Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարությունն (ՏԿԵՆ) ամփոփել է 2021թ․-ին համայնքներում իրականացված հողերի աճուրդների արդյունքները։ Առաջին անգամ հնարավորություն ունենք դիտարկելու, թե մեր նախագծած օրենսդրական փոփոխությունները որքանո՞վ բարելավեցին աճուրդների գործընթացը, որքանո՞վ նվազեցրին կոռուպցիոն ռիսկերը, որքանո՞վ նպաստեցին համայնքային բյուջեներում ֆինանսական մուտքերի ավելացմանը։

Համայնքներում հողերի աճուրդներ կազմակերպելու և իրականացնելու կարգը սահմանող «Հողային օրենսգրքի» հոդվածներում 2020թ․ հունիսին էական փոփոխություններ կատարվեցին։ «Հետքը» մոտ մեկ տասնամյակ ուսումնասիրել է «Օտարումների գործընթացի օրինականության ապահովում», «Աճուրդների իրականացման գործընթացը տեղական ինքնակառավարման մարմիններում» համայնքներում հողերի աճուրդների գործընթացը, բացահայտել օրինախախտումները, օրենսդրական բացերն ու կոռուպցիոն երևույթները, Կառավարություն ներկայացրել օրենդրությունը բարելավող առաջարկներ։

Այսպես․ 2021թ․-ի ընթացքում համայնքներում աճուրդ-վաճառքներով օտարվել է 1955 հա հող, որի դիմաց համայնքային բյուջե է մուտքագրվել 4 մլրդ 734 մլն 434 255 հազար դրամ։ Օտարումները համեմատաբար ակտիվ են եղել Արմավիրի (491 հա), Արարատի (376 հա),  Արագածոտնի (311 հա), Կոտայքի (263 հա), Գեղարքունիքի (128 հա) մարզերում։

Ըստ այդմ՝ ուսումնասիրել ենք հողերի աճուրդ-վաճառքից ամենաշատ եկամուտ ապահոված երեք մարզերում՝ Կոտայք, Արմավիր և Արարատ, իրականացված աճուրդները։ ՏԿԵՆ-ի հրապարակած տվյալներով՝ Կոտայքի մարզի համայնքներում 2021թ․-ին աճուրդով օտարվել է 263 հեկտար հող, որից օգուտը կազմել է 1 մլրդ 788 մլն 432,931 հազար դրամ։ Ամենաշատ հողերն օտարել են Արմավիրի մարզի համայնքները՝ 491 հեկտար, որի դիմաց ստացված օգուտը կազմել է 103 մլն դրամ։ Ամենաշատ եկամուտ ապահոված երրորդ մարզը Արարատն է, որտեղ անցյալ տարի վաճառվել է 376 հեկտար հող, որից օգուտը կազմել է մոտ 80 մլն դրամ։

Նշենք, որ օգուտի հաշվարկն արվում է օտարված հողամասերի դիմաց գանձված գումարների հարաբերությունը դրանց կադաստրային արժեքի համեմատությամբ։

Նշված երեք մարզում ամենամեծ թվով աճուրդներ իրականացրած առաջին երեք համայնքի օրինակով փորձել ենք պարզել, թե օրենսդրական փոփոխությունները կիրառելու արդյունքում որքանո՞վ են մրցակցային եղել աճուրդները և որքա՞ն եկամուտ են ապահովել։ Համայնքներն, արդյոք, հրաժարվե՞լ են ձևական բնույթ կրող աճուրդներից։ 

Իրական և մրցակցային աճուրդները Կոտայքի մարզում հողերի վաճառքից մեծ եկամուտ են ապահովել

Կոտայքի մարզում, հիմնականում, հողեր են օտարել Ջրվեժ, Եղվարդ, Աբովյան, Հրազդան և Գառնի համայնքները։ Օտարումից ստացված եկամտի բարձր ցուցանիշն ապահովել են Եղվարդ, Ջրվեժ և Աբովյան համայնքները, որոնք խոշորացված են։

Ջրվեժ համայնքի մեջ մտնող Ջրվեժ, Ձորաղբյուր և Զովք գյուղերում վաճառվել են բնակավայրի բնակելի և խառը կառուցապատման նշանակության հողամասեր։ Այդ գյուղերում բնակավայրի նշանակության հողերը մեծ պահանջարկ ունեն, և շուկայական արժեքը բարձր է։ Օտարումներից համեմատաբար բարձր եկամուտ ապահովելը պայմանավորված է նրանով, որ համայնքապետարանը լոտերի մեծ մասի համար կադաստրային արժեքից բարձր մեկնարկային գին է սահմանել։ Վաճառքի գինն ավելի հաճախ հենց մեկնարկային գինն է եղել, քանի որ աճուրդի մասնակիցը մեկ անձ է եղել։

Օրինակ՝ 4408 քմ վարելահողի կադաստրային արժեքը 171 912 դրամ է, որի համար համայնքապետարանը աճուրդի մեկնարկային գին է սահմանել 3 500 000 դրամը և այդ գնով էլ օտարել է։ Բնակավայրի բնակելի կառուցապատման հողամասերը վաճառել են՝ կադաստրային արժեքին չնչին գումար ավելացնելով։ Սակայն, նկատի ունենանք, որ հողերի կադաստրային արժեքն անցած տարվանից զգալիորեն բարձրացել է, և վաճառքի համար սահմանված մեկնարկային գինն արդեն իսկ հավասարեցված է կամ մոտ է հողի շուկայական արժեքին։

Մեր առաջարկությամբ Հողային օրենսգրքի 68-րդ հոդվածում ամրագրված փոփոխությունը, որ «Աճուրդի դրված հողամասի քայլի չափը հաշվարկվում է մեկնարկային գնի 5%-ի չափով, և սակարկողը կարող է գինն ավելացնել մեկ կամ մեկից ավելի քայլերով կամ քայլի չափից ոչ պակաս գումարով», այս դեպքում նույնիսկ մեկ քայլ կատարելով՝ բավականին բարձրացնում է օտարվող գույքի արժեքը:

Նշված երեք համայնքից աճուրդ-վաճառքի ամենաբարձր ցուցանիշ ապահովել է Եղվարդ համայնքը, որտեղ վաճառքի են դրվել մեծ քանակությամբ գյուղատնտեսական և բնակավայրի նշանակության հողատարածքներ։ Եղվարդ, Զովունի բնակավայրերում աճուրդի դրված հողերը վաճառվել են կադաստրային արժեքից բավականին բարձր։ Առանձին դեպքում, այս համայնքում սակարկության արդյունքում կադաստրային արժեքի մինչև իսկ 26 830 տոկոսով բարձրացել է գույքի արժեքը։

Ընդհանրացված կարող ենք ասել, որ Եղվարդ համայնքում աճուրդի ժամանակ ոչ թե մրցակցությունն է մեծ եղել, այլ համայնքապետարանն է բարձր մեկնարկային գին սահմանել աճուրդի դրված հողատարածքների համար։ Օրինակ՝ 30 748 դրամ կադաստրային արժեքով 4555 քմ գյուղնշանակության հողատարածքը վաճառքի է դրվել 7 մլն 486 345 դրամ մեկնարկային գնով և վաճառվել է 8 մլն 249 830 դրամով։ Սա նշանակում է, որ աճուրդն առանձնապես մրցակցային չի եղել՝ աճուրդին մասնակցած երկու անձ չի պայքարել այն ձեռք բերելու համար՝ ամեն մեկն ընդամենը մեկ քայլ է կատարել։ Բայց քանի որ աճուրդում մեկ քայլի չափն արդեն օտարվող հողի մեկնարկային գնի 5%-ի չափով է հաշվարկվում, երկու քայլի դեպքում մեկնարկային գնին 763 485 դրամ ավելացել է։

Համեմատության համար նշենք, որ մինչև օրենսդրական փոփոխություններ կատարելը, համայնքի ավագանու որոշումով քայլի չափը կարող էր սահմանվել անգամ 1000 կամ 2000 դրամ։

Աբովյան համայնքի գյուղական բնակավայրերում գտնվող հողերի օտարումները, հիմնականում, իրականացվել են մեկ մասնակցով։ Բնականաբար, այս դեպքում սակարկող չկա, և հողերը վաճառվել են մեկնարկային արժեքով, որոնք առանձին դեպքերում սակարկության են դրվել կադաստրային արժեքի 2222%-ով։

Աբովյան քաղաքում աճուրդի դրված բնակելի կառուցապատման նշանակության հողերի վաճառքը մրցակցային է եղել, մեկ լոտի վաճառքին մասնակցել են 5-7 հոգի։ Աբովյանում 4 902 645 դրամ եկամուտ է ապահովվել բնակելի կառուցապատման 537 քմ հողակտորից, որը վաճառքի է դրվել կադաստրային արժեքով՝ 2 387 467 դրամ և վաճառվել է 7 290 112 դրամ։ Մեկ քայլի չափը կազմում է 119 373 դրամ և աճուրդին մասնակցող 5 անձ պայքարել է այն ձեռք բերելու համար՝ գինը բարձրացել է կադաստրային արժեքից 41 անգամ։

Մեկ մասնակցով վաճառված հողերի կադաստրային արժեքին նույն Աբովյան քաղաքում ընդամենն ավելացել է մեկ քայլի չափ սահմանված մեկնարկային արժեքի 5%-ը։

Աբովյան համայնքի այլ բնակավայրերի հողերից բարձր արժեք է ապահովվել այն դեպքերում, երբ հողի մեկնարկային գինը կադաստրայինից բարձր է սահմանված՝ օրինակ, 1,5 մլն դրամ կադաստրային արժեքով հողը սակարկության է դրվել 6 մլն դրամով և վաճառվել է 6,3 հազար դրամով։

Հարկ է ընդգծել, որ այս համայնքների օրինակով, բյուջեում մեծ գումարներ ապահովելու հնարավորություն ունեին նաև Գառնին ու Հրազդանը, եթե իրական աճուրդներ կազմակերպեին։

Ամենաշատ հողեր վաճառած Արմավիրի մարզում քիչ եկամուտ է ստացվել, քանի որ աճուրդի ժամանակ հողի արժեքը նաև նվազել է

Արմավիրի մարզում անցայլ տարի վաճառվել է 491 հեկտար հող, հիմնականում, գյուղատնտեսական, բնակելի և հասարակական նշանակության հողատարածքներ։ Այս մարզում ամենաշատ հողեր վաճառել են՝ Վանանդ (190 հա), Շենիկ (70 հա) և Ակնալիճ (44․66 հա) համայնքները։ Նշենք, որ այս համայնքներն աճուրդի իրականացման ժամանակաշրջանում դեռևս չէին խոշորացվել, Արմավիրում համայնքները խոշորացվեցին 2021թ․ դեկտեմբերի 5-ին։

Արմավիրի մարզում ամենաշատ հողեր վաճառել է Վանանդ համայնքը՝ 119 հեկտարից ավելի, որի մեծ մասը գյուղատնտեսական նշանակության հողատարածքներ են, 8 լոտ բնակավայրի կառուցապատման և մեկ արտադրական նշանակության հողատարածք։ Հողերն աճուրդի են դրվել կադաստրային արժեքին 6000-10 000 դրամ ավելացնելով, որը մեկնարկային գինն է եղել։ Աճուրդներն իրականացվել են երկու մասնակցով, սակայն սակարկություն տեղի չի ունեցել՝ գնորդը մեկ քայլ է կատարել, որով ավելացրել է մեկնարկային գնի 5%-ից մի քիչ ավել գումար՝ մինչև 2000 դրամ։

Գյուղատնտեսական նշանակության հողատարածքները վաճառվել են կադաստրայինից փոքր-ինչ բարձր արժեքով, բայց նույն սկզբունքով է վաճառքն իրականացվել, 10 400 հա գյուղնշանակության հողը վաճառվել է կադաստրային արժեքից 40%-ով ավել։ Ընդ որում, հողի մեկնարկային գինը կադաստրայինից բարձր է սահմանվել 35%-ով, իսկ գնորդը մեկ քայլ է կատարել։ Ընդ որում, քայլի չափից, որը մեկնարկային գնի 5%-ը պետք է լինի, 1912 դրամ պակաս է հաշվարկվել։ Օրենքը հստակ սահմանում է քայլի չափը՝ «Աճուրդի դրված հողամասի քայլի չափը հաշվարկվում է մեկնարկային գնի 5%-ի չափով, և սակարկողը կարող է գինն ավելացնել մեկ կամ մեկից ավելի քայլերով կամ քայլի չափից ոչ պակաս գումարով»։

Մեկ այլ դեպքում՝ հողը վաճառվել է մեկնարկային գնից 166 000 դրամ, իսկ կադաստրային արժեքից 158 000 դրամ (76%) պակաս գումարով, որն ակնհայտ օրենքի խախտում է։ Հայաստանում աճուրդներն անց են կացվում դասական (գնի ավելացման) եղանակով, որի ժամանակ չեն կարող երկու հոգի մասնակցել աճուրդին, և վաճառքի գումարը նվազեցվի։ Հողային օրենսգրքի 68 հոդվածի 8-րդ կետը սահմանում է. «Աճուրդի հաղթող է ճանաչվում ամենաբարձր գին առաջարկած մասնակիցը»:

Այս համայնքում ամենաթանկ վաճառված հողը, որը կադաստրային արժեքից 677% ավել գնով է վաճառվել, եղել է արդյունաբերական նշանակության 700 քմ հողատարածք։ Հողի մեկնարկային գինը կադաստրային արժեքից 1 մլն 260 000 դրամով ավել է սահմանվել, և վաճառվել է 1 593 200 դրամով։ Մեկնարկային գնին ավելացած 98 000 դրամը մեկ քայլով արված հավելուրդն է, որը գույքի արժեքի 5%-ից փոքր-ինչ ավել է։ Նշանակում է՝ աճուրդը մրցակցային չի եղել, երկու մասնակիցներից մեկ քայլ կատարել է փաստացի գնորդը՝ միանգամից առաջարկելով 98 000 դրամ և գնել է հողը։

Վանանդ համայնքում հողերն աճուրդի են դրվել կադաստրային արժեքին չնչին գումար ավելացնելով, որը եղել է լոտի մեկնարկային գինը։ Բոլոր լոտերի աճուրդի մասնակիցների թիվը եղել է երկու անձ, սակայն աճուրդները մրցակցային չեն եղել։ Մասնակիցներից միայն մեկն է մեկ քայլ կատարել և հողի մեկնարկային գնին ընդամենը ավելացել է մեկ քայլի արժեքը՝ մեկնարկային գնի 5 տոկոսը։ Այսինքն, երկրորդ մասնակցի ներկայությունը ձևական է եղել։

Շենիկում վաճառվել է 70 հեկտար հող, հիմնականում, վաճառել են գյուղնշանակության հողեր, որոնք մարզում մեծ պահանջարկ ունեն։ Բոլոր լոտերի վաճառքին երկու անձ է մասնակցել, բացառությամբ մեկի․ գյուղնշանակության 175 400 քմ կամ 17,54 հա հողատարածքի աճուրդին մասնակցել է 3 հոգի։ Հողը աճուրդի է դրվել կադաստրային արժեքով, սակարկության արդյունքում 24 քայլ է արվել և իրական աճուրդի գին է ձևավորվել, այս հողակտորի վաճառքը 1 415 478 դրամի եկամուտ է ապահովել համայնքի համար։

Համայնքապետարանը նույնքան եկամուտ կարող էր ապահովել նաև դեկտեմբերի 4-ին վաճառված 18․200 հա հողի վաճառքից, սակայն այս լոտի աճուրդի երկու մասնակիցներից մեկը գնային առաջարկ չի արել։ Հետևաբար, նրա մասնակցությունը ձևական է եղել, և գնորդը մեկ քայլով 63 794․5 դրամ է հավելել կադաստրային արժեքին։

Շենիկում կադաստրային արժեքից անհամեմատ բարձր գնով վաճառվել են ցածրարժեք հողակտորները, օրինակ՝ 804 քմ գյուղնշանակության հողը, որի կադաստրային արժեքը 5427 դրամ է, վաճառվել է մոտ 25 հազար դրամով։ Ներկայացված թիվը, որ այն 461 % թանկ է վաճառվել, ընդամենը տպավորություն է ստեղծում։ Մոտ 4 հա հողը, որը վաճառքի է դրվել կադաստրային արժեքով, այդ գնին ընդամենը 13 650 դրամ է ավելացել՝ մեկ քայլի չափով։ 18․270 հա հողը վաճառվել է դարձյալ մեկ քայլով՝ կադաստրային արժեքին ավելացնելով մեկ քայլի չափ սահմանված 5%-ի չափով՝ 63 795 դրամ։

Ակնալիճ համայնքում վաճառել են 44,66 հա բնակավայրի և գյուղնշանակության հողեր։ Երկու մասնակցով իրականացված աճուրդների ժամանակ սակարկություն տեղի չի ունեցել, հողի կադաստրային ու մեկնարկային արժեքները չնչին տարբերություն են ունեցել և վաճառվել են ընդամենը մեկ քայլի 5%-ը ավելացնելով։ Հետևաբար, դրանց վաճառքից չնչին եկամուտ է ստացվել։ Առանձին դեպքերում, հողի վաճառքի արժեքը գնորդի հետ պայմանավորվածության արդյունքում է ձևավորվել։ Մոտ 13 հա հողի վաճառքից  մեկնարկային գինը կադաստրայինից բարձ է սահմանվել, իսկ վաճառքի դեպքում ընդամենը մեկ քայլ է արվել՝ ավելացնելով 128,499 դրամ։ Եվս երեք լոտ հողերը կադաստրային արժեքի 311%-ով վաճառելը մեկնարկային բարձր գին սահմանելու արդյունքում է ստացվել։

Այսպիսով, Արմավիրի մարզում 2021թ․-ին բոլոր մարզերից ամենաշատ հող են օտարել, որի հարաբերակցությամբ ստացված եկամուտը չափազանց փոքր է, քանի որ դրանց մեծ մասը վաճառվել է կադաստրային արժեքի 105%-ով։  Մարզում բոլոր համայնքների միջինացված արդյունքը կադաստրային արժեքի 105%-ն է։ Այդ մարզի համար օրենքով սահմանված վաճառքի նվազագույն գինը կադաստրային արժեքի 100%-ն է, բայց, ինչպես տեսանք բերված օրինակում, լինում են դեպքեր, երբ աճուրդի ժամանակ գույքի արժեքը բարձրանալու փոխարեն իջնում է։ Մարզում պահպանել են նախկինից եկող արատավոր երևույթը՝ ապահովել երկու մասնակից, որից մեկը ձևական ներկայություն պետք է ապահովի։ Հավանաբար տեղեկացված չեն, որ օրենսդրական փոփոխությունով մեկ մասնակիցն էլ արդեն բավարար է աճուրդը կայացած համարելու համար։

Արարատի մարզում աճուրդին մասնակցելու դիմումը բավարար են համարում հողը կադաստրային արժեքով դիմումատուին վաճառելու համար

2015թ․-ին Քաղցրաշեն համայնքում աճուրդի մասնակցող երկու կանանցից միայն մեկը մեկ քայլ արեց, 2022թ․-ին Արարատի մարզում նույն կերպ են աճուրդները կազմակերպում

Վաճառված հողերի քանակով երկրորդ տեղում Արարատի մարզն է՝ 376 հեկտար, որից ստացված օգուտը կազմել է մոտ 80 մլն դրամ։ Արարատի մարզում ամենաշատ հող վաճառած համայնքների առաջին եռյակում Բարձրաշեն, Նարեկ և Լանջազատ գյուղերն են, որոնք գտնվում են Արտաշատ միավորված համայնքի կազմում։ Ստորև քննարկվող աճուրդները տեղի են ունեցել 2021թ․-ին, մինչև համայնքների խոշորացումը։

Բարձրաշեն գյուղում 2021թ․-ին աճուրդ-վաճառքով օտարվել է մոտ 35 հա հող՝ գյուղատնտեսական նշանակության պտղատու այգի, վարելահող, գյուղնշանակության այլ հողատարածք։ Հողերը վաճառքի են դրվել կադաստրային արժեքով, բոլոր լոտերի մասնակիցները եղել են երկու հոգի։ Աճուրդներն առանձնապես մրցակցային չեն եղել, մեկ-երկու քայլով սակարկությունն ավարտվել է։ Այն հողակտորները, որոնց վաճառքից կադաստրային արժեքից բարձր գին է ձևավորվել՝ մեկնարկային գինն է կադաստրայինից բավականին բարձր սահմանվել։ Սակարկության արդյունքում որոշ լոտերի համար վաճառքի բարձր գին է ձևավորվել, սակայն դրանց կադաստրային արժեքն է շատ ցածր եղել, այդ պատճառով 979%-ով ավել վաճառքի արժեքը մոտ 100 հազար դրամ է կազմել, ուստի գումարային առումով մեծ եկամուտ չեն ձևավորել։

Նարեկ գյուղում 25 հեկտար հող են վաճառել՝ բնակելի և հասարակական կառուցապատման, գյուղնշանակության հողամասեր՝ արոտավայր, վարելահող։ Վաճառքի ժամանակ կադաստրային արժեքին, հիմնականում, ավելացել է մեկ քայլի չափը՝ մեկնարկային գնի 5%-ը։ Նարեկ գյուղում բոլոր լոտերի վաճառքը մեկ մասնակցով է իրականացվել՝ կադաստրային արժեքի 5 կամ 10 տոկոս հավելումով։ Ընդ որում, 5%-ն ավելացել է վաճառքի ժամանակ, քանի որ հողերը կադաստրային արժեքով են դրվել վաճառքի։ Քանի որ սակարկող չի եղել՝ միակ մասնակիցը մեկ քայլի չափից մի փոքր ավել գումար է վճարել։

Լանջազատ համայնքում աճուրդի դրված լոտերի մեծ մասը երկու մասնակից է ունեցել։ Վաճառվել է 16 հա հող, բայց բնակելի և հասարակական կառուցապատման, արտադրական նշանակության հողամաս՝ կադաստրային արժեքի 110%-ով։ Մեկնարկային գինը կադաստրային արժեքից 5% բարձր է եղել, ևս 5% ավելացվել է մեկնարկային գնին և ձևավորել վաճառքի գինը կամ մասնակիցներից ամեն մեկը մեկ քայլ է կատարել։

Գյուղարտադրական նշանակության 1․265 հա հողակտորը վաճառվել է կադաստրային արժեքով, քանի որ աճուրդի միակ մասնակիցը չի ցանկացել գնային առաջարկ կատարել։ Մեկ լոտ ջրային հողի վաճառքին երկու անձ է մասնակցել, գնորդն անգամ ոչ մի քայլ չի կատարել, բայց այն գնելու նախապատվություն է ունեցել կադաստրային արժեքով։ Համայնքապետարանի նպատակը եթե հողի վաճառքից եկամուտ ապահովելը լիներ, մեծ պահանջարկ ունեցող այդ հողատարածքների համար, առնվազն, մեկնարկային գին պետք է սահմաներ։ Եվ հիմա հարց է առաջանում, երբ թույլատրվեց մեկ մասնակցով աճուրդ իրականացնել, միայն մասնակցելու դիմում ներկայացնելը, արդյոք, բավարա՞ր է, որ աճուրդի դրված հողատարածքը կադաստրային արժեքով վաճառվի դիմումատուին։

Իսկ առհասարակ, թե ինչու է Արարատի մարզում 376․561 հա հողի վաճառքից ստացված եկամուտն այդքան քիչ եղել՝ մոտ 80 մլն դրամ, պատճառն այն է, որ հողերը աճուրդի են դրվել, հիմնականում, կադաստրային արժեքով, մեկնարկային գին չի սահմանվել կամ փոքր գումար է ավելացվել դրան։ Աճուրդները ձևական բնույթ են կրել, վաճառքի գինը ձևավորվել է մեկ-երկու քայլով։

Ամենակարևորը՝ Արարատի մարզի տարբեր համայնքներում շատ են կադաստրային արժեքով կամ դրա 110%-ով հողերի վաճառքը։ Սուրենավանում անգամ կադաստրային արժեքի 50%-ով արտադրական նշանակության հող է վաճառվել, Երասխում բնակելի կառուցապատման հողամասերը վաճառվել են կադաստրային արժեքի 50 և 30-ով տոկոսով։ «Հողային օրենսգքրի» 67-րդ հոդվածի 2-րդ մասով՝ հողերի աճուրդով վաճառքի մեկնարկային գինը չի կարող պակաս լինել հողամասի կադաստրային արժեքի 100%-ից»։ 

Ինչ պետք է իմանալ օրենսդրական փոփոխությունից հետո համայնքներում իրականացվող աճուրդների մասին

Արմավիրի և Արարատի մարզերի համայնքներում աճուրդների ժամանակ իրականացված օրենսդրական խախտումների և կոռուպցիոն բնույթի գործողությունների գնահատումը թողնենք Կառավարությանը և այն կանխելու դերակատարություն ստանձնած հանձնաժողովներին։ Ամփոփենք այն, ինչը տեսանելի է թվերը վերլուծելու արդյունքում․

1. մեր առաջարկով արված օրենսդրական փոփոխությունները լիովին արդարացված են, և այն համայնքները, որոնք կիրառել են օրենքը և նպատակ են ունեցել իրական ու մրցակցային աճուրդներ կազմակերպելով ավելացնել համայնքային բյուջեն՝ հողերի վաճառքը մեծ եկամուտ է ապահովել։ Աճուրդի դրված գույքի համար մեկնարկային գին սահմանելու և սակարկության միջոցով՝ գույքի արժեքը մոտեցվել է շուկայականին կամ վաճառվել է շուկայական գնով։
2. Համայնքների մեծ մասում հողերի աճուրդով վաճառքը շարունակում է ձևական բնույթ կրել։ Աճուրդի կազմակերպիչներից շատերը, թերևս տեղեկացված չեն, որ 2020թ․-ի հունիսի 18-ի օրենսդրական փոփոխություններից հետո առանց երկրորդ ձևական մասնակցի, կարող են մեկ մասնակցով վաճառք իրականացնել, միայն թե օրենսգրքում դրան անվանում են ուղիղ վաճառք, ոչ թե աճուրդ։ Նախկին իներցիայով երկրորդ անձի ձևական ներկայություն ապահովելն այլևս աճուրդի օրինականության ապացույց չէ։

«Հողային օրենսգրք»-ում այդ փոփոխությունը, երբ ՏԿԵ նախարարության առաջարկով թույլատրվեց աճուրդ իրականացնել մեկ անձով, ըստ էության, օրինականացվեց երկրորդ անձի ձևական մասնակցությամբ անօրինական աճուրդները։ Մեր կարծիքով, ոչ թե պետք է օրինականցվեր կատարվող անօրինականությունը, այլ ելք գտնվեր օրինական աճուրդներ իրականացնելու համար։ Մեկ մասնակցով սակարկություն հնարավոր չէ, բայց բազմաթիվ օրինակներով փաստվում է, որ քայլի չափը 5% սահմանելով երկու մասնակիցներից պոտենցիալ գնորդը հարկադրված է գոնե մեկ քայլ կատարել։ Մեկ այլ օրինակով ցույց ենք տվել, որ միակ մասնակիցն այժմ այդ պարտավորությունից ազատված է։ Եվ հիմա հարց է առաջանում, իրավական առումով, արդյոք, միայն աճուրդին մասնակցելու դիմում ներկայացնելը բավարա՞ր է, որպեսզի աճուրդի դրված հողատարածքը կադաստրային արժեքով վաճառվի դիմումատուին։

1. ՏԿԵ նախարարությունը ճանաչո՞ւմ է Արարատի մարզի համայնքներում այն հողակտորների վաճառքի օրինականությունը, որոնք վաճառվել են կադաստրային արժեքի 30 կամ 50 տոկոս արժեքով, երբ օրենքն այդ մարզին արգելում է 100%-ից ցածր գնով հողի վաճառքը։