Դեղերի իրացումն ազատել ԱԱՀ-ից

ՀՀ-ում տարեկան սպառվում է մոտ 120 միլիոն դոլարի դեղ, որի ԱԱՀ-ն՝ 20 %-ը, մոտ 24 միլիոն դոլար է:

Դեղերի իրացումն ԱԱՀ-ից ազատելու դեպքում կունենանք գների 16-17 % էժանացում, որը ներկա իրավիճակում սպառողների համար բեռի շոշափելի թեթևացում է: Մինչև այս ճգնաժամն էլ այս առաջարկն արդիական էր՝ հաշվի առնելով, որ Հայաստանի բնակչությունը դեղերի վրա ծախսում է տարեկան մոտ 40 ԱՄՆ դոլար (մեկ շնչի հաշվարկով): Համեմատության համար նշենք՝ ԱՄՆ-ում ծախսվում է մոտ 800, ԵՄ երկրներում՝ 400-700, ՌԴ-ում՝ 120, Վրաստանում՝ 90-100 դոլար:

ԵՄ շատ զարգացած երկրներում դեղերի վրա ԱԱՀ-ն 5-10 %-ի միջակայքում է: ԵԱՏՄ-ում՝  ՌԴ-ում՝ 10 %, Ղազախստանում, Բելառուսում, Ղրղզստանում՝ 0 (զրո)% : Վրաստանում ևս դեղերի վրա ԱԱՀ չի գործում:

Հիմնավոր չէ պնդումը, թե դեղերից հարկվող ԱԱՀ-ն ուղղվում է սոցիալական այլ խնդիրների լուծմանը: Ճգնաժամային այս պայմաններում, երբ Կառավարությունը փորձում է բյուջեից աջակցություն տրամադրել սոցիալական խոցելի խմբերին, սա բեռի ուղղակի, անմիջական թեթևացում է: ԱԱՀ-ն, լինելով անուղղակի, ռեգրեսիվ հարկ, ի վերջո, հավաքվելով բացառապես վերջնական սպառողից, ամենից շատ բեռ է հենց անապահով, խոցելի խմբերի վրա:

Ըստ այդմ՝ առաջարկում ենք առնվազն մինչև այս ճգնաժամի հետևանքների հաղթահարումը ԱԱՀ-ից ազատել նաև կենսական անհրաժեշտության պարենը: Դրանց գները նույնպես անմիջապես կնվազեն 16-17 %-ով, ինչը կաթվածահար այս վիճակում լրացուցիչ թթվածին է բնակչության համար: Պետությունը հեշտությամբ կարող է կիրառելով հակամրցակցային և շուկայում գերիշխող դիրքի չարաշահումների դեմ իր գործիքները` հետևել ակնկալվող գնանկման արդյունքներին:

Կասեցենել կենսաթոշակային կուտակային համակարգի «պարտադիր» բաղադրիչը

Աշխատողներն ու պետությունը՝ միասին, կուտակային հիմնադրամներին 2019 թ.-ին մուծում են համախառն աշխատավարձի 10 %-ը՝ 2,5  % (18.7 մլրդ դրամ) և 7,5 %  (56.1 մլրդ դրամ)  համամասնությամբ, ինչը 2019 թ.-ին կազմել է 74.8 մլրդ դրամ ( 150 մլն դոլար): Սա ահռելի գումար է, որն այս իրավիճակում եթե չուղղվի կուտակային հիմնադրամներին՝ անհայտ 25-45 տարով, լրացուցիչ, անհրաժեշտ միջոց կլինի թե´ քաղաքացիների ձեռքին, թե´ պետության:

Թոշակները, նպաստները բարձրացնել առնվազն 20 %-ով

Խոսքը պետության կողմից շահառուներին լրացուցիչ ամսական մոտ 12 մլն ԱՄՆ դոլար հատկացնելու մասին է:

Սա ուղիղ տնտեսություն գնացող գումար է: Հաշվի առնելով, որ շատերի ընտանիքներում կան թոշակառուներ, նպաստառուներ, այս միջոցառումը որոշակիորեն կթուլացնի ֆինանսական լարվածությունը:

