«Հետքի» հարցերին պատասխանում է Արցախի Պահպանողական կուսակցության (ԱՊԿ) նախագահ, Արցախի նախագահի աշխատակազմի ղեկավարի տեղակալ Դավիթ Բաբայանը։

«Պահպանողական» կուսակցությունը հիմնադրվել է 2019 թվականի ապրիլին: Կուսակցությունը մասնակցում է Արցախի համընդհանուր՝ խորհրդարանական և նախագահական ընտրություններին: 

-Արդեն քարոզարշավի 6-րդ օրն է, ի՞նչ եք արել այս ընթացքում։

-Մենք նույնիսկ օրերի հաշիվն ենք կորցրել, ակտիվ հանդիպումներ ենք ունեցել, այցելել ենք տարբեր բնակավայրեր: Մենք գրեթե անցած տարվա գարնանից՝ մայիս-հունիս ամիսներից, սկսել ենք մեր արշավները տարբեր բնակավայրեր: Հիմա երբեմն լինում է, որ երկրորդ, երրորդ անգամ ենք լինում այս կամ այն բնակավայրում: Շատ հետաքրքիր է տեսնել դինամիկան: Նորմալ, սովորական հանդիպումներ են, երբեմն շատ ակտիվ, երբեմն թեժ, երբեմն համեմատաբար հանգիստ մթնոլորտում, բայց երբևիցե չենք տեսել անհարգալից վերաբերմունք մեր նկատմամբ:

-Արցախի Պահպանողական կուսակցության և Ձեր նախագահ ընտրվելու հավանականությունը ինչպե՞ս կգնահատեք։ Քա՞նի տոկոս ձայն կստանաք:

-Գիտեք, շատերը այսպիսի հարց են տալիս՝ եթե հավանականություն չկա հաղթելու, օրինակ, ինչո՞ւ եք մասնակցում: Էդ ժամանակ ես ասում եմ հետևյալը՝ եթե պատերազմ է լինում, ի՞նչ է՝ մարդիկ անպայման պետք է հավանականություն ունենան, որ ո՞ղջ են մնալու, որ այդ պատերազմին մասնակցեն, եթե հայրենիքի պաշտպանության գործն է:  Հասկանո՞ւմ եք, չեմ ուզում այդ համեմատությունը լրիվությամբ, հարյուր տոկոսով մեկը մյուսի հետ զուգակցել, բայց դա ընդհանուր առմամբ նման է դրան: Ի՞նչ կապ ունի՝ ինչ հավանականություն ունենք, հավանականությունը ցույց կտա միայն մեր ժողովուրդի կամարտահայտությունը:

-Ընտրվելու դեպքում, տնտեսության առողջացման առաջին քայլերը որո՞նք կլինեն:

- Առաջնային խնդիրներից մեկը լինելու է այն, որ անհրաժեշտ է լինելու նոր շունչ հաղորդել փոքր և միջին բիզնեսի զարգացմանը: Մենք պլանավորում ենք թեթևացնել հարկային բեռը, շոշափելիորեն, հենց այդ սուբյեկտների համար: Որովհետև երկրագնդի վրա չկա որևէ երկիր, որը փոքր և միջին բիզնեսի համար արտոնյալ պայմաններ չստեղծի ու զարգանա: Նման բան չի եղել: Գիտեք, փոքր բիզնեսը, երբ որ թողնում ես ազատ շնչի, նա դառնում է միջին բիզնես, հետո՝ խոշոր բիզնես:

Հովանավորչությունը պետք է բացառել: Հովանավորչությունը պետք է լինի միայն մի դեպքում. եթե պետությունը հովանավորում է իր տնտեսական սուբյեկտներին արտաքին շուկաներ գրավելու համար: Այստեղ պետք է պետության հովանավորությունն, այնպես, ինչպես անում են ԱՄՆ-ն, Ռուսաստանը, առավել ևս՝ Չինաստանը:

-Ձեր կուսակցությունն ի՞նչ առումով է պահպանողական Արցախի պարագայում: Ի՞նչն եք ցանկանում պահպանել, իր պահպանողականությունն ինչպես է արտահայտվում:

-Մեր երկիրը արժեհամակարգի երկիր է, մեր պետականաշինության կարևորագույն գաղափարը արժեհամակարգն է: Այստեղ մենք և մեր հակառակորդները գտնվում ենք տարբեր հարթություններում: Նյութական առումով մենք շատ ավելի տկար ենք, քան Թուրքիան ու Ադրբեջանը, բայց մեր արժեհամակարգով մենք միշտ պետք է լինենք այլ հարթությունում: Եվ ընդհանրապես, մենք հետևյալ մոտեցման կողմնակից ենք՝ պետք է լավը պահպանել, իսկ վատը կամ թերությունները շտկել միասին, առանց ավիրելու անցյալը:

Օրինակ, ինչի՞ն նման կլինի, եթե հայրը մահանում է, և որդին հիմնովին քանդում է հոր տունը և տեղը սարքում ինչ-որ այլ շենք: Հետո իր որդին նույնն է անում: Սա ճիշտ չէ, մենք ասում ենք՝ եկեք տեսնենք, եթե քանդված է, էդ ուրիշ բան, բայց եթե պատերը ամուր են, եկեք ավելի ուժեղացնենք:

- 2017 թվականին սահմանադրական փոփոխություններ են տեղի ունեցել: Որպես պահպանողական արժեհամակարգ կրող, կարիք կա՞ր 10 տարեկան Սահմանադրությունը փոփոխել, ի՞նչ եք կարծում:

-Իհարկե, սա լուրջ խնդիր է։ Ընդհանուր առմամբ, այս Սահմանադրությունն ունի շատ լավ կետեր ու առավելություններ։ Բայց կան կետեր, որոնք մենք փորձելու ենք ևս վերանայել, եթե կարողանանք։ Սահմանադրությունը, ասենք, կարող է փոխել կառավարման համակարգը՝ այս ինստիտուտը հանել կառավարման համակարգից, մյուս ինստիտուտը` մտցնել։ Բայց այն չի կարող վերանայել հիմնարար գաղափարները, իսկ հիմնարար գաղափարները հետևյալն են, որ Արցախի Հանրապետությունը պետք է լինի ժողովրդավարական և սոցիալական երկիր։ Որ Արցախի Հանրապետությունը ինքնիշխան, անկախ երկիր է, որ Արցախի Հանրապետությունը չի կարող հրաժարվել իր անվտանգությունից և կարգավիճակից և դառնալ Ադրբեջանի մի մաս։

-Դուք ժողովրդավարությունից եք խոսում, բայց արդյո՞ք սահմանադրական փոփոխությունները ժողովրդավարության գլխավոր՝ իշխանության փոփոխության սկզբունքը չեն խախտել։ 2017 թվականին պիտի ավարտվեր Բակո Սահակյանի պաշտոնավարման շրջանը, մինչդեռ անցումային փուլից հետո նրա համար երկու անգամ առաջադրվելու հնարավորություն էր ստեղծվել։

-Չէ՛, տեսեք, այդ հարցը շահարկվում է։ Բայց, կարծում եմ, գործող նախագահը ինքն է 2018 թվականին հայտարարել, որ չի պատրաստվել...

-Բայց թավշյա հեղափոխությունից հետո:

-Հա՛, բայց դե հիմա ասենք, որ դա թավշյա հեղափոխությունը չլիներ, չէր հայտարարի և այլն, մի քիչ արդեն ֆանտաստիկայի տիրույթից է դառնում։ Իմ կարծիքով, կրկնում եմ, այդ սահմանադրական բարեփոխումները եղել են, եթե ժողովուրդը չուզենար, կարող էր դեմ քվեարկել։ Ժողովրդին որևէ մեկը չի պարտադրել, չէ՞։ Այլ հարց է, որ ժողովուրդը շատ բաներ միգուցե չի նայել, խորությամբ չի դիտարկել, դրա համար կան խնդիրներ ներկայիս Սահմանադրությունում։ Բայց ես կողմնակից եմ նրան, որ որևէ մեկին քավության նոխազ չսարքենք։ Քավության նոխազ որ մեկին սարքում ես, ուրեմն երևույթի դեմ չես ուզում պայքարել:

-Դուք ասում եք, որ ժողովրդի ընկալման խնդիր է եղել, բայց, իրոք, երևի մանիպուլյացիա եղել է չէ՞, օրինակ, որ ԼՂՀ-ն Արցախի Հանրապետություն է դառնում։

-Հիմա եթե ինչ-որ մեկը դա օգտագործել է, թող մյուս ճամբարն էլ ասեր, որ էսպիսի բաներ կան։ Բայց որևէ մեկը չի ասել, որ, ժողովուրդ ջան, անհրաժեշտ է շեմը պահպանել ընտրությունների, որ ճիշտ չէ Ազգային ժողովի ու նախագահի ինստիտուտները փոխկապակցված լինեն, որ ճիշտ չէ հրաժարվել մեծամասնական համակարգից լիովին։ Որովհետև խնդիրը երկարաձգելու մեջ չէ, խնդիրն այն է, որ այդ մայր օրենքը մեզ համար չդառնա անհաղթահարելի արգելք մեր տնտեսական և քաղաքական զարգացման գործում, հատկապես՝ պետականաշինության գործում։ Նրանցից որևէ մեկը չի կարդացել այդ Սահմանադրությունը, սա ցավալի է։

Մեզ մոտ ընդդիմությունը պետք է առնվազն մեկ գլուխ բարձր լինի իշխանությունից և՛ մտավոր, և՛ բարոյական հատկանիշներով։ Այդ ժամանակ նրա ասածը և նրա ազդեցությունը հասարակության վրա կլինի շատ ավելի ուժեղ, իսկ եթե այդպես չէ, եթե ընդդիմադիր են ներկայանում պրովոկատորները ու «проходимцы» ռուսերեն ասած, գիտեք, սա արդեն, իրոք, վտանգավոր է պետականության համար։

-Ես կարդացել եմ նոր Սահմանադրությունը, թեև մասնագետ չեմ։ Փաստն այն է, որ այդ անցումային փուլը եղել է։

-Այդ անցումային փուլն ընդամենը երեք տարի է եղել և անցումային փուլը ինչո՞ւ է եղել։ Քանի որ Ազգային ժողովի և նախագահի ընտրությունները նույն օրը պիտի լինեին, դրա համար։ Էստեղ, կրկնում եմ, հարցը անցումային փուլը չէ, անցումային փուլը 3 տարի է, թռավ-անցավ։ Խնդիրն այն է, որ անցումային փուլն անցավ, գործող նախագահը հեռացավ, հետո՞, բա խնդիրները մնացին Սահմանադրության մեջ։ Ինչո՞ւ հիմա չեն խոսում, ինչո՞ւ չեն ասում, որ Սահմանադրությունը պիտի վերանայվի։ Մենք ենք հիմա դա ասում, չէ՞։ Որովհետև մենք, իրոք, մտածում ենք և ցավում ենք պետության և ժողովրդի համար։

-Բայց եթե նկատեիք, որ սահմանադրական փոփոխությունները ժողովրդավարությանը սպառնում են, պատրա՞ստ էիք Ձեր պաշտոնը թողնել։

-Միանշանակ։ Եթե լիներ, ես, իրոք, հայտարարում եմ Ձեզ…Եվ էստեղ չեմ ուզում շահարկել, և այլն․․․ Եթե հանկարծ փորձ կատարվեր այնպես, ինչպես որ ասում են, չեմ կարծում, որ հնարավոր էր շարունակել աշխատանքը։ Պետք էր կա՛մ կրկին ստեղծել քաղաքական ուժ ու մտնել քաղաքական դաշտ, կա՛մ պարզապես զբաղվել այլ գործով։ 

-Երբեմն ընդդիմությունն օգտագործում էր «սահմանադրական հեղաշրջում» եզրույթը։ Որպես վերլուծաբան` ի՞նչ կասեք այս բառակապակցության վերաբերյալ:

-Չէ՛, ես, կարծում եմ, որ դա ճիշտ չէ, որովհետև սահմանադրական հեղաշրջումը կատարվում է այն ժամանակ, երբ որ գործող իշխանությունը, իրոք, երկարաձգում է իր լիազորությունները սուբյեկտիվ պատճառներով։ Ես ընդհանրապես համոզված եմ, որ յուրաքանչյուր իշխանավոր, եթե մինչև վերջ Սահմանադրությամբ, օրեքներով իր վերապահված ժամկետը բարով-խերով ավարտում է, պետք է պարզապես գնա եկեղեցում մոմ վարի։ Պետք է երբեմն հիշել և ասել՝ եթե մենք հասել ենք այդ բարձր գագաթին, շնորհակալություն, Տե՛ր Աստված, որ վատ թե լավ կարողացել ենք ծառայել, հիմա ժամանակը եկել է գնալու։ Եվ, կարծում եմ, բոլորն հենց այս փիլիսոփայությամբ պիտի առաջնորդվեն։

-Ձեր 16 հոգանոց կուսակցության ցուցակում 5-ը նախագահական աշխատակազմում են աշխատում, մեկը՝ նախագահի օգնականն է։ Ուզած-չուզած, պատկեր է ձևավորվում, թե ձեր կուսակցությունում նախագահականի միջամտությունը կա։

-Ասեմ, այո՛, այդ մարդիկ աշխատում են նախագահականում, ինչպես ես։ Նրանք պրոֆեսիոնալներ են, որևէ քաղաքական թիմի անդամ չեն: Իսկ ամենալավ ինդիկատորը, թե ով ով է՝ դա պետական համակարգում աշխատել և մաքուր մնալն է։ Այդ մարդիկ իրենց աշխատանքով դա ցույց են տվել։

Եվ այդ բոլոր նախագահի թեկնածուներից շատերից ամենացածր պաշտոնն իմն է։ Ես չեմ եղել Ազգային ժողովի նախագահ, չեմ եղել վարչապետ, չեմ եղել արտգործնախարար, չեմ եղել Անվտանգության խորհրդի քարտուղար։ Ինչ է իմ կրթությունն ու անցած փորձը թո՞ւյլ չեն տալիս որևէ այդպիսի պաշտոն զբաղեցնել։ Իհարկե, թույլ են տալիս, բայց մեր հիմնական շեշտը չենք դրել պաշտոնների վրա:

- Բողոքներ կան Շուշիի ՔԿՀ-ում ու ոստիկանությունում իրականացված բռնությունների վերաբերյալ, որ ոստիկանությունում, նախաքննությունը կատարվում է խորհրդային ոճով։ Այս խնդիրներին Դուք ծանո՞թ եք պարոն Բաբայան։

-Ես կարծում եմ հետևյալը, ճիշտ չէ, երբ մենք որակումներ ենք տալիս ու անցյալը փորփրում՝ խորհրդային և այլն․․․ Ի՞նչ է, արևմտյան բանտերում խնդիր չկա՞, Գուանտանամոյում խնդիր չկա՞։ Հարցը ոչ թե հասարակարգն է, հարցն այն է, որ անթույլատրելի է, իմ խորին համոզմամբ, նման հաստատություններում մարդու իրավունքների ու արժանապատվության ոտնահարումը։ Եթե այդպիսի դեպք լինի․․․Բայց դա պիտի ապացուցված լինի։ Անպայման, անվերապահորեն պետք է պատժվեն այդ մարդիկ։

-Միացման օրակարգի մասին է հարցս։ Պե՞տք է միանալ։ Եթե այո, ապա Դուք Հայաստանի և Արցախի միացումն ինչպե՞ս եք պատկերացնում, որը կլինի քայլերի հերթականությունը։

-Սա էլ է այն հարցը, որ անընդհատ շահարկումների է ենթարկվում։ Խնդիրն ինչու՞մ է։ Միացումը կենաց չէ։ Կարո՞ղ է էդպիսի մարդ լինել, ես չեմ պատկերացնում, որ կարող է ասել՝ Մայր Հայաստանն ու Արցախյան Հայաստանը, ի միջի այլոց, այս տերմինը մենք են շրջանառության մեջ դրել, չեն կարող լինել մեկ պետություն։ Բայց եկեք տեսնենք ոնց ենք դրան հասնում։ Արցախի Հանրապետության միացման գաղափարը տրանսֆորմացվել է, դարձել է ազգային ինքնորոշման խնդիր։ Սա մեր որոշումը չէր, սա պարտադրված որոշում էր, պարտադրված աշխարհաքաղաքական հրամայական։ Ասենք, մենք վաղը հայտարարում ենք, որ Արցախը մարզ է և հրաժարվում ենք անկախությունից, ի՞նչ հետևանքներ ենք ունենում։ Մի երկու օր խմելու ենք, խնջույքներ ենք կազմակերպելու, ուրախանալու ենք։ Հետո գալու է դառը ճշմարտությունը։ Հայաստանը անմիջապես դիտարկվելու է ագրեսոր, քանի որ խնդիրը տեղափոխվելու է ազգերի ինքնորոշման  իրավունքի տիրույթից տարածքային վեճ։ Այստեղ մենք հնարավորություն չունենք հաղթելու։ Երկրորդը՝ Ադրբեջանը բազմազգ երկիր է, Ադրբեջանում թուրքական տարրը ընդամենը 51 տոկոսն է պետության, 49 տոկոսը ազգային փոքրամասնություններ են։ Երբ որ մենք ազգերի ինքնորոշման մասին ենք խոսում, Դուք պատկերացնո՞ւմ եք, թե ինչ վիճակում է հայտնվում Ադրբեջանը։ Դա նրանց համար պարզապես սարսափ է։

-Դուք բազմիցս խոսել է Քարվաճառի ջրային պաշարների կարևորության մասին, շեշտել, որ այն դոնոր է Արցախի և Հայաստանի համար: Դուք գիտե՞ք, որ Քարվաճառի շրջանում արդեն յոթ հէկ է շահագործվում, իսկ չորսը շահագործման թույլտվություն ունի։ Չեք անհանգստանում, որ հէկաշինությունը նման թափով զարգանում է։

-Բնական է՝ ինձ մտահոգում է մեր էկոլոգիական վիճակը։ Դուք երևի քաջատեղյակ եք, որ մեր կուսակցությունը միակն է, որ այն առանցքային է համարում։ Տեսե՛ք մեր զինանշանը, այն արտացոլում է էկոլոգիական անվտանգությունը։ Այստեղ պատկերված է երկուհազարամյա սոսենին։ Նույնիսկ մենք առաջարկել ենք հետևյալը․ սա մեր դրոշն է, կարմիրն արյունն է, նարնջագույնը մեր հողն է, մենք առաջարկում ենք, որ կապույտը խորհրդանշի մեր ջրային ռեսուրսների ստրատեգիական նշանակությունը։ Ընդհանրապես, մենք առաջարկում ենք, որ Բնապահպանության նախարարությունը լինի գլխադասային կառույցներից մեկը։ Եվ այդ կառույցը հենց իրականացնի բազմաթիվ գործառույթներ բնապահպանության ոլորտում։

Պետությունը  շատ նման է ծառի, որովհետև երեքհազարամյա ծառը մի աննորմալ կարող է մի օրում կացնահարել և ոչնչացնել։

-Հէկերի որոշ սեփականատերեր բողոքում են, որ ժամանակին նրանց խնդրել են ներդրում անել, իսկ եթե հիմա չցանկանա՞ն ներդրում անել։

-Էդ էլ կա։ Բայց խնդիրը նրանում է, որ պետք է դա կարգավորել, որովհետև դա կարող է բերել անդառնալի կորուստների։ Դուք երևի լսել եք կոբրայի էֆեկտի մասին։ Մենք պետք է այնպես անենք, որ մեր ցանկացած քայլ չբերի ավելի վատ հետևանքների։ Դրա համար անհրաժեշտ է երկու բան՝ խորը վերլուծություն, մասնագիտական մոտեցում և պարկեշտություն։ 

-Հետընտրական ճգնաժամ, լարում ակնկալո՞ւմ եք։

-Դժբախտաբար, մտածում եմ, որ չի բացառվում։ Մենք չպետք է թշնամանանք մեկս մյուսի հանդեպ։ Միգուցե սա դժվար բան է, միշտ մտածել եմ այսպես․ վաղը պատերազմ է սկսվում, մենք կարող ենք, չէ՞, կանգնենք կողք կողքի։ Հիմա դուք ինձ հայհոյեք, ես էլ ձեզ, ո՞նց ենք կանգնելու ուս ուսի։ Շատ կուզենայի, որ ամեն ինչ անցնի նորմալ, հանդարտ տարբերակով։

-Ինչո՞ւ եք առանձին ցուցակով ընտրություններին մասնակցում։

-Որովհետև մենք որևէ մեկի կցորդը չենք, ոչ էլ նպատակ ենք դրել որևէ մեկի հանդեպ թշնամանալ։ Չգիտենք ինչով կավարտվի այս ամենը, կարող ենք նույնիսկ փողոցում հայտնվել։ Բայց սա ավելի պատվարժան բան է, քան լինել որևէ մեկի կցորդը կամ որևէ մեկի տիկնիկը։

Ուզում ենք նոր մշակույթ ձևավորվել, չենք լինելու ընդդիմություն լոկ ընդդիմության համար,  չենք լինելու պարզապես իշխանամետ կուսակցություն։ Ո՛չ, եթե ճիշտ բան կազմակերպեն, իշխանության մեջ չլինելու դեպքում, ողջունելու ենք, սխալ բան անենք՝ մենք դրա մասին բարձրաձայնելու ենք։ Եթե չանցնենք, չենք նեղանալու մեր ժողովրդից, բայց դա կնշանակի մեր արժեհամակարգում ճգնաժամը շատ խորն է, որովհետև եթե պրոֆեսիոնալ անձնավորությունները և քաղաքական ուժերը տեղ չեն գտնում քաղաքական դաշտում, ուրեմն հասարակությունում, իրոք, կան լուրջ արատներ։

-Երկրորդ փուլ ակնկալո՞ւմ եք։ 

-Չեմ բացառում։ Բայց խնդիրը երկրորդ փուլի մեջ չէ։ Խնդիրը նրանում է, թե արդյո՞ք այդ ընտրությունները Արցախը ավելի լավն են դարձնելու, թե՝ ոչ։ Ժողովուրդը թող ընտրի։ Բայց կա նաև այսպիսի մի ասացվածք՝ յուրաքանչյուր ժողովուրդ արժանի է իր իշխանությանը, որովհետև ինքն է ընտրում այդ իշխանությունը։