Նոր օրինագիծ՝ եթերը «մաքրելու համար»

Ազգային ժողովի կայքում այսօր հրապարակվել են «Տեսալսողական մեդիայի մասին» նոր օրենքի և «Լիցենզավորման մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին նախագծերը: Վերջիններիս հեղինակ պատգամավորները՝ Մխիթար Հայրապետյանը, Վահագն Թևոսյանն ու Արման Բաբաջանյանը ներկայացված նախագծերով արտահայտում են «եթերը մաքրելու, վարակազերծելու կամքն ու պատրաստակամությունը»:

Նախագծի հիմնական դրույթներից մեկը վերաբերում է տեսալսողական հաղորդումներում հավաստի տեղեկատվության ապահովմանը: Տեսալսողական մեդիածառայություններին առաջարկում են իրազեկում ապահովել գաղտնի կամ հավաստիությունը բավականաչափ չստուգված աղբյուրների կողմից տրամադրված տեղեկության վերաբերյալ: Իսկ լրատվական հաղորդումներում ներկայացնել հավաստի և ստուգված նորություններ:

Հեղինակները կարծում են, որ ապատեղեկատվության տարածումը սոցիալական, հոգեբանական ներգործություն է, որն ուղղված է փոխելու անհատի, խմբի կամ հանրության ընկալումը` թաքնված, կեղծ գործելակերպով: Դրա անմիջական հետևանքը անհատի մոտ կարող է լինել մեղքի զգացման, վախի, կասկածի ներշնչումը:

«Կեղծ լուրեր տարածելը դարձել է քաղաքական պայքարի բաղկացուցիչ մաս և կարող է լուրջ ազդեցություն գործել նաև ընտրական գործընթացների վրա»,-նշված է նախագծերի հիմնավորման մեջ:

Սահմանվել են տեսալսողական հաղորդումների չարաշահման արգելքներ` ուղղված տեսալսողական մեդիա ոլորտում ատելության խոսքի վերացմանը, անչափահասների վրա վատ ազդեցություն թողնող տեսալսողական արտադրանքի այնպիսի սահմանափակմանը, որը կբացառի այդ ազդեցությունը: Այդ տեսանկյունից արգելվելու են նաև տեսալսողական հաղորդումները, որոնց մասնակիցները կենցաղային հողի վրա առաջացած վիճաբանության, երկարատև ժամանակահատվածում ձևավորված հակակրանքի արդյունքում կարող են կատարել մարդու առողջության կամ հասարակական կարգի և բարոյականության դեմ ուղղված հանցագործություն:

Նախագծով արգելվում է տեսալսողական հաղորդումներն օգտագործել իշխանությունը յուրացնելու, սահմանադրական կարգը բռնությամբ կամ օրենքներով չնախատեսված այլ եղանակով փոխելու և տապալելու քարոզչությունը, ազգային, ռասայական և կրոնական թշնամանք կամ երկպառակություններ սերմանելու, պատերազմ քարոզելու, քրեական օրենսգրքով արգելված արարքների կոչերը, պոռնկագրություն տարածելը, բռնության և դաժանության պաշտամունք պարունակող կամ քարոզող հաղորդումներ հեռարձակելը: Բացառություն կարող են լինել պատմափաստավավերագրական նյութերի օգտագործումն ու ցուցադրումը:

Էրոտիկ բնույթի տեսալսողական հաղորդումները և սարսափ ու ակնհայտ բռնություն պարունակող ֆիլմերը, ինչպես նաև անչափահասների առողջության, մտավոր և ֆիզիկական զարգացման, դաստիարակության վրա հնարավոր բացասական ազդեցություն ունեցող հաղորդումները կարող են եթեր հեռարձակվել ժամը 24.00-6.00-ն ընկած ժամանակահատվածում: Նման հաղորդումների որոշման չափորոշիչները սահմանելու է կարգավորող պետական մարմինը:

Պետության կողմից հայտարարված սգո և հիշատակի օրերին գովազդի և զվարճալի հաղորդումների հեռարձակումը տեսալսողական ծառայությունների կողմից նույնպես արգելվելու է:

Առաջարկվում է անցում կատարել հայերեն լեզվով հաղորդումների` անկախ տեսակներից: Պահանջ է դրված կրկնօրինակել, հնչյունավորել այլ լեզուներով տեսալսողական հաղորդումները կամ դրանք մատուցել բնօրինակով և ենթագրերով՝ բացառությամբ օտար լեզվի ուսուցման նպատակով արտադրված տեսալսողական հաղորդումների, ինչպես նաև երաժշտական ստեղծագործությունների: Նպատակն է՝ բարձրացնել տեսալսողական արտադրանքի որակն ու պահանջարկը, մեծացնել հայրենական արտադրանքը:

Նույն նպատակով պահանջներ են նախատեսված նաև երաժշտական ստեղծագործությունների և դրանց մատուցման ժամի վերաբերյալ: Մասնավորապես, առաջարկվում է, որ լիցենզիա ստացած տեսալսողական մեդիածառայության երաժշտական բնույթի հաղորդումները պարունակեն առնվազն 30% հայերեն երաժշտական ստեղծագործություններ, որոնք պետք է հեռարձակվեն 07:00-23:00 ժամանակահատվածում:

Տեսալսողական մեդիածառայությունները և տեսալսողական տեղեկատվություն տարածողները պարտավոր են ապահովել իրենց ֆինանսավորման աղբյուրների թափանցիկությունը, մինչեւ հաշվետու տարվան հաջորդող մայիսի 1-ը հրապարակել իրենց տարեկան ֆինանսական հաշվետվությունները և տեղեկատվություն տարեկան եկամուտների մասին, ինչպես նաև տեղեկություններ` հիմնադիրների և մասնակիցների մասին: Իսկ եկամուտների աղբյուրներ կարող են համարվել գովազդից, վճարովի եթերաժամից, հովանավորությունից, սեփական արտադրության տեսաշարային, ձայնաշարային և տեսաձայնաշարային նյութերի վաճառքից, բաժանորդային մուծումներից, հիմնադիրների ներդրումներից և օրենքով չարգելված այլ աղբյուրներից ստացված ֆինանսական միջոցները:

Տեսալսողական մեդիածառայությունները և տեսալսողական տեղեկատվություն տարածողները պարտավոր են յուրաքանչյուր տարվա մինչև հունվարի 20-ը կարգավորող պետական մարմին ներկայացնել նախորդող տարվա հասույթի չափի վերաբերյալ տեղեկություն:

Նախագշում նշված է, որ մասնավոր տեսալսողական մեդիածառայությունների և տեսալսողական տեղեկատվություն տարածողների հիմնադիրներ (մասնակիցներ) չեն կարող լինել` ՀՀ բարձրաստիճան պաշտոնատար անձինք և փոխկապակցված անձինք, կարգավորող պետական մարմնի աշխատակիցները և փոխկապակցված անձինք, կուսակցությունները` այդ թվում կուսակցության ղեկավար մարմնի անդամները և նրանց փոխկապակցված անձինք, հասարակական կազմակերպությունները, կրոնական կազմակերպությունները, պետական կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինները, դատարանի վճռով անգործունակ ճանաչված, օրինական ուժի մեջ մտած դատավճռով ազատազրկման դատապարտված և պատիժը կրող անձինք, ինչպես նաև օրինական ուժի մեջ մտած դատավճռով դատապարտված անձինք, որոնց դատվածությունը սահմանված կարգով հանված կամ մարված չէ: Հիմնադիրներ չեն կարող լինել նաև 18 տարին չլրացած քաղաքացիները:

Նախագծերի ընդունման դեպքում հեղինակ-պատգամավորները ակնկալում են հանրային հեռարձակողների տեսալսողական արտադրանքի որակի բարձրացում, իրավական բարենպաստ և հեռանկարային դաշտի ձեւավորում, մեդիա ոլորտում հավասար մրցակցային միջավայրի ստեղծում, բարձրորակ լրագրություն, մեդիա գրագիտության բարձրացում, ատելության խոսքի նվազում, մեդիայի արդյունավետ կառավարում, մեդիա ոլորտում սեփականության իրավունքի թափանցիկություն, հավաստի և բովանդակալից մեդիա արտադրանքի, ինչպես նաև՝ պատասխանատվության անհատականացման ապահովում:

Հեղինակները կարծում են, որ «Հեռուստատեսության և ռադիոյի մասին» օրենքը տեսալսողական մեդիա ոլորտը կարգավորելու համար այլևս ոչ արդիական նորմատիվ իրավական ակտ է, որի դրույթները չեն համապատասխանում առկա համայնապատկերի բնութագրիչներին: Նրանց դիտարկմամբ՝ նշված օրենքն ուժի մեջ է մտել դեռևս այն ժամանակ, երբ ավանդական անալոգային ռադիոն և հեռուստատեսությունը հիմնականում համարվել են տեսալսողական ծառայությունների միակ տեսակը, որը կարող էր հասանելի լինել քաղաքացիների մեծամասնության համար: Իսկ նորմատիվ իրավական ակտը փոփոխություններ է կրել մասնակիորեն վերգետնյա թվային հեռուստատեսությանն անցում կատարելու գործընթացի համար: Տեսալսողական մեդիա ծառայությունների մատուցման եղանակների, ինչպես նաև ոչ վերգետնյա բաշխման համակարգերի՝ մալուխային, արբանյակային ընդլայնումը հանգեցրել է տվյալ ոլորտում ծագող բազմաթիվ այլ հասարակական հարաբերությունների առաջացմանը, ինչի արդյունքում ներկայում կարգավորվում է Հայաստանում մատուցվող ծառայությունների միայն մի մասը:

«Գործող օրենքը չի պարունակում հանրային շահը սպասարկող մեդիայի առաքելության և նպատակների վերաբերյալ պատշաճ և նյութաիրավական կարգավորում, որը թույլ կտար կարգավորող պետական մարմնին սահմանել իր գործողությունները և դրանք համապատասխանեցնել թվայնացված նոր միջավայրին»,- նշված է նախագծերի հիմնավորման մեջ:

Բորիս Նավասարդյան. «Կոսմետիկ փոփոխություններով հերթական օրինագիծը»

Բորիս Նավասարդյանի լուսանկարը՝ ֆեյսբուքյան էջից

Ոլորտը կարգավորող օրենսդրական համատեղ նախաձեռնություն էին ներկայացրել նաև մասնագիտական կազմակերպությունները՝ Երեւանի մամուլի ակումբը, Խոսքի ազատության պաշտպանության կոմիտեն եւ Մեդիա նախաձեռնությունների կենտրոնը: Երևանի մամուլի ակումբի նախագահ Բորիս Նավասարդյանը «Հետք»-ի հետ զրույցում ասաց, որ իրենց նախագիծը չի դրվել շրջանառության մեջ, քանի որ այն ուներ հեղափոխական տարրեր, ինչը դուր չի եկել իշխանություններին:

«Ինչ չէր արվել վերջին 20 տարվա ընթացքում հեռարձակող լրատվամիջոցների կարգավորման առումով, փորձել ենք միանգամից բոլոր հարցերը լուծել, որովհետև տեխնոլոգիաների զարգացումը հնարավորություն չէր տալիս փոքր քայլերով առաջ շարժվել: Սակայն, այդ կտրուկ մոտեցումներն ընդունելի չէին իշխանությունների համար և որոշեցին հերթական կոսմետիկ փոփոխություններով օրինագիծը պատրաստել, թեև այն ներկայացնում են որպես շատ լուրջ փոփոխություն մեդիա դաշտում»,-նշում է Բ. Նավասարդյանը:

Զրուցակցիս խոսքով՝ իրենց առաջարկած նախագծով անխուսափելի էր դառնում մասնավոր մուլտիպլեքսի ստեղծումը, ինչի համար ստեղծվելու էին բոլոր հնարավորությունները: Իսկ պատգամավորների ներկայացրած նախագծով տրվում է դրա միայն իրավական հնարավորությունը, այն էլ՝ բավականին սահմանափակ եղանակներով:

Բացի այդ, ըստ Բորիս Նավասարդյանի, իրենց առաջարկած նախագծով հեռարձակման համար բացառում էին մրցույթի գաղափարը, քանի որ կոմունիկացիոն հարմարությունները հնարավորություն են տալիս հեռարձակում իրականացնել նաև վերգետնյա հարթակում, ովքեր դրա ցանկությունն ունեն: Հիմնական նպատակն այն էր, որ վերգետնյա հեռարձակման հարթակն իր հնարավորություններով հավասարեցվեր այլ հարթակների հետ և մեծ քայլ կատարվեր իրական տեսալսողական մեդիա ծառայությունների ուղղությամբ:

