Մհեր Ենոքյան, «Հետքի» թղթակիցը «Նուբարաշեն» բանտից

Որպես բանտային թղթակից չեմ կարող չանդրադառնալ սեպտեմբերի 5-ին «Նուբարաշեն» բանտում տեղի ունեցած իրադարձություններին, որոնք հիշեցնում էին ամերիկյան ֆիլմեր բանտային կյանքի մասին:

Զբոսախցում էի, ցերեկվա ժամ էր: Սկսվեցին գոռոցներ: Այն էր հասկացվում, որ շտապ օգնություն են պահանջում, բղավում էին, թե մարդ է վատացել: Ժամանակ առ ժամանակ նման աղմուկը սովորական երևույթ է բանտում, բայց այս անգամ տարօրինակն այն էր, որ շտապ օգնություն էին կանչում բոլոր հարկերից միանգամից ու տարբեր խցերից: Սկզբում անհանգստացա, մտածեցի՝ ուրեմն շատ ծանր ա ինչ-որ մեկի վիճակը: Հետո սկսեցին բոլոր հարկերում դռներին ուժգին հարվածել, կարծում եմ` բացառությունը 5-րդ հարկն էր, որտեղ միայն ցմահներ են պահվում, բացառությամբ՝ մի խցի:

Լսվում էին նաև գոռոցներ, որ օդը չի հերիքում: Մեկ -մեկ բարձր լսվում էին ռուսերեն բացականչություններ. “жизнь ворам”  և “АУЕ” (որքանով տեղյակ եմ նշանակում է` Арестантская Упряга Едина): Մի պահ դադարեց աղմուկը: Կարծես հանդարտվեց ամեն բան: Բայց մոտ երկու ժամ անց է՛լ ավելի ուժեղ դղրդաց «Նուբարաշենը»: Այս անգամ բոլոր տեղերից գոռում և պահանջում էին` «Ջուրը միացրե՛ք», «Բժիշկ կանչե՛ք», «Ո՞ւրա կալանավորի ճաշը», «Օդ չկա, դուռը բացե՛ք» և այլն:

Հարց` ինչո՞ւ հենց հիմա կալանավորները մեկ բռունցք դարձած նման աղմուկ բարձրացրեցին: Բանտի աշխատակիցներն ասում են, որ նոր իշխանությունների կողմից օրենքով գողերի վերաբերյալ նոր օրենսդրական նախաձեռնությունն է պատճառը: 

Ինքս 24-րդ տարին է` դիմումներ գրելով եմ դատապարտյալի իմ իրավունքների մասին բարձրաձայնել: Տարիներով լուռ, բայց ահռելի տանջանքներով, ջանքերով հասել եմ մի քանի իրավունքների վերականգնմանը: Ընթերցողին եմ ներկայացնում իմ բանտային կյանքից երկու դրվագ և հետևությունները թողնում եմ Ձեզ:

Տարիներ առաջ զբոսանքը հակաօրինական կերպով տրամադրում էին շաբաթվա կտրվածքով ընդամենը 1-2 անգամ (ըստ օրենքի պիտի լիներ ամենօրյա 1 ժամ): Գրավոր պահանջում էի, որ օրենքի համաձայն, ամեն օր տրամադրեն: Չէին անում: Ստիպված 10 րոպեն մեկ կանչում էի հսկիչին և պահանջում: Այդ ժամանակ մի դատապարտյալ նշանակված էր «պալաժենի», կամ «հարկ նայող»: Այդ անձը մոտեցավ խցիս դռանը, ասելով՝  հանգի՛ստ նստի տեղդ, չի՛ լինելու պրագուլկա: Պատասխանս այն էր, որ միգուցե ինքն էլ համազգեստ հագնի: Աղմուկ բարձրացավ: Նույնիսկ խցակիցներս, որ ինձ հետ համաձայն էին, իրար անցան, թե բա էս ինչ ես անում, Մհե՛ր: Հետո մարդիկ եկան, և ես նրանց ասացի, որ պալաժենին պետք ա կալանավորի, դատապարտյալի կողքին լինի, երբ մաքուր օդ եմ պահանջում, այլ ոչ թե իր հերթին օդս փակի: Որոշ ժամանակ անց իմացա, որ այլևս մեր բաժնում պալաժենի չի լինելու:

Եվս մեկ դրվագ, ու իմ կարծիքով, շատ կարևոր: 2015թ. դեկտեմբերի սկիզբն էր. սահմանադրական բարեփոխումների հանրաքվեն պիտի լիներ: Որպես լրագրող ոչ պաշտոնական զրույցներ էի անում բանտի աշխատակիցների հետ: Երեք բանտի աշխատակից՝ իրարից անկախ նույն բանն ասացին, ինչն ինձ ուղղակի ապշեցրեց. դրսից երկու օրենքով գող է բանտ հրավիրել, որ կալանավորներին համոզեն նոր Սահմանադրության օգտին քվեարկեն: Չգիտեմ, թե որքանով է իրական, բայց երեքն էլ, նույնն ասացին: Եթե այդպես է, ապա հարց` ի՞նչ գործ ունեն օրենքով գողերը Սահմանադրության հետ, չէ՟ որ իրենց սեփական օրենքներով են ապրում: 

Կարծում եմ, իրականում Հայաստանի կալանավայրերում բողոքի այս ակցիաները հանուն ազատազրկված անձանց իրավունքների չեն, այլ պարզապես իրավունքներ պահանջելը միջոց է հայտնի օրենսդրական փոփոխությունը չընդունելու համար: Կգնա՟ն արդյոք նոր իշխանությունները համագործակցության ուղղով, որով գնում էին ռեժիմները, մոտ ժամանակները ցույց կտան: 

Ազատազրկման վայրերում այս միաբուռն ակցիաները ցույց տվեցին, որ քրեակատարողական հիմնարկները հիմնականում գտնվում են քրեական ենթամշակույթի վերահսկողության տակ, ինչի մասին առավել համառ կերպով բարձրաձայնում է Վարդգես Գասպարին: Եթե օրենքները աշխատեն, եթե դատարաններում արդրադատություն իրականացվի, եթե մեր հարազատները տարիներով չհոգան մեր ապրուստը և այլն, ապա ենթամշակույթը կզիջի իր դիրքերը իրավունքի ու օրենքի գերակայությամբ աշխատող քրեակատարողական համակարգին: 

P.S. Դեռ 2 շաբաթ առաջ, երբ որևէ քամի անգամ չկար, որ նախազգուշացներ այսօրվա ակցիաների մասին, ես, իմանալով, որ «Նուբարաշեն» բանտում նոր պետ է նշանակվել, ինչպես նախորդ պետերին, որոշեցի դիմել` բարձրաձայնելով սննդամթերքի հետ կապված հարցերը, մասնավորապես այն, որ 24-րդ տարին շաքարավազ չեն տրամադրում: Փոխարենը՝ տնտեսական մասի դատապարտյալները մի փոքր անորակ թեյ են պատրաստում, մեջը մի փոքր շաքարավազ լցնում և առջարկում ամեն օր: Գրեթե ոչ մեկը չի վերցնում այդ թեյը: Պատրաստավածը թափում եմ կողուղի, իսկ մնացած՝ պետության կողմից տոննաներով գնված շաքարավազը այսքան տարի ու՞ր է գնում… ի տարբերություն նախորդ պետերի, որ դիմումներս բանի տեղ չէին դնում, իսկ երևույթը շարունակվում էր, ներկայիս պետ արդարադատության փոխգնդապետ Սամվել Մկրտչյանը կարգադրել է հետաքննիչին զբաղվել այս հարցով: Սա ինձ զարմացրեց և մտածեցի`միգուցե նոր պետի գալով ու ՀՀ դրոշը բանտի առաջ բարձրացնելով, իրոք, կարևոր բան կփոխվի: