Գյումրիից Ցողամարգ 24 կմ է: Գյուղը Սարապատ խոշորացված համայնքի կազմում է 2016թ-ից: Արտասովոր որեւէ բանով աչքի չընկնող բնակավայր է՝ բնակիչները, ինչպես Շիրակի մարզի բոլոր գյուղերում, զբաղվում են անասնապահությամբ եւ դաշտավարությամբ: Զբոսաշրջիկին Ցողամարգ հասցնելու, տարածքը զբոսաշրջային առումով գրավիչ դարձնելու համար ինչ որ հետաքրքիր վայր կամ առնվազն սիրուն, լավ մտածված լեգենդ պիտի լինի: Ինքս բազմիցս անցել եմ գյուղի կողքով՝ Ամասիա կամ Աշոցք գնալիս, սակայն երբեւէ մտքովս չի անցել այնտեղ զբոսաշրջիկի ուղղորդել: Վստահ եմ, տեղացիների մեծ մասն էլ բնակավայրն այդ առումով հրապուրիչ չի համարում, սակայն պարզվում է, ընդամենն ընկալման խնդիր է՝ պետք է պարզապես տեսնել այն միակը, ինչը սովորաբար վրիպում է մեծամասնության աչքից:

Մեքենայի դիմապակուն թափվող անձրեւի կաթիլները սկսում են ավելի մանր ծեծել՝ թույլ տալով վարորդին առավել կառավարելի տեսադաշտ ունենալ: Ընթանում ենք Ցողամարգի դատարկ ու ցեխառատ փողոցներով: Շուտով երեւում է կապույտ ներկված ցանկապատը: Ցուցանակը դեռ կախված չէ, բայց վստահ ենք՝ «Նիկոլյանս հյուրատան» առաջ ենք: Անձրեւը շարունակում է միալար թակել մեքենայի տանիքը: Դիմավորելու դուրս է գալիս Նիկոլյանների դուստրը՝ Արփինեն, վազելով կտրում անցնում ենք բակը՝ շրջանցելով աքլորի գլխավորությամբ անձրեւի տակ ճեմող հավերի խմբին:

Դրսի խոնավ ցրտից հետո ներսի չափավոր տաքությունը հաճելի է: Կորոնավիրուսով պայմանավորված ձեռքսեղմումները բացառում ենք: Ընտանիքի հայրը՝ 61-ամյա Սուրեն Նիկոլյանը ձեռքերն է տարածում. «Էս անտեր վիրուսը չի թողնի մարդկանց մարդավարի ընդունելություն ցույց տաս, բայց ոչինչ, էս էլ կանցնի»: Ասում է՝ կորոնան մի քիչ ուշանար, ինքը ՌԴ-ում էր լինելու, հիմա ստիպված պարապ տանը նստած է: «Պարապ, օր կըսեմ, նկատի ունեմ փող աշխատելը, թե չէ տան, տնտեսության գործերը կենենք, բայց հիմնական եկամուտը փակվել է: Էս տարվա աշխատածովս մտադրություն ունեի տանս երկրորդ հարկ սարքեի՝ երեխեքի ծրագիրն ընդլայնելու նպատակով, բայց կտեսնիք էլի, հլը տունն եմ, բայց եթե հանկարծ ճամփեքը բացվավ, զանգեցին, թե գործ կա՝ կերթամ»,-ասում է Սուրեն Նիկոլյանը:

«Երեխեքի ծրագիրը» հյուրատան գաղափարն է, որի իրականացման նպատակով, անցած տարի աշնանը, 27-ամյա Արկադի Նիկոլյանը դիմել էր «Կանայք հանուն զարգացման» հկ-ի եւ Հարավարեւելյան Եվրոպայի Եվրոպական հիմնադրամի զարգացման հաստատության կողմից համատեղ իրականացվող «Ինչպես սկսել սեփական բիզնես Հայաստանում» ծրագրին եւ ստացել մոտ 400 հազար դրամ աջակցություն՝ սանհանգույցը նորոգելու եւ հավելյալ որոշ աշխատանքներ իրականացնելու համար: Արկադին տանը չէ: Եղբոր գաղափարը ներկայացնում է քույրը, քանի որ համատեղ են ամեն ինչ արել:

«Հյուրընկալման գաղափարը մեր ընտանիքում նոր չէր,-նկատում է Արփինեն,-մենք արդեն փորձառություն ունեինք, երբ 2005թ-ին մեր տանը ընդունեցինք «Խաղաղության կորպուսի» կամավոր Ջենիֆեր Քարթերին: Դպրոցում հայտարարություն էին տարածել, որ դիմեին էն ընտանիքները, որոնք պատրաստ են երկու տարի ապրել օտար մարդու հետ: Գյուղից 3 ընտանիք էր դիմել, Երեւանից եկան, պայմանները նայեցին, ընտրեցին մեզ»:

Ջենիֆեր Քարթերը պետք է երկու տարի անգլերեն դասավանդեր Ցողամարգի դպրոցում եւ պարտադիր բնակվեր գյուղական ընտանիքներից որեւէ մեկում: Կամավորի կեցության պայմաններից է եղել առանձին սենյակը, որի դուռը հնարավոր լիներ կողպել, տան ներսում սանհանգույցի առկայությունը, ընտանիքում ծխող կամ խմող որեւէ մեկը չպիտի լիներ: «Ես էդ ժամանակ խոպան էի, վեց ամիս հետո եկա, երեխեքիս թիվն արդեն ավելացել էր,-ծիծաղում է Սուրեն Նիկոլյանը,-ինքը բուսակեր էր, մենք ինչ հնարավոր էր սեզոնին մեր մոտից կճարեինք, օր տնեցիք ճաշ սարքեին, ձմեռն էլ կերթայինք Երեւանից կառնեինք, որովհետեւ Լեննագանի խանութներն էդ թվերին ամեն բան չկար»:

