Մհեր Ենոքյան, «Հետքի» թղթակիցը «Նուբարաշեն» բանտից  

Հետաքրքիր է` ե՞րբ է առաջին անգամ մարդն ինքնամեկուսացել: Հավանաբար նախանադարում քարանձավի մեջ պատսպարվել է գիշատիչներից, կամ պարզապես հոգնել է ցեղախմբի բարքերից և որոշել է մենակ մնալ` խորհելու համար կյանքի իմաստի շուրջ և իր դերի մասին այս աշխարհում: Որքանով տեղյակ եմ` բոլոր կրոններում հոգևորականներն ունեն այս կամ այն ժամանակով ինքնամեկուսացված լինելու ավանդութ: Ինքնամեկուսացումն, ասես, յուրօրինակ ինքնամաքրման, կյանքի վերարժևորման հնարավորություն լինի: 

Անշուշտ, նաև գիտական հետաքրքրություն է ներկայացնում որպես պատիժ մարդուն մեկուսացնելու գաղափարը: Երբ փոքր տարիքում երեխան չարություններ է անում, նրան ծնողները կամ ուսուցիչը անկյուն են կանգնեցնում: Առաջին` դեմքով դեպի պատը կանգնած երեխան չի տեսնում շրջապատող աշխարհը, սակայն լսում է: Երկրորդ` նա դառնում է ուշադրության կենտրոն: Երրորդ` այս ամենն արվում է հրապարակայնորեն, որպեսզի բոլորին դաս լինի:

Այսօր ցանկանում եմ ձեզ հետ կիսվել դաժանագույն պայմաններում մեկուսացված լինելու իմ փորձով` աշխարհում ստեղծված ներկայիս իրավիճակի տեսանկյունից: 1996 թվականի ամռանը 18մ² բանտախցում փակված լինելով 15 այլ ազատազրկվածների հետ` առաջին հերթին բախվեցի սանիտարահիգիենիկ խնդիրներին: Զուգարանը` հատակի մեջ անցքը և լվացարանը գտնվում էին ընդամենը մինչև գոտկատեղը խցից առանձնացված պատով 1,5 մ² տարածության վրա: Այսինքն` այդ զուգարան կոչվածում 24 ժամվա ընթացքում 15-20 տղամարդ պետք է հա՛մ բնական կարիքները հոգան, հա՛մ լվացվեն, լողանան, սափրվեն, հա՛մ աման-բաժակ լվանան, հետն էլ ամեն օր տասնյակ շշերով ջուր հավաքեն, քանի որ 1 ժամ առավոտյան, 1 ժամ երեկոյան էր ջուրը գալիս: Այս ամենի հետ մեկտեղ, երբ տեսա, որ լվացվելու համար դրված է մեկ օճառ, զարհուրեցի: Դա չէր կարող ընդունելի լինել: Օրեր անց ծնողներս հանձունքով սննդից բացի, ուղարկեցին հիգիենայի պարագաներ: Ու արդեն 24-րդ տարին մշտապես ունեմ իմ առանձին օճառը: Նույնիսկ վերջին տարիներին, երբ ստանում եմ նաև հեղուկ օճառ, միևնույնն է, այն առանձին է, քանի որ, այնուամենայնիվ, մատով դիպչում ես գլխիկին, երբ սեղմում ես: Այս բծախնդրությունն, որը այժմ թելադրվում է ամբողջ աշխարհին, իմ մոտ ձևավորվել էր դեռ բժշկական համալսարանում սովորելու առաջին տարիներին: Այն ժամանակ գոյություն ուներ սանիտարահիգիենայի ֆակուլտետ, որտեղ ես սովորեցի 2 տարի և հետո նոր տեղափոխվեցի ստոմատոլոգիական ֆակուլտետ: Հիշում եմ, որ ընդամենը մեկ կիսամյակ, որպես փորձնական տարբերակ նորամուծություն էր` լսում էինք դասախոսություններ «սոցիալական հիգիենա» առարկայից: Իմացա, որ առհասարակ այդ ֆակուլտետը վաղուց փակվել է: Միգուցե այս համաճարակը պատճառ հանդիսանա, որ նման ֆակուլտետ ունենալու անհրաժեշտությունը գիտակցեն կրկին: Սանիտարահիգիենիկ ֆակուլտետի ուսանողները մասնագիտացված լինելով մանրեների աշխարհում տիրող բարքերին և կենսագործունեությանը` աչալուրջ հետևում էին հանրային վայրերում, այդ թվում՝ ռեստորաններում, սրճարաններում, խանութներում սանիտարահիգիենիկ կանոնների պահպանմանը: 

Հաջորդ կարևոր խնդիրը, որին մարդ բախվում է որոշակի խմբով մեկուսացված լինելու պայմաններում, հոգեբանական համատեղելիության հարցն է: Այն դառնում է արդիական և սրվում է նույնիսկ ընտանիքներում, որտեղ համերաշխությունն է տիրում: Սովորական կյանքում ընտանիքի անդամները գնում են աշխատանքի, այլ հարցերով կարող են ինչ-որ տեղ գնալ, իսկ երբ օրեր, ամիսներ շարունակ պետք է գտնվեն որոշակի փակ տարածքում` սկսում են ի հայտ գալ նևրոտիկ երևույթներ: Որպես կանոն այս կամ այն ձայներն են ազդում, հետո նաև այս կամ այն դեմքի արտահայտությունը, շարժուձևը: Նույնիսկ բարձր ինտելեկ ունեցող և հատուկ պատրաստվածություն անցած տիեզերագնացները լրջագույնս ընտրվում են համատեղելիության հարցը լուծելիս և տիեզերանավում ունենում են առանձնանալու հնարավորություն: Հոգեբանական և ֆիզիոլոգիական հետազոտությունները ցույց են տվել, որ մարդը ժամանակ առ ժամանակ մենակ մնալու անհրաժեշտություն ունի: Այնպես որ, այս վիրուսը բոլորիդ տվել է նաև լավ հնարավորություն` ավելի մոտիկից ճանաչել ընտանիքի անդամներին և ինքներդ ձեզ: 

Պատկերացնու՞մ եք, թե ինչ իրավիճակում է հայտնվում մարդը, երբ նրան փակում են բանտախցում այլ` բոլորվին օտար մարդկանց հետ: Ես չեմ ծխում և 24 տարվա մեջ հանդիպել եմ ընդամենը 2 հոգու, ովքեր թարգեցին ծխելը, երբ իմ հետ նույն խցում էին գտնվում: Պատկերացրեք 18մ² տարածքում մարդկանց, որոնցից քչերն են սիրում գիրք կարդալ և անտարբեր չեն ուսման նկատմամբ, իսկ մեծամասնությունը իմաստ չի տեսնում գրքերի մեջ, ոմանք էլ ատում են կրթվածներին: Պատկերացրեք, որ խցում 8-15 տղամարդ են և մեծամասնությունը գիշերը չի քնում` զրուցում են, վիճում, հեռուստացույցը միացրած է: Եթե մեկն էլ գրիպով հիվանդացավ, նրան այլ խուց չեն տանում: Մի խոսքով` գժվել կարելի է: Ոմանք իսկապես խելագարվեցին:

Հաջորդ, միգուցե ամենակարևոր խնդիրը մեկուսացվածության իրավիճակում` ժամանակը ճիշտ օգտագործելն է: Օրինակ, ես բանտում գտնվելով՝ անընդհատ զբաղված եմ: Փորձեք ստեղծագործել, ինչու ոչ` նկարեք, ձեռագործ արեք, կավից կամ պլաստիլինից ինչ-որ բան քանդակեք: Կարող եք կարդալ այն գրքերը, որոնք միշտ ցանկացել եք, բայց ժամանակ չեք ունեցել: Ինքներդ գրեք բանաստեղծություններ կամ պարզապես ձեր հետաքրքիր մտքերը գրի առեք: Հանգիստ, ուշադիր դիտեք այն ֆիլմերը, որոնք ձեզ շատ են դուր եկել երիտասարդ տարիքում, նաև մուլտֆիլմերը, որոնց համար գժվում էիք մանուկ հասակում: Իսկ ամենակարևորը` ընթերցեք հեքիաթները, որոնք ձեզ կարդում էր մայրիկը, տատիկը, հեքիաթներ, որոնք ինքներդ էիք կարդում: Միգուցե սկսեք գիտակցել, որ դուք ձեր կյանքում թաքնված կերպով ընդօրինակում եք հեքիաթի կամ մուլտֆիլմի այս կամ այն հերոսին… 

Եվ վերջում, եթե մենք չենք հասկանում մոլորակի բոլոր անկյուններում և բոլոր կենդանի արարածների մեջ ապրող մանրէներին, դեռ չի նշանակում, որ նրանք չունեն բանականություն…