Կառավարությունը վերջին երեք նիստում ճգնաժամի տնտեսական հետևանքների չեզոքացման ինը միջոցառում է հաստատել՝ 5-ը՝ բիզնեսին աջակցող, 4-ը՝ սոցիալական օժանդակության: Ամենամեծ ծավալը նախատեսվում է 1-ին վարկային միջոցառմամբ, որով ենթադրվում է օժանդակել սննդի և դեղերի ներմուծման, նոր սարքեր-սարքավորումների, հումքի գնման կամ ներմուծման, 3 ամսվա աշխատավարձերի վճարման, պետական հարկերի, տուրքերի և պարտադիր վճարների, կոմունալ վճարումների վարկավորմանը՝ մինչև 250 մլն դրամի չափով իր մասնակցությամբ:

Իռացիոնալ, չհաշվարկված առատաձեռնություն է՝ հաշվի առնելով, որ այս իրավիճակում պետական նմա´ն օժանդակության անհրաժեշտություն չունեն սննդի և դեղորայքի ներմուծմամբ զբաղվող ընկերությունները:

Անհասկանալի է նաև, թե կաթվածահար վիճակում ինչու՞ պետք է պետությունը որևէ մեկի բիզնեսի հումքի ձեռքբերման կամ ներմուծման համար օժանդակություն տրամադրի: Նույնը վերաբերում է նոր սարքերի ու սարքավորումների ձեռքբերման կամ ներմուծման նպատակով տրվելիք պետական օժանդակությանը:

Անգամ կայացած, աշխատանքային տարիների փորձ ունեցող ձեռնարկությունների  համար ներմուծումներով զբաղվելը բավականին բարդացել է՝ հաշվի առնելով տարբեր շուկաների ու բեռնափոխադրումների կաթվածահար, անկայուն վիճակը: Բարդացել են անգամ ամենասովորական ընթացիկ գործերը, մեծացել է կանխավճարով վճարումների դիմաց ապրանքներ ստանալու ռիսկայնությունը: Նման չհիմնավորված էքսպերիմենտների համար գումարներ վատնելու ժամանակը չէ:

Նաև տնտեսվարողների աշխատավարձերի, հարկերի, կոմունալ ծախսերը մուծելու համար վարկեր տրամադրելը ծուղակ է, որից օգտվողներն ավելի վատ վիճակում են հայտնվելու: Եթե ձեռնարկությունն ունի աշխատավարձի, հարկերի կամ կոմունալ վճարների հետ կապված խնդիր, ապա Կառավարության կողմից տրվող վարկը արջի ծառայություն է. հետագայում վճարման պահին գործատուն անհամեմատ վատ ֆինանսական վիճակում է գտնվելու: Կառավարությունը խորամանկություն է անում. ոչ թե ինչ-որ չափով իր վրա է վերցնում ծախսերը՝ անհատույց, այլ բոլոր պարտավորությունները պահպանվում են: Գումարած՝ լրացուցիչ ավելանալու են այս՝ վերջը չերևացող ճգնաժամի ժամանակաշրջանում կուտակվելիք աշխատավարձերի բեռը և պետության հանդեպ եղած պարտավորությունները:

Իր այս քայլերով պետությունը փաստացի վնաս է հասցնում անգործության մատնված ընկերություններին: Բեռի գոնե փոքր թեթևացում կլիներ, եթե պետությունը նրանց ազատեր գոյություն չունեցող եկամտի եկամտահարկի բեռից:

Եթե տնտեսական կայուն իրավիճակում անգամ պետությունը չի մասնակցել «մինչև 100 հա նախատեսող և 2.5 մլրդ դրամի ծախս ենթադրող ժամանակակից տեխնոլոգիաներով մշակվող ինտենսիվ պտղատու այգիների և հատապտղանոցների հիմնմանը, տոհմային ոչխարաբուծության և այծաբուծության նպատակով մինչև 900 մլն դրամի ներդրումներին, չի կազմակերպել գյուղատնտեսական կոոպերատիվներ», այժմ հանկարծ որոշել է առաջարկել իր  ճոխ օժանդակությունը: Առաջարկվում է վարկավորել իրականության հետ առնչություն չունեցող, Էկոնոմիկայի նախարարության հեռու գզրոցներից հանված արկածախնդիր նախագծերը՝ նույնիսկ միկրովարկեր վերցրած և սև ցուցակ ընկած գյուղացիներից կազմված կոոպերատիվներով:

Իր հաջորդ՝ 3-րդ միջոցառմամբ, Կառավարությունն առաջարկում է օժանդակություն զբոսաշրջային, փոխադրումների և պահեստային տնտեսության, մշակող արդյունաբերության, կացության և հանրային սննդի կազմակերպման և սպասարկման այլ ծառայություններին, երբ բոլոր այս ոլորտներն անժամկետ փակված են: Օր օրի կարանտինը խստացվում է, մարդկանց տեղաշարժը՝ անժամկետ կասեցվում։

Անարդյունավետ և ավելի շուտ բնակչության մասին հոգատարության պատրանք են սոցիալական աջակցության միջոցառումները: Օրինակ, երբ առաջարկվում է մինչև 18 տարեկան երեխա ունեցող և մինչև մարտի 12-ի դրությամբ գրանցված աշխատանք չունեցող ընտանիքներին յուրաքանչյուր անչափահաս երեխայի համար ընդամենը 26 500 դրամ օգնություն, որից օգտվելու համար դեռ պետք է անցնել մի շարք մաղերով: Բնության մեջ գրեթե չպատահող իրավիճակներ են առաջադրում՝ «100 000 դրամի չափով օժանդակելու հղի կնոջը, որը 2020 թ.-ի մարտի 30-ի դրությամբ չունի աշխատանք և ում ամուսինն ազատվել է աշխատանքից 2020 թ.-ի մարտի 13-ից մինչև  2020 թ. մարտի 30-ը»:

Բնակչության՝ առաջին անհրաժեշտության ապրանքների պահանջարկը անհրաժեշտ է ծածկել՝ մանրախնդրորեն չփորձելով այնպես զտել օնություն ստացողների ցանկը, որ, ի վերջո, որևէ մի կարիքավոր ընտանիքի՝ ձևական օգնության չափից հանկարծ 10 000 դրամ ավել չհասնի:

Այսօրվա Հայաստանի բյուջետային քաղաքականությունը Կառավարությունը պետք է իրականացնի որպես պատերազմական իրավիճակից բխող: Միջոցները պետք է ուղղվեն  ծայրահեղ անհրաժեշտության ոլորտներ՝ պաշտպանություն, առողջապահություն, պարենային ամենակենսական միջոցներով բնակչության ապահովում:

Հգ. Արտակարգ դրության իրավական ռեժիմով պայմանավորված՝ տնտեսական գործունեության տեսակների նկատմամբ կիրառվող ժամանակավոր սահմանափակումների ցանկում՝ «Մշակույթ, զվարճություններ, հանգիստ» բաժնում՝ որպես միակ թույլատրված գործունեություն նշված է՝ «Վիրտուալ մոլախաղերի հետ կապված գործունեություն. թույլատրվում է բացառապես առցանց կամ հեռավար եղանակով»: Այս դրույթը հրատապ պետք է հանվի թույլատրելի գործունեության ցանկից: Սրանից մեծ վնաս անհնար է հասցնել տանը դեպրեսիվ վիճակում գտնվող մարդկանց ու նրանց ընտանիքներին: Հակառակ դեպքում՝ որպես հաջորդ հակաճգնաժամային միջոցառում, Կառավարության մի նիստ էլ կտրամադրվի վարկերով աջակցելու տնից օնլայն մոլախաղերով տարված քաղաքացիներին և նրանց հղի կանանց:

Վահե Վարսանյան