Արփինեն հիշում է, որ դեռ այն ժամանակ Ջենիֆերը հորդորում էր իրենց մտածել հյուրատուն բացելու ուղղությամբ: «Այդ ժամանակ գուցե էդքան համոզվածություն չկար, թե կհաջողեինք, որովհետեւ Գյումրի եկող տուրիստ էլ չկար, ուր մնաց թե հասնեին հեռավոր գյուղեր: Տուրիստական ակտիվ շարժը մարզում սկսվել մի 3 տարի առաջ: 2017թ-ին փորձեցինք  բանկերից մեկի հայտարարած գյուղական տուրիզմի ծրագրին մասնակցել, բայց չստացվեց, մեր ծրագիրը չֆինանսավորվեց»: Արփինեն ասում է, որ եղբոր հետ մշտապես մտածում էին, թե ինչ լույսի ներքո ներկայացնեն հարազատ ծննդավայրը, որ կարողանան հրապուրիչ դարձնել զբոսաշրջիկի համար: 

Ցողամարգի բնակչության նախնիները 1829-30թթ-ին գաղթել են Արեւմտյան Հայաստանի Սեբաստիայի շրջաններից: Բնակավայրը ծովի մակերեւույթից բարձր է 1950 մետր, կլիման բարեխառն է, ձմեռը՝ տեւական եւ ցուրտ: Արփինեն ասում է, որ հատկապես շեշտը դրել են ձմեռային տուրիզմի վրա, երբ կարելի է գալ ու դահուկ քշել գյուղի հարակից տարածքներում: Հյուրընկալվողներին կարող են առաջարկել նաեւ  քայլարշավ, ուղեկցել Թռչկանի ջրվեժ եւ Արփի լիճ: Առավել պասիվ հանգստի սիրահարները կարող են մասնակցել տանը կից ջերմոցի աշխատանքներին, սովորել լավաշ թխել ու չեչիլ պանիր պատրաստել: Գյուղի շրջակայքում առկա են կիկլոպյան ամրոցի մնացորդներ(մ.թ.ա 1-ին հազարամյակ), այնպես որ կարող են ապահովել նաեւ տուրիստի մշակութային պահանջները:

«Գուցե զարմանաք, որ ասեմ, բայց կորոնավիրուսը իր դրական կողմերն էլ ունեցավ՝ մարդիկ սկսեցին գնահատել իրենց ունեցածը, թեկուզ էն քիչը, որ կա, իրենց ազատությունը, գյուղամեջ դուրս գալը, բնությունը, քարն ու սարը: Մարդիկ միշտ կբողոքեն իրենց աշխատանքից, տնից, հայրենիքից, մտածում եմ, որ սա դաս եղավ շատերի համար,-ասում է Արփինեն,-հնարավոր է, որ մարդկանց մի մասը թեւաթափ է եղել, մենք էլ շատերի նման անորոշության մեջ ենք՝ կապված սահմանների փակման, տուրիստական հոսքերի նվազման հետ: Բայց դե չենք էլ ուզում անցած տարվա ձեռք բերումը ջուրը լցնել, համ էլ պապան խոստացել է, որ կընդլայնվենք, երկրորդ հարկ կկառուցեն եղբորս հետ, հիմա միջոցներ ենք որոնում»:

Նորաստեղծ հյուրատնային բիզնեսին փորձում է աջակցել նաեւ ընտանիքի մայրը՝ 57-ամյա Քնարիկ Նիկոլյանը: Նախքան երկրաշարժը, 10 տարի ձեւող-կարող վարպետ է աշխատել Աշոցքի կարի արտադրամասում, աշխատատեղի փակվելուց հետո, հմտությունները կիրառել է զավակներին հագցնելու ուղղությամբ: «Անցած տարի մասնակցեցի ՄԱԶԾ-ի «Կանանց տնտեսական գործունեության զարգացում» ծրագրին, նոր տեխնիկական աջակցություն եմ ստացել ու պիտի տարազներ կարեմ, որովհետեւ Արկադիս ծրագրում տուրիստին մատուցվող ծառությունների մեջ կա նաեւ հայկական տարազներով ֆոտոսեսիա,-բացատրում է տիկին Քնարիկը,-մինչեւ էդ էլ «Կանայք հանուն զարգացման» ծրագրով պարի խմբի համար էի տարազներ կարել: Մի խոսքով, հույս ունենք, որ ամեն ինչ լավ է լինելու, կարեւորը երեխեքս չեն մտածե, թե անպայման գյուղից դուրս գան, որ աշխատանք գտնին»:

Ցողամարգում Նիկոլյաններն առայժմ միակն են, որ գյուղական հյուրատուն են բացել՝ առաջարկելով գիշերակաց, նախաճաշ եւ որոշակի զբաղվածություն՝ մի քանի օր հյուրընկալվելու դեպքում: Արփինեի համոզմամբ, եթե ամեն գյուղում գոնե մեկ հոգի մտածի այս ուղղությամբ, կարողանա գնահատել սեփական համայնքի ուժեղ կողմերը, հնարավոր է տարածաշրջանում զարգացնել գյուղական զբոսաշրջությունը: Ներկայում, Աշոցքի նախկին տարածաշրջանի 30-ից ավելի գյուղերից, մեկ հյուրատուն գործում է Մեծ Սեպասար գյուղում, մեկն էլ՝ Սարապատում: