ԵՊՀ ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետում 2011-12 թթ. ոււսումնական տարվանից գործում է «Հաղորդակցություն, մեդիա և հասարակություն»  մագիստրոսական ծրագիրը: «Այս ծրագիրը ունի ոչ միայն տեսական, այլև ընդգծված գործնական նշանակություն,- ասում է ծրագրի ղեկավար, մշակութաբան Հրաչ Բայադյանը,-  մեդիամշակույթը, որ հասարակությունը սպառում է ամեն օր, պետք է ոչ թե արհամարհել, այլ վերլուծել: Դրա նկատմամբ քամահրական կամ մեծամիտ վերաբերմունքը խնդրի լուծում չէ: Տեղեկատվամիջոցները առհասարակ մեծացնում  են զանգվածային մշակույթի տարածումը և կարևորությունը հասարակության ավելի ու ավելի լայն շերտերում. զանգվածային մշակույթն այս կամ այն չափով դարձել է բոլոր մարդկանց առօրյա կյանքի անխուսափելի մասը: Այն ոչ միայն պատկերացում է տալիս սոցիալական հարաբերությունների, արժեքների ու իմաստների մասին, այլեւ հաճախ դրանց ձեւավորման գործուն միջոցն է։ Ուստի այդ մշակույթի մասին մտածելը, այդ մշակույթն ուսումնասիրելը, քննադատական վերլուծություններ ու եզրակացություններ անելը ցանկացած հասարակության համար ունի սկզբունքային նշանակություն, և այդ է, որ մինչև հիմա Հայաստանում պատշաճ ձևով չի արվել համապատասխան գիտելիքների և հետազոտական կարողությունների բացակայության պատճառով»: 

   

 

-Մի քանի տարի առաջ բրիտանական համալսարաններից մեկի հետ կրթական հետազոտական ընդարձակ ծրագիր անելու իրական հնարավորություն կար: Այդ ծրագրի  նպատակներից մեկը համալսարանի ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետի ուսանողներից մասնագետներ պատրաստելն էր, որը մի քանի տարի հետո մեզ թույլ կտար մեդիայի և հաղորդակցության հետազոտական կենտրոն ստեղծել: Համագործակցության այդ ծրագիրը ինչ-ինչ պատճառներով չիրականացավ: Ի վերջո, հանգեցինք մագիստրոսական ծրագիր ստեղծելու գաղափարին: 

 

Սա մեդիայի և հաղորդակցության ոլորտին վերաբերող առաջին մագիստրոսական ծրագիրն է Հայաստանի համալսարանական համակարգում: Խորհրդային Միության փլուզումից հետո բոլոր ետխորհրդային երկրներում կար հումանիտար և սոցիալական գիտություններին վերաբերող նոր ուսումնական ծրագրեր ստեղծելու դժվարին խնդիրը։ Ծրագրեր, որոնք կհամապատասխանեին միջազգային ընդունված չափանիշներին: Այդ խնդիրը կա և մեծ հաշվով մնում է չլուծված նաև Հայաստանում:

 

Ֆակուլտետի և, որքան ինձ հայտնի է, համալսարանի ղեկավարությունը շահագրգռված է այս ծրագրի իրականացմամբ, բայց այն առաջ տանելու համար ապագայում մենք կարիք կունենանք էլ ավելի մեծ օժանդակության: Առայժմ պարզ չէ` հաջողություն կունենա ծրագիրը, թե ոչ: Շատ բան կախված կլինի նրանից, թե հետագայում ինչպես կբարելավվեն կրթական և հետազոտական աշխատանքներ իրականացնելու մեր հնարավորությունները` նոր գրքեր ձեռք բերելուց մինչեւ հայերեն լեզվով թարգմանական եւ ինքնուրույն գրքեր հրատարակելը, ծավալուն հետազոտական ծրագրեր իրականացնելը և այլն։ Արդեն մի քանի տարի հետո պետք է կարողանանք նաև դրսի համալսարանների հետ գործընկերական կապեր հաստատել, համատեղ հետազոտություններ կատարել: 

 

 

-Եվրոպական կրթական համակարգ ասելով` Հայաստանում սովորաբար հասկանում են Բոլոնիայի գործընթացը և դրա հետ կապված տարատեսակ անհարմարությունները, բայց սա շատ ավելի որոշակի խնդիր է: Ինչպես ասացի, սոցիալական և հումանիտար գիտությունների ասպարեզում շատ բան հին է, և մեր նպատակն է ստեղծել մագիստրոսական մի ծրագիր, որը որոշակի չափանիշներով համեմատելի կլինի աշխարհի շատ համալսարաններում (Եվրոպայից մինչև Ավստրալիա) գոյություն ունեցող նմանատիպ ծրագրերի հետ: 

 

Արդեն մի քանի տասնամյակ է, որ մեդիայի և հաղորդակցության ուսումնասիրությունները  ձևավորվել են որպես համալսարանական կրթության և հետազոտության ինքնուրույն տիրույթ։ 1980-ականներից սկսած` այն հաստատվել է արևմտյան համալսարաններում, ապա և տարածվել ամբողջ աշխարհում։ Բայց Խորհրդային Միությունում ուսումնասիրության այդպիսի տիրույթ չկար և չէր կարող լինել. տեղեկատվամիջոցները ծառայում էին կուսակցական պրոպագանդային, կոմունիստական գաղափարաբանության տարածմանն ու արմատացմանը, և այդ ասպարեզը հետազոտության առարկա չէր կարող դառնալ։ Այսօր էլ ետխորհրդային երկրների ակադեմիական-համալսարանական համակարգերում մեդիայի և հաղորդակցության ուսումնասիրության մասնագիտություններ կամ չկան, կամ  գտնվում են ձևավորման նախնական փուլում: 

 

Այս ոլորտն իր ներկա տեսքով շատ բանով պարտական է բրիտանական մշակութային ուսումնասիրությունների դպրոցին (դրա կողմից եվրոպական հարուստ քննադատական ավանդության յուրացմամբ ու օգտագործմամբ), բայց տարածվել և տեղայնացվել է աշխարհի շատ երկրներում ու տարածաշրջաններում: Ուրեմն, այնպես չէ, որ սա զուտ եվրոպական գիտություն է, և մեզ համար խիստ հետաքրքիր է նաև իմանալ, թե այդ եվրոպական գիտելիքը և հետազոտական ավանդությունը ինչ ձևերով է յուրացվում ուրիշ մշակույթների, ուրիշ հասարակությունների կողմից, ինչպես են նրանք կարողանում տեղայնացնել և սեփական հարցադրումներին հարմարեցնել եվրոպական տեսություններն ու հետազոտական մոտեցումները: 

 

 

-Ակնհայտ է, որ մասնագետներ չկան կամ գրեթե չկան: Դա ծրագրի իրականացման հետ կապված հիմնական դժվարություններից մեկն է: Ես այս ծրագրում չորս դասընթաց եմ վարում, հիմնական մասնագիտական ծանրաբեռնվածությունն առայժմ ինձ վրա է: Ֆակուլտետի երիտասարդ դասախոսներից մի քանիսը իմ օգնությամբ պատրաստում են դասընթացներ, որ կդասավանդվեն ծրագրի երկրորդ տարում: Հրավիրվել են դասախոսներ համալսարանի ուրիշ ֆակուլտետներից, ովքեր ունեն ծրագրին համապատասխան դասընթացներ: Այսինքն` սկսելու համար նվազագույն հիմք ունեցել ենք: Բայց սկսելուց հետո մեր նպատակն այն է, որ փոփոխություններ կատարելով` տարեցտարի բարելավենք ծրագիրը: Հիմնական ճանապահը մեր ուսանողներից լավ մասնագետներ պատրաստելն է: Պետք է, որ նրանցից ոմանք կարողանան շարունակել կրթությունը դրսում (Եվրոպայում, Ասիայում, Ամերիկայում), և եթե գոնե նրանց մի մասը վերադառնա Հայաստան, ապա մենք ավելի բարձր մակարդակի դասախոսներ կունենանք: Ես վստահ եմ, որ այս ծրագիրը ավարտող ուսանողը, որը լավ անգլերեն գիտի և կսովորի այն, ինչ դասավանդվում է,  կարող է նույն մագիստրոսական ծրագիրը անցնել եվրոպական ցանկացած համալսարանում, որտեղ կա համապատասխան մասնագիտություն, ապա և, ցանկության դեպքում, դոկտորական թեզ պաշտպանել: Շատ բան կախված է ուսանողի կամքից, ցանկությունից, նպատակամղվածությունից:

 

 

-Այս տարվա խմբում մոտավորապես տասնհինգ հոգի են: Մեծ ակնկալիքներ չունեի: Եթե մի քանի հոգի իսկապես հետաքրքրված են և սովորում են իրենց կարողությունների չափով, արդեն լավ է սկզբի համար։ Իրականում, այս ծրագիրը ոչ միայն և թերևս ոչ այնքան լրագրողների համար է, որքան այնպիսի մասնագիտություն ունեցողների, ովքեր հետազոտական կարողություններ են ձեռք բերում բակալավրիատի մակարդակում. խոսքս, օրինակ, փիլիսոփաների, սոցիոլոգների, հոգեբանների, արվեստաբանների մասին է: Մենք ուզում ենք, որ գան ուսանողներ նաև ուրիշ ֆակուլտետներից: Չնայած իրականում շատ լավ կլիներ, եթե համալսարանն ավարտող լրագրողներն ունենային մեդիայի և մշակույթի մասին գրելու համար անհրաժեշտ գրագիտություն: Մշակույթի մասին Հայաստանում այսօր արվում է ամենաանհնարին ցածր մակարդակի լրագրությունը, որ կարելի է երևակայել, քանի որ մշակույթի մասին գրողները հիմնականում զուրկ են դրա համար անհրաժեշտ ժամանակակից գիտելիքից: Այդուհանդերձ, ծրագրի հիմնական նպատակը մեդիայի և հաղորդակցության ոլորտի հետազոտողներ պատրաստելն է, մարդիկ, ովքեր կարող են հետազոտել, վերլուծել, օրինակ, սերիալը, գովազդը, ընդհանրապես` մեդիամշակույթը: Մյուս կողմից` բնավ ավելորդ չէ նկատել, որ այս ծրագրում տրամադրվող գիտելիքը (օրինակ` նշանագիտական վերլուծությունը, դիսկուրսի վերլուծությունը) միանգամայն տեղին է նաև կինոյի ու գրականության, գեղանկարչության ու ժամանակակից արվեստի և մշակութային արտահայտության այլ տիրույթների վերլուծության համար նույնպես։

 

 

-Այո, քննադատական-վերլուծական կարողություններ ձևավորելը ծրագրի հիմնական նպատակներից մեկն է: Սա մեծ խնդիր է, որը մեկ-երկու մագիստրոսական ծրագրով չի կարող լուծվել: Հայաստանի ներկա հասարակությունը, իմ կարծիքով, դեռևս չունի ինքնաանդրադարձի, ինքնաքննադատության գրեթե տարրական կարողություններ: Չէ՞ որ այդպիսի հետազոտական կարողությունները թույլ են տալիս հասարակությանը նայել և տեսնել ինքն իրեն, արձանագրել ինչ-ինչ ընթացքներ ու միտումներ, ըստ այդմ` մշակել ծրագրեր ու քաղաքականություններ և այլն։

Մի կողմից, ինչպես նշվեց, պատճառը գիտելիքների, հետազոտական կարողությունների պակասն է` ժառանգված խորհրդային տարիներից։ Մյուս կողմից, իմ տպավորությամբ, Հայաստանի իշխանությունները պատրաստ չեն լսել այդպիսի քննադատություն (լսել` ոչ միայն այդպիսի քննադատությունը հանդուրժելու, այլև դրա հիման վրա ծրագրեր մշակելու և իրականացնելու իմաստով), այն էլ` պետական բյուջեի հաշվին։ Առհասարակ, հայաստանյան հասարակության մեջ ակնհայտ է անհանդուրժողականությունը քննադատության նկատմամբ։ Կարելի է, ուրեմն, ենթադրել, որ մի օր այս հետազոտական կարողությունները նույնպես կարող են ծառայեցվել իշխանությունների կամ այլ քաղաքական, տնտեսական ուժերի քիմքին հաճելի «արդյունքներ» ստանալուն կամ «հայրենասիրական» նպատակների: Այդ վտանգը միշտ կա, սակայն այժմ կարևորն այն է, որ այս ծրագրի ուսանողները կունենան այդպիսի քննադատական կարողություններ ձեռք բերելու հնարավորություն։ Մնացած հարցերի մասին կարելի կլինի խոսել հետո։

 

 

-Վերլուծական-հետազոտական կարողություններ, ժամանակակից գիտելիք, հարցեր տալու և պատասխաններ փնտրելու ընդունակություն…. Որպես կանոն, այսօրվա հայ երիտասարդը չունի ինտելեկտուալ հավակնություններ: Որովհետև այդ հավակնությունների համար ընդհանուր սոցիալական կոնտեքստի մեջ տեղ չի մնացել: Քննադատական գիտելիքը կամ ոչ մեկին պետք չէ, կամ կարող է խանգարել կարիերա անելուն: Կուզեի, որ այս ծրագրում լինեն խելացի և գրագետ մարդիկ, որոնք կունենան այդպիսի հավակնություններ. մտածելու հավակնություն, վերլուծելու և քննադատելու հավակնություն` հակառակ ամեն ինչին: Մի քիչ կամ գուցե շատ ուտոպիական է, բայց դա հենց այն է, ինչ կուզենամ: Կուզենամ տեսնել այդպիսի երիտասարդների և աշխատել նրանց հետ:

 

 

-Ոչ, առայժմ նման բան չի էլ նախատեսվում։ Բայց միաժամանակ փորձ է արվում համապատասխան դասընթացներ պատրաստել բակալավրիատի համար նույնպես: Ինչ-որ բան արդեն արվել է, ինչ-որ բան նախատեսվում է անել։ Մենք փորձում ենք հենց մագիստրոսական ծրագրի շրջանակում տալ պահանջվող գիտելիքը` անկախ նրանից, թե ուսանողը որ ֆակուլտետից կամ համալսարանից է եկել: Ընդգծեցի նաև, որ ակնկալում ենք տարբեր մասնագիտությունների մարդկանց մուտքը այս մագիստրոսական ծրագիր: Ծրագիրը այնպիսի մասնագիտությունների համար է նախատեսված, որոնց համար հետազոտությունը մասնագիտության բուն իմաստն է: Այսպիսի մի խնդիր էլ կա.  ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետի ուսանողներից շատերը առաջին-երկրորդ կուրսից, ցավոք, սկսում են աշխատել,  դեռ չսովորած՝ «մասնագիտանում» են, և դրանից հետո գիտելիք ձեռք բերելը նրանց համար դառնում է  դժվար և ինչ-որ չափով անիմաստ  մի բան: 

 

 

-Չեմ ուզում այդպիսի պնդում անել: Այսօր բակալավրական կրթությամբ լրագրողներն ունեն այս ծրագրի համար անհրաժեշտ որոշ նախնական գիտելիք, որ չունեն ուրիշ ֆակուլտետների ուսանողները: Խնդիրը հետազոտական ունակություններն են: Չեմ բացառում, որ տարիների ընթացքում այս ֆակուլտետում էլ` արդեն բակալավրական փուլում, պատրաստվեն ոչ միայն լրագրողներ, այլեւ հաղորդակցության եւ մեդիայի ուսումնասիրության մասնագետներ, նաև մարդիկ, ովքեր կկարողանան համատեղել լրագրողական և հետազոտական կարողությունները: Այդ դեպքում կարելի կլինի մտածել նույն տիրույթում, բայց ավելի նեղ մասնագիտացման, նոր մագիստրոսական ծրագրեր մշակելու մասին։ Ինչ ձևով կարվի դա կամ կարվի, թե ոչ` չեմ կարող ասել: Դա այսօրվա կամ մոտ ապագայի գործ չէ: Թեև միջազգային փորձը հուշում է, որ շատ համալսարաններում լրագրության և հաղորդակցության մասնագիտությունները հաճախ համատեղվում են նույն  ֆակուլտետում, և նույնը կարող է լինել նաև Երևանի պետական համալսարանում: