Երէկ ամբողջ օրը ամպրոպ էր ու թախիծ: Մոխրագոյն եթերը իջած, սեղմած էր երկիրը: Ամպրոպը ծանր էր նստած Պէյրութի վրայ: Անգամ անապատներէն՝ Ալժիրէն եւ Մարոքէն փչող տաք հովերը, աւազամրրիկները կը խեղդէին քաղաքի երակները:

Հողմերն իրենց հետ փոշի եւ աւազ կը բերէին ծածկելու բոլոր մեքենաներուն ապակիները: Շնչահեղձ ըլլալու պէս օդ էր: Գէշ օդ: Այդպէս կ'անցնէր օրը:

….

Վաղ առաւօտ սակայն, անձրեւը կը լուար մայթերը եւ քաղաքը: Անհանգիստ քուն: Թափանցիկ ու մոխրագոյն երազներ կը խանգարէին նիրհս: Կը մտնէի խոշոր սրահ մը, ուր վառուած էին մոմեր եւ պատերուն կային նահատակ բարեկամներուս պատկերները:

Պատկերները չէին ուզեր հանգիստ մնալ, կ'իյնային գետին, ու ես եւ ուրիշներ կը փորձէինք նորէն ամրացնել «զանոնք» պատին:

Վարուժան, Սիամանթօ, Ռուբէն Սեւակ:

Անհանգիստ պատկերներ:

Այդ պահուն կը մտածէի, որ ես ընդամէնը նահատակ գրագէտներուն բարեկամն եմ: Այդպէս ալ գրեցի՝ ՖՊ ի պատիս:

Զարմանքով ալ յիշեցի որ նախնիներս տարիներ առաջ հիմնած էին մատենաշար մը ու կոչած զանիկա՝ «Նահատակ Գրագէտներու Բարեկամներ». այ այդպէս:

Ես իսկական ցաւողը չէի, քշուողը չէի աւազէ-աւազ եւ ոչ ալ մեռնողն էի՝ քառասուն կամ աւելի օրեր տանջահար ըլլալէ ետք:

Ես ու իմ սերունդի տղաքը ընդամէնը նահատակ գրագէտներու բարեկամներ ենք:

Պիտի ըսէք ցաւը որ կայ մերինը չէ՞:

Պատասխան չունիմ:

Պիտի հարց տաք իրաւատէր չե՞նք: Ունինք լքուած Անատոլիա, շէներ, գմբէթներ, ժամ ու վարագայ, պարտէզ, «պաղ» ու լքեալ քաղաքներ:

Պատասխան չունիմ նորէն:

Իմ ժողովուրդիս ուրախութեանը համար կը կանգնեցնեն խաչեր ու կը նորոգեն եկեղեցիներ:

Պոլսոյ մէջ եկեղեցիներու խորաններէն երկաաաաա՜՜՜՜ար խազերով պատարագներ ու հոգեհանգիստ կը մատուցուին:

Կը տեսնեմայս բոլորը ու կը սահիմ անոնց կողքէն:

Պիտի ըսէք ես ջարդին շարունակութիւնն եմ:

Ես համաձայն չեմ ձեզ հետ:

Պիտի դառնաք նորէն ու հեռուէն նայիք ինծի, ըսելու որ ես սուգն եմ:

Պիտի պնդեմ սակայն որ ես սուգը չեմ:

….

Ապրելու ժամանակը գերագոյնս անցած է երակներուս մէջ: Ես ու շատեր նետուած ենք կեանքի կռիւին մէջ: Միայն մերժելու համար սուգը, որ դգալ-դգալ կը տանին մեր բերաններուն:

Պատասխան ալ չունիմ տղուս, որ ինը տարու հասակին հազիւ կրնալով Պահաէտին Շաքիրի եւ Ճեմալ Ազմիի անունները արտասանել, հարց կուտայ թէ ո՞վ են թուրքերը, իրապէս չա՞ր են, թէ՞ չէ:

Ես զոհերուն անունները գիտէի իր տարիքին ան դահիճներուն:

Հիմա այս զոհ-դահիճ խաղին մէջ ո՞ւր եմ ես:

Ըսեմ որ թուրքը թշնամի է ու տանիմ զինք Անթիլիասի Սուրբ Նահատակաց մատուռը որ երեխան երեկոյան ժամերուն, անգամ իր երազներուն մէջ լայ ու հեկեկայ:

Ըսեմ, որ պատմութեան այդ էջը փակէ ու կեանքդ անշառ շարունակէ:

Չեմ գիտեր:

Տարիներ առաջ միայն թուրքը կարմիր լոգանքներուն մէջ էր, որ կը տեսնէի:

Տարիներ առաջ պատասխանները շատ էին ու հարցադրումները՝ քիչ:

Հիմա տագնապը այլ է:

Պարզ ու մէկին գիտեմ սակայն, որ սուտ պիտի ըլլայ ըսե, որ ես ալ զոհ չեմ:

Հանեցէք իմ առջեւէս զոհի բոլոր նախադրեալները:

Լռութիւն կուզեմ:

Ես որպէս նահատակ գրագէտներու բարեկամը այդ լռութեանը մէջ կուզեմ խորունկ շունչ մը քաշել՝ ըսելու համար արար աշխարհին, որ ես դադրած եմ զոհ ըլլալէ:

Կը բաւէ զիս որպէս զոհի խամաճիկ պտըտցնէք քաղաքէ քաղաք, թանգարանէ թանգարան, մատեանէ-մատեան:

Կը բաւէ վեհութեանս խառնէք ինկածի, պարտուածի, անկեալի շպարը: Կը բաւէ երեսներուս քսէք պարտութեան փոշին եւ ոխի մամուռը:

Ինչ որ կատարեցիք իմ բարեկամներուս հետ, անշառ պիտի չանցնի:

Գլխատեցիք ինձ ու հիմա ելլեր էք այդ գլխատուելուս մասին կը խօսիք բեմերէն ու ատեաններէն:

Սուգին խնդիրը իմս չէ, յանցանքը իմս չէ:

Յանցաւորը եւ արարքը կատարողը պիտի անդրադառնայ եղածին:

Ես ու դուն չենք ստիպելու, որ ոճիր կատարողը հասկնայ մեր ըսածը:

Քանզի ստիպումով, պարտադրելով, աչքը հանելով ես ու դուն պիտի չհասնինք մեր ուզածին:

Մեր ուզածը արիւնը չէ: Մեր ուզածը պարտամուրհակ չէ:

Ո՝չ Եւրոպայի փայլուն ոստանները, ո՝չ անոր շիք խորհրդարանի աթոռները, ոչինչ այս աշխարհին վրայ կրնան տեղի ունեցածին փոխհատուցումը կատարել:

Մեր կորուստը մեծ է, զայն առեւտուրի շուկայ տանիլը կը նշանակէ մեղսակից ըլլալ եղածին:

Մեր կորուստը լռութեամբ ապրեցանք, «բարեգութ» աշխարհը միայն ծիծաղեցաւ այդ կորուստին առջեւ:

Ծիծաղը կը մարի, երբ մենք հասկնանք որ կորուստին մասին պիտի խօսինք ոճրագործի քողին ետեւը պահուըտողին հետ:

Մենք կորուստին մասին պոռալով պիտի չխօսինք:

Հանեցէք մեզի սուգէն, մենք սուգի սերունդը չենք:

Անոնք պիտի հասկնան, որ կարմիր ձեռնոցներով չեն կրնար շարունակել ապրիլ, պիտի հասկնան ու մենք ալ պիտի հասկնանք որ սեւ կապելով, լալով ու խնդրելով չենք կրնար անցնիլ ցաւի ցանկապատը:

Ցանկապատը կը կտրեն, կը շպրտեն անոր քարերը քալելու համար:

Այլապէս կրնանք նորէն սառիլ պատկերներուն առջեւ ...

Պիտի խօսին մէկ կողմէ ու նախատեն մեզ, նոյնիսկ Թաքսիմի վրայ ցոյցեր պիտի ընեն, ըսելու համար որ մենք պոռնկորդիներ ենք:

Հոգ չէ:

Թոյլերը պիտի ընեն ատիկա, մեր խօսքը միւս զանգուածներուն պիտի ուղղուի....

Կրնայ պատահիլ նաեւ, որ գոռան մեր երեսին:

Հոգ չէ...

Ի վերջոյ մենք գիտենք որ եղածի ահաւորութիւնը հարիւր եւ աւելի տարիներ ետք ընդունիլը, ինքնութեան տագնապ կրնայ շարժել թուրքերուն մօտ:

Կրնայ պատահիլ նաեւ, որ մեր ձեռքերէն բռնելով, քալեն մեծ վիշտին ետեւէն ու բացականչեն, որ ցաւը որ կայ, ցաւն ու կորուստը որ կան կը պատկանին նաեւ իրենց:

Ես դատաւոր չեմ. ու ճիշդ պիտի չըլլայ դատաւորի պէս մօտենալ եղածներուն:

Ճանաչումը, որուն մասին յաճախ կը խօսինք մամուլով, րատիօներէն ու բեմերէն, մեզ համար չէ միայն:

Մենք անցանք գողգոթայի ճանապարհը ու վերադարձի մասին չենք մտածեր:

Ճանաչումի խնդիրը բաւական բարդ պատմութիւն է, ճանաչումի իրադրութիւնը բաւականին շարժող թեմա է:

Ու ատիկա ստիպելով կամ հայհոյելով առաջ չի տարուիր:

Ճանաչումը հասունութիւն կ'ենթադրէ:

….

Քոյրս ապտակեց զիս: Շատ դժուար էր իրեն համար ընդունիլ կատարուածին ահաւորութիւնը: Քոյրս էր ատիկա. ուր մնաց եթէ հարեւանիս հետ պատահէր նոյն բանը: Հարեւանս որուն հետ հաց էի կիսած, ապրած դարիւ-դարիւ ոտքի էր ելած սպաննելու զիս:

Ուրեմն լացի տեղ չունենալու համար, լացը կեանքով փոխարինելու համար արժէ բարձրաձայն մտածել այս բաներուն մասին:

….

Կէս գիշերուն ժամը տասներկուքն է: Պուրճ համուտը լուռ մտած է սաւանին տակ ու կը քնանայ:

Դուրսը ոչ մէկ ձայն:

Նահատակ բարեկամներուս ուրուականը կայ, որ մինչեւ վերջ պիտի հալածէ զիս: Անոնց բարակ նիհար ոգին կայ: Կայ անոնց կարմի թախիծը եւ հեռացումի վերջին տեսարանը....

Վաղը քանի մը օր ետք, աշխարհի բոլոր ծագերուն վրայ հայեր պիտի քալեն Եղեռնի վերյուշը ապրելու համար եւ ոչ միայն:

Հիմա թուրքերն ալ սկսած են քալել. կարեւոր է ատիկա:

Մեզի, մեր տեսակին կը մնայ խօսիլ ու բարձրաձայնել:

Առանց սգալու կամ խրատելու: Այլ պարզապէս խօսելու:

Եւ խօսիլը համաձայնիլ չի նշանակեր:

Առնուազն այս պարագային: Այս նուրբ էութենական խնդրին առջեւ:

Խօսիլ այսօր որպէսզի խօսքը օդին չտրուի, որպէսզի ձայնը ճիշդ արձակուած նետի պէս հասնի թիրախին:

Այլապէս ամէն բան կը վերածուի, հին անցած եւ անհամ թատրոնի մը, որմէ պտուղներ պիտի չքաղենք մենք:

Մենք նահատակ գրագէտներու բարեկամ ենք, այդ նահատակութեան լուսապսակին արժանի դառնալու համար, պայման ալ չէր որ խօլաբար պոռանք, սուգ պահենք ու լանք:

Որովհետեւ՝

Սուգի գողգոթան մենք վաղուց կտրած ենք…