Գեղարքունիքի մարզի Ճամբարակի զորամասում ծառայող Արմավիր քաղաքի մի խումբ պայմանագրային զինծառայողներ հայտնվել են վարկային սարդոստայնի մեջ: Տարիներ առաջ աշխատավարձի տասնապատիկի չափով վարկեր են վերցրել «Հայբիզնեսբանկ»-ի Վարդենիսի մասնաճյուղից և չեն կարողանում վճարել տարբեր պատճառներով:

Մկրտիչ Աբգարյանի վարկային պատմությունը տարբերվում է մյուսներից: Մկրտիչը «Հետք»-ին պատմեց, որ 2016թ.-ին 1 մլն 740 հազար դրամ վարկ է վերցրել «Հայբիզնեսբանկ»-ից և տվել զորամասի հրամանատարին:

Վերջինս այժմ չի աշխատում և անցել է թոշակի: Հրամանատարը, երբևէ Մկրտիչին գումար չի տվել, որպեսզի վարկային պարտավորությունները կատարի: Վարկային գումարի չափն այժմ կազմում է մոտ 3 մլն 200 հազար դրամ:

«Հրամանատարը դիմել ա, որ իբր ձեռք բռնենք, գնացել, աշխատավարձի տասնապատիկի չափով վարկը վերցրել, առանց մի կոպեկ մեզ պահելու մեր քարտերը տվել ենք իրան, ինքն էլ գնացել, կազինոյում կրվել ա: Մի հոգի չի, մոտ 20 հոգի ենք այդ վիճակում: Մի կոպեկ վարկ չի վճարել»,- պատմում է Մկրտիչ Աբգարյանը:

Զինծառայողներից մի քանիսը դիմել են իրավապահ մարմիններին: Գլխավոր դատախազությունից տեղեկացրին, որ հարուցվել է քրեական գործ՝ Քրեական օրենսգրքի 325-րդ հոդվածի 1-ին մասի հատկանիշներով (փաստաթղթեր, դրոշմներ, կնիքներ, ձևաթղթեր, տրանսպորտային միջոցների հաշվառման համարանիշներ կեղծելը, իրացնելը կամ օգտագործելը): Նշանակվել է դատաձեռագրաբանական փորձաքննություն: Մկրտիչ Աբգարյանն ունի վկայի կարգավիճակ, սակայն այս պահին որևէ մեկին մեղադրանք չի առաջադրվել: Կատարվում է նախաքննություն:

Մկրտիչը ընտանիքի հետ ապրում է տնակում, սոցիալական ծանր պայմաններում: Ասում է, որ եղել են ամիսներ, երբ վարկային պարտավորությունը կատարելու համար իր աշխատավարձից են 30-40 հազար դրամ պահել: Չգիտի, թե ինչպես է ազատվելու այդ վարկային պարտավորությունից: Հույսը իրավապահ մարմիններն են, սակայն, Մկրտիչի ասելով, ոչ մի նորություն գործից չկա, իրեն տեղյակ չեն պահում մանրամասների մասին:

Հավաքված տղամարդիկ պատմում են իրենց վարկային պատմությունների մասին: Լևոն Հարությունյանը մոտ 5 տարի առաջ «Հայբիզնեսբանկ»-ից վարկ է վերցրել և չի կարողացել մարել: Տույժ-տուգանքներ են ավելացել և, ըստ Լևոնի, փաստացի տոկոսադրույքն այժմ կազմում է 34 %, այն դեպքում, երբ վարկի տոկոսը վերցնելու պահին կազմել է 18 %:

Լևոնը ասաց, որ վերցրել է 1 մլն 750 հազար դրամ վարկ՝ աշխատավարձի տասնապատիկի չափով: 4 տարվա ընթացքում վճարումներ կատարել է, իր ասելով, նույնիսկ 1 մլն 700 հազար դրամից էլ շատ է վճարել, բացի վերջին ամիսներից, երբ սոցիալական վիճակը վատացել է և չի կարողացել վճարումներ կատարել: Սակայն ներկա պահին վարկային պարտավորությունը հասել է մոտ 2 մլն 500 հազար դրամի: Դրան ավելացել են նաև այն մարդկանց գումարները, որոնց համար Լևոնը երաշխավոր է եղել, ընդհանուր՝ 7 մլն դրամ:

Նշենք, որ պայմանագրային զինծառայողները հայտնվել են անելանելի վիճակում նաև երաշխավոր լինելու պատճառով: Տղաները պատմեցին, որ բոլոր զինծառայողները, մեկը մյուսին երաշխավոր կանգնելով, կարողացել են վարկեր ստանալ ու մեկի չվճարելով՝ հայտնվել են դժվար իրավիճակում:

«Գնում, դիմում ենք, որ վերակառուցում անեն: Հեռուստացույցով ասում են՝ վերակառուցում ենք վարկերը, տույժ ու տուգանքները ջրում ենք, բայց գնում, դիմում ես, այնպիսի պայմաններ են առաջ քաշում, որ ընդհանրապես հնարավոր չի ու խելամիտ չի: Ասում են՝ թող երաշխավորները իրենց վարկերը մաքրեն նոր կգաս քո վերակառուցումը կանենք, բոլորն էլ իմ վիճակում հայտնված տղերք են: Կամ տույժ-տուգանքները մաքրում են, բայց հաջորդ օրվանից էլի նույն ձևով 34 %-ը հաշվում են, էլ իմաստը որն է ջրելու»,- ասում է Լևոնը:

Նա պատմեց, որ ներկայում ստանում է 180 հազար դրամ աշխատավարձ, և այդ աշխատավարձով հնարավոր չէ պահել երկու անչափահաս երեխա, թոշակառու ծնող, ընտանիք և զուգահեռ վճարել վարկի ու դրա տույժ-տուգանքների գումարները:

«Մեծ-մեծ խոսում են մենակ: Դե թող հետևեն, որ 34 %-ով առաջին գիծ ծառայողի վրա վարկ են հաշվում: Դատավորի, դատախազի փող են բարձրացնում, որ չգռփեն, բայց մեր նմաններին, որ ցրտին դուրսը կանգնում, սահման ենք պահում 34 % վարկ են հաշվում: Էլ առողջություն էլ չունենք, բոլորիս ոտքերը ցուրտը տարել է, բայց աշխատանք է, աշխատում ենք, մեր երկրին էլ օգտակար ենք լինում»,- ասում է Լևոն Հարությունյանը:

Լևոնը նշեց, որ ամիս է եղել 10 անգամ գնացել Վարդենիս, եկել են, որպեսզի պարզաբանում ստանան բանկից: Եթե խնդիր է լինում վարկի հետ, հորդորում են գնալ Վարդենիս՝ 250 կմ: Վարկը ձևակերպվել է բանկի Վարդենիսի մասնաճյուղից, աշխատավարձը ևս այնտեղից է փոխանցվում:

Բանը հասել է նրան, որ պայմանագրային զինծառայողներից շատերը ստիպված փոխել են բանկային քարտերը և աշխատավարձը այլ բանկից են ստանում, որպեսզի քաշքշուկների մեջ չընկնեն:

«Մեր կառավարությունը թող լավ իմանա, մենք փող չենք մուրում: Մենք մեր աշխատավարձն ենք ուզում, որ նորմալ ստանանք: Գնում ծառայում ենք, ընենց տպավորություն չստացվի, որ մուրում ենք: Մենք պատրաստ ենք մեր վարկի մայր գումարները վճարենք, թող տույժ-տուգանքները, երաշխավորներին հանեն, մենք մեր վճարումները անենք: Ես զինվորական եմ, այնպես են պատասխանում, որ ինձ վատ եմ զգում, ոնց որ փող մուրամ»,- նշում է Լևոնը:

Ռուսլան Կարապետյանը ևս պայմանագրային զինծառայող է: Մի քանի տարի է՝ վարկային պատմությունների մէջ է: Ասում է նույն բանկից 6 անգամ վարկ է վերցրել, 5-ը ժամանակին մարել է, սակայն այս մեկը կանգնել է «կոկորդին»:

Պատմեց, որ վարկ վերցնելու ժամանակ իր աշխատավարձը կազմել է 190 հազար դրամ և տասնապատիկի չափով վարկ է վերցրել՝ 1 մլն 900 հազար դրամ: Սակայն, վերցնելուց հետո 30.000 դրամով կրճատել են աշխատավարձը և հայտնվել է դժվարին իրավիճակում: Որոշ չափով վճարումներ կատարել է, սակայն հետագայում հայտնվել է փակուղում: Ռուսլանը նշեց, որ 2016թ-ին պայմանագրային զինծառայողները ստանում էին 185-190 հազար դրամ, բայց հիմա աշխատավարձը կրճատել են՝ հասցնելով 155 հազար դրամի: Այժմ ստանում է 210 հազար դրամ աշխատավարձ:

«Մենք աշխատավարձը ստանում ենք ամսի 27-28-ին, բայց վարկի վճարումը բանկը գրել է ամսի 20-ին, որ 7-8 օրը տույժ-տուգանք լինի: Այդ օրերի համար մոտ 40.000 տույժ-տուգանք են քաշել քարտից: Գնում էինք բանկ դա էին ասում»,- նշում է Ռուսլանը: Նա ասաց, որ արգելանքի տակ է գտնվում ոչ միայն իր տունը, հողամասը այլև երաշխավորի ավտոմեքենաները: Իր վարկային պարտավորության գումարի չափը հասնում է արդեն 4 մլն դրամի: Իսկ հարկադիր բռնագանձման գումարը կազմում է 11 մլն դրամ, որի մի մասը իր վարկի գումարն է, մնացածը՝ այն վարկառուներինը, որոնց համար երաշխավոր է եղել:

«Ես երեք հոգու երաշխավոր եմ «Հայբիզնեսբանկ»-ում: Բոլորն էլ եղել են ժամկետային զինծառայողներ: Հիմա երկուսը չեն աշխատում, մեկն էլ Ռուսաստանում է, տեղեկություն էլ չունեմ: Ես ո՞նց անեմ: Ռուսաստան գնացողներն էլ բանկերի դարդից են գնացել, աշխատավարձ չէին ստանում: Ընտանիքին վերցրել, գնացել են»,- հավելում է Ռուսլան Կարապետյանը:

Պայմանագրային զինծառայողը զարմացած է բանկային համակարգի վրա, թե ինչպես են թույլ տալիս, որ մարդ մեկից ավելի վարկային պայմանագրերով երաշխավոր դառնա ու հայտնվի այս վիճակում:

Դավիթ Սարգսյանն էլ պատմում էր, որ վարկ է վերցրել 1 մլն 700 հազար դրամի չափով, որից մոտ 900 հազար դրամը վճարել է, սակայն, անձը ում համար երաշխավոր է եղել, չի կատարել իր վարկային պարտավորությունը, ինքն է հայտնվել է «սև ցուցակում»: Ասում է, որ գործընկերը, ում համար երաշխավոր է եղել ևս պայմանագրային զինծառայող է եղել, անցել է թոշակի և հիմա ունի աշխատանք, սակայն աշխատավարձն առձեռն է ստանում, չեն կարողանում գանձել:

«Աշխատավարձիս 30 %-ը միայն այդ մարդու վարկի գումարն են պահում ինձնից: Ես արդեն չկարողացա իմ վարկը մարել, տակը ապրելու գումար չմնաց: Այդ մարդը առձեռն ստանում ա, բարձր թոշակ ստանում ա, չի վճարում: Ինձ գցեցին հարկադիրի դռները, ես եմ վճարում իր փոխարեն»,- ասում է Դավիթը: Վերջինիս պատմելով՝ իր վարկային պարտավորությունը կազմում էր 800 հազար դրամ՝ կեսից ավելին վճարել է, սակայն այժմ պարտավորությունը կազմում է 3 մլն 600 հազար դրամ: Դավիթը պատրաստակամություն է հայտնում վճարել իր վարկերը, եթե իր վրայից հանեն երաշխավորի պարտականություններն ու  իր տույժ-տուգանքները:

«Ուրիշ երկրներում, երբ վարկը տալիս են, տեսնում են մարդը ունակ չի, չի կարողանում վճարել, տոկոսն են իջացնում, տոկոսը հանում, թողնում են մայր գումարը: Իսկ այստեղ տեսնում են մարդը 13 %-ը չի կարողանում վճարի, ֆռռացնում, դարձնում են 34 %: Լրիվ տանում են կործանման: Հեսա կգան տները ձեռքներիցս կվերցնեն»,- նշում է Դավիթը:

Պայմանագրային զինծառայողները փաստում էին, որ իրենք ակամայից հայտնվել են ծուղակում և չեն կարողանում դուրս գալ՝ մի կողմից բանկի, մյուս կողմից գործընկերների պատճառով, որոնց համար երաշխավոր են եղել:

«Հայբիզնեսբանկ»-ի աշխատակազմից «Հետք»-ին փոխանցեցին, որ վճարային քարտով վարկային գծի պայմանագրերով վճարման պարտավորությունները չեն սկսում յուրաքանչյուր ամսվա 20-ից: Տվյալ վարկատեսակը ընձեռում է հնարավորություն մի դեպքում՝ առավելագույնը 27 օր տևողությամբ ժամկետում քարտային հաշվին դրամական միջոցներ մուտքագրելու եղանակով վճարել օգտագործված վարկային գծի նվազագույնը 10 %-ը և հաշվարկված տոկոսագումարները` անկախ այն հանգամանքից, թե քարտային հաշվին պարտավորությունների կատարման ժամկետին դրամական միջոցներ կան թե ոչ: Իսկ մյուս դեպքում՝ յուրաքանչյուր ամսվա 27-ին վարկային գծից մարվում է ֆիքսված գումար, իսկ հաշվարկված տոկոսագումարները վճարվում են վարկային գծի մարման ամսաթվին նախորդող 20 օրվա ընթացքում /ավտոմատ եղանակով/:

«Այս հարցի շուրջ տեղեկացնում ենք, որ վճարային քարտով վարկային գծի պայմանագիրը կողմերի համաձայնությունն է՝ ուղղված քաղաքացիական իրավունքներ և պարտականություններ սահմանելուն, փոփոխելուն կամ դադարելուն, ուստի վարկառուների վճարային պարտավորությունների կատարման ժամկետները որոշվում են կողմերի փոխադարձ համաձայնությամբ: Նշյալ պայմանագրերի 7-րդ բաժնով նախատեսված է Կողմերի համաձայնությամբ պայմանագրի պայմանների փոփոխման հնարավորությունը` մեկ փաստաթուղթ կազմելու միջոցով (լրացուցիչ համաձայնագիր), առավել ևս երբևէ, որևէ կերպ չի սահմանափակվել վարկային գծի պայմանագրերով ֆիքսված մարման գրաֆիկում փոփոխություն կատարելու հաճախորդների հնարավորությունը»,- նշում են «Հայբիզնեսբանկ»-ից:

Վարկառու զինծառայողներից Դավիթ Սարգսյանը հակադարձում է՝ դժգոհելով բանկի քաղաքականությունից: Ասում է, որ նույնիսկ ամսի 29-ին է մոտեցել բանկ, որպեսզի վճարման օրը հենց այդ ժամանակ հաշվեն, սակայն, դարձյալ վճարման պարտավորություն են սահմանել աշխատավարձի ստացման օրվանից առաջ, և ակամայից հայտնվում են տույժ-տուգանքների տակ:

Ինչ վերաբերում է վարկային տոկոսի բարձրացմանը, բանկից նշում են, որ վարկային տոկոսը անփոփոխ է: Համաձայն Հայաստանի տարածքում գործող օրենքների և բանկի ու հաճախորդի միջև կնքված պայմանագրի՝ պարտավորությունները չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու դեպքում, հաշվարկվում է տուժանք, ինչը չի հանդիսանում բանկում գործող վարկային տոկոսադրույք, այլ հանդիսանում է քաղաքացիական իրավունքի կողմից պահանջված նորմ` պարտավորությունների կատարման ապահովման:

Անդրադառնալով երաշխավորների հարցին, բանկը նշում է, որ տվյալ վարկատեսակով վարկավորումն իրականացվում է հաճախորդների աշխատավարձի ապահովմամբ և հիմնականում վարկավորման գումարները մի քանի անգամ գերազանցում են աշխատավարձի գումարը, այդ իսկ պատճառով, ռիսկերի զսպման նպատակով, որպես լրացուցիչ ապահովվածություն՝ գործում է երաշխավորների ինստիտուտը:

«Կենտրոնական բանկի կողմից 2017թ օգոստոսի 04-ին հաստատվել է և գործում է 8/06 Կանոնակարգը, որը հաստատում է Երաշխավորների հետ գործարար վարվելակերպի կանոնները, որտեղ առկա չէ սահմանափակում նույն վարկատեսակով մի քանի անձանց, որպես երաշխավոր ներգրավելու վերաբերյալ, իսկ ռիսկերի գնահատման մասով Բանկը միշտ գործում է ՀՀ Կենտրոնական Բանկի կողմից հաստատված կանոնակարգերի սահմաններում: Գործող իրավակարգավորումների շրջանակներում յուրաքանչյուր անձ կարող է երաշխավորել մի քանի պարտավորություններ: Բանկի կողմից տրամադրվող յուրաքանչյուր պրոդուկտի դեպքում գնահատվում է հավանական վարկառուի վարկունակությունը, վճարունակությունը և տրամադրվող վարկի վերադարձելիությունը, որոնք հանդիսանում են վարկային ռիսկի գնահատման տարրեր»,- նշում են «Հայբիզնեսբանկ»-ի աշխատակազմից: