Մոսկվայում 91 տարեկան հասակում մահացել է ԽՍՀՄ առաջին նախագահ Միխայիլ Գորբաչովը։ Այդ մասին երեքշաբթի ուշ գիշերը հայտարարել է Մոսկվայի կենտրոնական կլինիկական հիվանդանոցը։

«Այսօր երեկոյան ծանր և երկարատև հիվանդությունից հետո մահացել է Միխայիլ Սերգևիչ Գորբաչովը»,- նշվում է հայտարարության մեջ։

Միխայիլ Գորբաչովն աշխարհում առավել շատ հայտնի էր որպես անձ, որը դադարեցրեց սառը պատերազմը։ Սակայն հետխորհրդային տարածաշրջանում Գորբաչովն ընկալվում էր որպես գործիչ, որը փլուզեց ԽՍՀՄ-ն և քայլեր չձեռնարկեց Միության կազմում գտնվող երկրների էթնիկ հակամարտությունների սրման կանխման ուղղությամբ։ 

1985 թվականին, զբաղեցնելով ԽՍՀՄ Կենտկոմի գլխավոր քարտուղարի պաշտոնը, նա քաղբյուրոյի ամենաերիտասարդ անդամն էր (54 տարեկան)։ Գորբաչովը կարողացավ որոշակի բարեփոխումներ իրականացնել ԽՍՀՄ-ում՝ սկսելով «Վերակառուցման» («Պերեստրոյկա») քաղաքականությունը։ Այն արմատական փոփոխություններ էր իրականացնում ԽՍՀՄ տնտեսության մեջ, ինչպես նաև սոցիալական և քաղաքական համակարգերում։ Դրա արդյունքում Խորհրդային Միությունում ներդրվեց հրապարակայնությունը («գլասնոստ»), չեղարկվեց գրաքննությունը։ Այդուհանդերձ, որոշ պատմաբաններ պնդում են, որ հենց այս «Պերեստրոյկան» դարձավ ԽՍՀՄ փլուզման պատճառը։

Ռուսական ТАСС գործակալությունը գրում է, որ Գորբաչովին կթաղեն Մոսկվայի Նովոդևիչյան գերեզմանատանը՝ կնոջ Ռաիսա Գորբաչովայի կողքին։

Միխայիլ Գորբաչովը ծնվել էր 1931 թվականի մարտի 2-ին։ 1955 թվականին ավարտել էր Լոմոնոսովի անվան Մոսկվայի պետական համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետը, իսկ 1967 թվականին ավարտել Ստավրոպոլի գյուղատնտեսական ինստիտուտի (ներկայումս Ստավրոպոլի պետական ագրարային համալսարան) հեռակա բաժինը։ ԽՄԿԿ շարքերն անցել էր 1952 թվականին, իսկ 1971 թվականին Կենտկոմի անդամ էր։ 

Գորբաչովը ԽՍՀՄ Կենտկոմի գլխավոր քարտուղարի պաշտոնն զբաղեցրել է 1985-1991 թվականներին՝ Կոնստանտին Չերնենկոյի մահվանից հետո։ 1980-ական թվականների վերջին նա դարձել է ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի նախագահության ղեկավար, ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի նախագահ, իսկ 1990-1991 թվականներին դարձել ԽՍՀՄ միակ նախագահ։ 1990 թվականին Գորբաչովը ստացել է Խաղաղության նոբելյան մրցանակ՝ Արևմուտքի և ԽՍՀՄ միջև հարաբերություններում խաղաղության գործընթացի ներդրման համար։

Հայ հանրության կողմից Գորբաչովը մեղադրվում է Արցախյան առաջին պատերազմի հրահրման, ինչպես նաև դրա հետագա չկանխարգելման մեջ։ Այդ ժամանակ Կրեմլի կողմից վարվող քաղաքականությունը նպաստեց Արցախում միջէթնիկ բախումների սրմանը և լիարժեք պատերազմի վերածմանը։ Իր վերջին հոդվածներից մեկում Գորբաչովն անդրադարձել էր նաև Արցախյան հիմնախնդրին։ 

«Ես համարում էի, որ Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի շուրջ պայմանավորվածությունների ձեռքբերումը հայերի և ադրբեջանցիների գործն է, իսկ միութենական կենտրոնի դերը՝ նրանց օգնել կայունացնել իրավիճակը, մասնավորապես տնտեսական խնդիրների լուծումը։ Համոզված եմ, որ դա ճիշտ գիծ էր»,- նշել էր Գորբաչովն իր հոդվածում։

ԽՍՀՄ նախկին առաջնորդի կարծիքով՝ հակամարտության արմատները հին են, այն ժամանակ դա չուներ հեշտ լուծում, չնայած իրեն փորձում էին համոզել, որ լուծմանը հնարավոր է հասնել սահմանների փակման ճանապարհով։ «Դրանից մենք ելնում էինք, երբ 1988 թվականի սկզբին սրվեց Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրը։ Երկրի ղեկավարությունը մեկ միասնական տեսակետ ուներ. դա անթույլատրելի է»,- նշել էր ԽՍՀՄ նախկին նախագահը։ 

Սակայն, Գորբաչովի կարծիքով, ոչ կուսակցական կառույցները, ոչ երկու հանրապետությունների մտավորականությունը չկարողացան գտնել համաձայնության ուղի կամ նույնիսկ երկխոսություն։ «Նրանց հետին պլան էին մղել ծայրահեղականները»,- գրում էր Կրեմլի նախկին առաջնորդը։ Գորբաչովն ընդգծել էր, որ 1987-1988 թվականներին ինքը ձգտում էր մշակել «միջէթնիկ վեճերի միասնական ժողովրդավարական մոտեցում»։ «Դրա էությունը կայանում էր նրանում, որ ազգային խնդիրները պետք է իրապես լուծվեին միայն քաղաքական և տնտեսական բարեփոխումների ընդհանուր համատեքստում։ Եվ պետք է ասել, որ ի սկզբանե ազգային շարժումները բալթյան երկրներում, Մոլդովայում, Վրաստանում, Ուկրաինայում հանդես էին գալիս Վերակառուցմանն աջակցող կարգախոսներով։ 1987 թվականին որևէ երկիր Միության կազմից դուրս գալու հարց չէր դնում»,- գրում էր ԽՍՀՄ նախկին առաջնորդը։  

Գորբաչովը պնդում էր, որ շատ արագ ազգային շարժումների մեջ գլուխ բարձրացրին անջատողական հակումները, իսկ հանրապետությունների կուսակցական առաջնորդները չկարողացան աշխատել ժողովրդավարության պայմաններում։ Ինչպես գրում էր Գորբաչովը, «նրանք շփոթվեցին»։

Լուսանկարը՝ Иван Секретарев / AP