Նշենք, որ պատգամավորների ներկայացրած նախագծով մասնավոր մուլտիպլեքս օպերատորի գործունեությունն իրականացվում է օրենքով սահմանված կարգով կարգավորող պետական մարմնի տված լիցենզիայի հիման վրա՝ ՀՀ-ում հիմնադրված իրավաբանական կամ ֆիզիկական անձի կողմից, որի հիմնադրման (ստեղծման) ժամանակ կամ դրանից հետո օտարերկրյա կապիտալի մասնակցության բաժինը չպետք է հավասար կամ ավելի լինի տեսալսողական մեդիածառայության որոշումների ընդունման համար անհրաժեշտ բաժնեմասերի 50%-ից: Ավելի մեծ բաժնեմաս կարող է սահմանվել միջպետական պայմանագրերով:

Կարգավորող պետական մարմինը հայտարարում է մասնավոր մուլտիպլեքս օպերատորի գործունեության լիցենզիա ստանալու մրցույթ՝ մինչ մրցույթում հաղթող ճանաչելը: Մրցույթը չկայանալու կամ մրցույթում հաղթող չլինելու դեպքում դրա հայտարարելուց մեկ տարի հետո կարգավորող պետական մարմինը հայտարարում է նոր մրցույթ:

«Իրենց ներկայացրած օրենսդրական նախաձեռնությունն իր անունով էլ չի համապատասխանում բովանդակությանը: Համացանցը, որը հետզհետե դառնում է հիմնական հարթակը տեսալսողական բովանդակության համար, հանված է կարգավորումից: Կարգավորման տակ մտնում են միայն այն հարթակները, որոնք մինչ այժմ էլ օրենքով կարգավորվում էին՝ հեռուստատեսությունը, ռադիոն և առցանց լրատվամիջոցները, որոնք մտնում են կաբելային փաթեթների մեջ»,-հավելում է Երևանի մամուլի ակումբի նախագահը:

Բ. Նավասարդյանը նշում է, որ այս տարբերակով նոր օրենքի նախագիծ ներկայացնելու անհրաժեշտություն չկար, այդ հարցերը հնարավոր էր լուծել նույնիսկ գործող օրենքում փոփոխություն կատարելով: Սակայն, նրա կարծիքով, հեղինակության առումով ավելի ձեռնտու է նոր օրենքի նախագիծ ներկայացնելը՝ իբր դրանով նոր կարգավորումներ են սահմանվում, և ոլորտը կարգավորվում է:

Գործող օրենքի համեմատ նախագծի հիմնական թերությունը, Բորիս Նավասարդյանի խոսքով, այն է, որ բավականաչափ շատ են անորոշությունները: Օրինակ՝ հանրային մուլտիպլեքսի կառուցվածքը. ինչի՞ց է այն բաղկացած, քանի՞ սլոթ ունի և այլն, այս հարցերի պատասխանը չկա:

«Ինչքան անորոշ է կարգավորումն, այնքան՝ ավելի վատ: Այդ առումով գործող օրենքն ավելի որոշակի է»,-հավելեց Բ. Նավասարդյանը:

Նշենք, որ այսօր Ֆեյսբուք սոցիալական հարթակում ուղիղ եթերում ասուլիս էին կազմակերպել օրենքի նախագծի երեք հեղինակները: Նրանք թեև չպատասխանեցին մեկնաբանությունների դաշտում քաղաքացիների գրած հարցերին, սակայն նշեցին, որ նախագիծը պատժելու նպատակ չունի: Պարզապես ցանկանում են ոլորտը «մաքրել» օրինական ճանապարհով: Խոստացան առաջիկայում քննարկումներ կազմակերպել և նշեցին, որ բաց են առաջարկությունների, քննարկման համար:

Գլխավոր լուսանկարում (ձախից)՝ Արման Բաբաջանյանը, Մխիթար Հայրապետյանը, Վահագն Թեւոսյանը