեփականություն, կամ սահմանադրական բարեփոխումներ: Իսկ մյուսները՝ աթոռի տիրել, հետո աթոռից հեռանալ: