«Մեր անտառային ոլորտում տասնամյակներ շարունակ բան չի արվել, մասնագետները, եթե եկել են ոլորտում աշխատելու, հնարավորություն չեն ունեցել առաջխաղացման, ինքնիրացվելու, որպես մասնագետ իրացվելու, պետք է լինի պրակտիկա, գործողություններ, պետք էր անտառ տնկվեր»,- նշում է Շրջակա միջավայրի նախարարի տեղակալ Վարդան Մելիքյանը:

Այսօր Ամերիկյան համալսարանում ընթանում է Հանուն անտառների գագաթնաժողովը, որի քննարկմանը մասնակցում են ոլորտի պատասխանատուները, հասակարական, միջազգային կազմակերպությունները և այլ շահագրգիռ կառույցների ներկայացուցիչներ ու անհատներ: Առաջին քննարկումը նվիրված էր անտառածածկույթը պահպանելու և ավելացնելու հարցում Հայաստանի հիմնական մարտահրավերներին ու հնարավորություններին, քննարկվեցին ինստիտուցիոնալ, մարդկային և տեխնիկական ասպեկտները: 

Անտառի ոլորտի փոփոխությունների շրջանակում, ըստ փոխնախարարի, սկսելու են լայնածավալ աշխատանքներ: «Ունենալու ենք սխալներ, բայց գործընթացներ են լինելու, համապատսխան ծրագրեր են մշակվելու, իրազեկում է արվելու՝ ոլորտը հրապուրիչ դարձնելու, որ գան մասնագետներն, աշխատեն»,- ասում է նա:

Հրապուրիչ դարձնելու համատեքստում Վարդան Մելիքյանը նշում է, որ «Հայանտառում» վերջին անգամ  2011-ին էր աշխատավարձ բարձրացրել, իսկ աշխատակիցները համազգեստ առհասարակ չեն ունեցել, պետությունը չէր ապահովում մասնագիտական վերապատրաստումը, մինչդեռ անտառի աշխատակիցները պարբերաբար պետք է վերապատրաստվեն: Անտառի աշխատակազմը տեխնիկական հագեցվածություն ևս չի ունեցել:

«Երեկ պատմության մեջ առաջին անգամ համազգեստ էինք բաժանում, սա տոն էր: Բայց մենք տարեկան առնվազն երկու անգամ պետք է համազգեստ տանք, և դա պետք է լինի նորմալ: Տեխնիկական միջոցներ պետք է տանք, վերապատրաստենք»,- շեշտում է Վ. Մելիքյանը:

Այս տարի 20 հազար դրամով բարձրացվել է անտառապետերի և անտառապահերի աշխատավարձերը, մինչդեռ անտառապահերի աշխատավարձերը սկսվում էր 60 հազար դրամից: Փոխնախարարը նշում է, որ այդ գումարով հազարավոր հեկտար հսկող անտառապահը պետք է նաև հոգար իր ամենօրյա հագուստի ծախսերը: «Սա նորմալ չէ և սա փոխվում է,- վստահեցնում է նա: -Այս քայլերով մենք պետք է ոլորտը դարձնենք հրապուրիչ, որ գյուղի երիտասարդները բանակից վերադառնալիս, տեսնելով, որ անտառտնտեսությունում հետաքրքիր գործեր կան` կարելի է ծառեր տնկել, կարելի է էկոտուրիզմ զարգացնել, պատմամշակութային ծրագրեր անել, գա ու աշխատի»:

Շրջակա միջավայրի նախարարի տեղակալը միաժամանակ շեշտում է անտառների կարևորությունը` հատկապես, որ վերջին տարիներին տեղումները պակասել են 10 տոկոսով, և պոտենցիալ ռիսկեր կան ջրհեղեղների և սելավների հետ կապված, մինչդեռ անտառներն այս վտանգներն ու ռիսկերը նվազեցնելու կարևոր դերակատարություն ունեն:

Քննարկման մեկ այլ մասնակից` ՄԱԶԾ ծրագրերի տեխնիկական առաջադրանքների ղեկավար Հովիկ Սայադյանն, անդրադարձավ Հայաստանի անտառային ոլորտի բացերին:

Նա նշեց, որ Խորհրդային Հայաստանը չուներ անտառագիտական բարձրագույն և անտառշինական դպրոց, ամենը կենտրոնացված էր Մոսկվայում և Վրաստանում, և անտառները հաշվառվում ու դրանց կառավարման պլանները կազմվում էին ոչ Հայաստանում: Խորհրդային ժամանակներում չեն ստեղծվել այն անտառային ինստիտուտերը, որոնք կարող էին տեղեկատվական բազա ստեղծել այսօրվա համար: Եվ հիմա, թեկուզ նշվում է 11,2 % անտառածածկ տարածքի մասին, այդուհանդերձ, կասկածելի աղբյուրների վրա է կառուցված այդ թիվը: «Հիմա պարզ չէ` ինչպիսի վիճակում ենք,- ասում է նա: -Մենք չունենք անտառային տնտեսության կառավարման անհրաժեշտ ինստիտուտները` անտառկառավարման, անտառշինական ինստիտուտները»:

Հովիկ Սայադյանը նաև հավելում է, որ անտառագիտական կրթությունը նույնպես բաց է, մինչդեռ անտառագիտական հետազոտական աշխատանքները կարող են լրացնել բացերը և առաջ տանել անտառային ոլորտը:

«Հայանտառ» ՊՈԱԿ-ի տնօրենի պաշտոնակատար Վահե Մացակյանն ասում է, որ ապօրինի հատումները նվազել են, բայց քանի որ ազգաբնակչությունը էներգիայի այդ աղբյուրից է օգտվում, դեռ խնդիրը մնում է:

Ապօրինի հատումները կանխելու և անտառի պահպանությունն իրականացնելու համար նոր տեխնոլոգիաներ են ներդրվում, ապօրինի հատումներն ահազանգող սենսորներ են տեղադրվում անտառներում:

Անտառտնկման աշխատանքների համար տարածքների ճիշտ ընտրություն պետք է կատարվի` ճիշտ կազմեր տնկելու համար: Միևնույն ժամանակ, ըստ պատոնակատարի, հատման համար ևս պետք է ճիշտ տեղեր ընտրել:

«Անտառյաին պետական մոնիտորինգի կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի տնօրեն Արամ Գյուլխասյանը պատմեց, որ անտառների մոնիտորինգի համար սկսել են օգտագործել այլ համակարգեր, որը փոխել է մարդկային ռեսուրսների ու կարողությունների, ինչպես նաև մոնիտորինգի ձևաչափը:  ՊՈԱԿ-ը փոքր կենտրոն է, ունի 12 մասնագետ, կատարվում է հեռահար զոնդավորում, սկզբնական կատարվում են անտառածածկի փոփոխության դիտարկումները, հետո տեղում են ուսումնասիրում փոփոխությունները, ֆիքսում են փոփոխությունները, մասնավորապես, թե ինչն է իրականում փոփոխության պատճառը` քամատապալները, ապօրինի հատումները, հատատեղերի ընտրությունը, սանիտարական հատումները և այլն: Ունենում են խնդիրներ, երբ շեղումներ են լինում: Իրենց դիտարկումների արդյունքում փորձում են «Հայանտառին» դնել ճիշտ ուղու վրա, որ հատումները կատարվեն ըստ պլանի կամ ավելի հարմար տեղում հատատեղ տրամադրվի:

Այն ժամանակ, երբ չճշգրտված սահմանների խնդիր է առաջանում, որը, իրապես, ըստ բանախոսի, հաճախ դժվարություն է ստեղծում, օգտվում են արբանյակային պատկերներից, իսկ վերջին շրջանում փորձում են որակյալ պատկերներ ունենալ, որպեսզի այդ բացը ինչ-որ ձևով տեսքի բերեն:

Մոնիտորինգի կենտրոնը նույնիսկ 2018-ին Հայաստանի անտառային տարածքի հաշվարկներ է կատարել, բայց քանի որ համոզված չեն դրա 100 ճշգրտության վրա, որովհետև օգտագործված գործիքներն այնքան էլ որակյալ չեն, այդ տվյալները չեն հրապարակում: Մյուս տարվա ընթացքում այդ և մի շարք ուրիշ խնդիրներ փորձելու են լուծում գտնել:

Բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնի Կենսաբազմազանության վերահսկողության վարչության Բուսական աշխարհի վերահսկողության բաժնի պետ Միքայել Սանթրոսյանն անդրադարձավ իրենց ոլորտի խոչընդոտներին: Նա նշեց, որ աշխատաժամերի տևողությունը մինչև աշխատանքային օրվա ավարտն իրենց աշխատակիցներին հաճախ սահմանափակում է կատարել իրենց պարտականությունը, ինչի համար արդեն իսկ օրենսդրական առաջարկություն են ներկայացնել, որպեսզի 24-ժամյա տեսչական գործունեություն իրականացնել կարողանան: Տարածքային բաժինները տեսչական մարմնի ղեկավարի հրամանով կարող են այլ ժամերի ևս ստուգման ուղարկել տեսուչներին, սակայն, 24-ժամյա ռեժիմն օրենքով ամրագրելն, ըստ բաժնի պետի, առավել արդյունավետ կդարձնի տեսուչների աշխատանքը:

Վարդան Մելիքյանն այստեղ ավելացրեց, որ անտառահատումներն ու այլ խախտումները հիմնականում ոչ աշխատանքային ժամերին և օրերին են լինում: Դրա համար օրենսդրական այս փոփոխության նախաձեռնությունն իրապես կարևոր էր:

Միքայել Սանթրոսյանն ասում է, որ փայտանյութի տեղափոխման վերահսկողության համար համագործակցում են իրավապահ համակարգի հետ, և դա առավել արդյունավետ է դարձնում անտառի պահպանությունը, իսկ այդ համագործակցության ընթացքում կոռուպցիոն ռիսկերը նվազում են, քանի որ գերատեսչության աշխատակիցներն իրարից կաշկանդվածություն են ունենում:

Մասնագիտացումը` պահանջարկի և առաջարկի տիրույթում

Հայաստանի ազգային ագրարային համալսարանը միակն է Հայաստանում, որ մասնագիտական ամբիոն ունի և պատրաստում է անտառային տնտեսության մասնագետներ:

Հայաստանի ազգային ագրարային համալսարանի ռեկտոր Վարդան Ուռուտյանն անդրադարձավ կրթական և գիտահետազոտական ոլորտին:

Նա նշեց, որ խնդիրների լուծման հնարավորությունը կրթության և գիտության հարթությունում է, ինչպես նաև գործընկերությունն է: «Կրթական, գիտական ասպարեզում մարտահրավերները եռապատկվում և քառապատկվում են: Բայց արդյոք կրթական և գիտական հաստատություններն ունեն կարողություններ, լաբորատորիաներ, արդի բովանդակություն, որպեսզի կարողանան դիմակայել մարտահրավերներին»,- հարցադրում արեց ռեկտորը:

Որպես տնտեսագետ՝ համադրեց առաջարկն ու պահանջարկը, ինչպես նաև շրջանավարտների վերաբերյալ վիճակագրությունը: Ըստ դրա` անցյալ տարի անտառագիտության գծով մեկ շրջանավարտ է եղել, 2018-ին` շրջանավարտ չի եղել: Համալսարանի կարիերայի կենտրոնի վերլուծած տվյալները վկայում են, որ 40 շրջանավարտից միայն 6 տոկոսն է աշխատում իր մասնագիտությամբ:

Այն շրջանավարտները, որոնք չեն աշխատում իրենց մասնագիտությամբ, փնտրել են և չեն գտել աշխատանք, կամ աշխատավարձը շատ ցածր է եղել, չեն համաձայնել աշխատել այդ ոլորտում: Մինչդեռ ուրախալի է, որ շրջանավարտների 70 տոկոսն ուզում է աշխատել իր մասնագիտությամբ: Պատճառը նաև չափազանց ցածր աշխատավարձն է. սկսնակների աշխատավարձը սկսում է 60 հազար դրամից, հետո ավելանում և հասնում է 150 հազար դրամի:

«Մենք բավականին աշխատանք ունենք, որպեսզի բարձրացնենք անտառագետի գրավչությունը, մրցունակությունը և ուղղորդենք մեր երիտասարդ սերնդին, որ նա կարող է արժանապատիվ աշխատավարձ ստանալ»,- նշում է Վարդան Ուռուտյանը:

Նա կրկին հաշվարկներով է առաջնորդվում և նշում, որ հնարավոր չէ 440 հազար դրամով, որը վճարում է ուսանողը որպես ուսման վարձ, պատրաստել բարձր անտառագետի: Բարձրակարգ մասնագետ պատրաստելու համար պետք է առնվազն 3 անգամ, եթե ոչ 5 անգամ ավելին ծախսել այդ մասնագետին մրցունակ դարձնելու համար: Ըստ այդմ, 4000-5000 դոլար պետք է ծախսել մեկ ուսանողի վրա:

Բացի դրանից, բուհը պետք է ունենա ժամանակակից լաբորատորիաներ: «Մենք միկրոսկոպ չունենք, իսկ իրենք կարողանում են ԴՆԹ-ի միջոցով հասկանալ բնափայտը: Մենք այս ոլորտում պետք է ճկուն, նորարար մեխանիզմենր ստեղծենք, էլի ուսանողը թող վճարի 400 հազար դրամ, բայց մենք պետք է կարողանանք 4000 դոլարը ձեռք բերել նրանց համար, պետք է այլ ֆինանսական մեխանիզմներ ներգրավենք, որպեսզի այդ մասնագետներին պատրաստենք»,- ասում է Ագրարային համալսարանի ռեկտորը:

Ռեկտորը նշեց, որ արդեն իսկ միջոցներ են ձեռնարկել` անտառագիտության ուսուցման քառամյա ծրագրում ներդրել են ուսումնական պրակտիկա, և ուսանողը մեկ կիսամյակ աշխատանքային պրակտիկա է անցնելու համապատասխան հաստատություններում:

Բացի դրանից, բուհին կից տնկարան են ստեղծելու, որի ողջ պրոցեսին մասնակցելու են ուսանողները: Սակայն դեռևս պետք է աշխատեն լաբորատոր ենթակառուցվածքների զարգացման ուղղությամբ, բովանդակության թարմացման վրա: