Վերջին շրջանում իրավապահ մարմինները ակտիվ միջոցառումներ են իրականացնում տնտեսական գործունեության դեմ ուղղված հանցանքների բացահայտման ու հանցանք կատարած անձանց պատասխանատվության կանչելու ուղղությամբ, որպիսի գործընթացը հաճախ զուգորդվում է այս կամ այն տնտեսվարողի մոտ խուզարկություններով, առգրավումներով:

Մերօրյա պայմաններում անհնար է պատկերացնել միջին կամ առավել ևս խոշոր գործարար ոլորտ, որտեղ կազմակերպության գործունեությունը մեծապես թվայնացված չլինի կամ ուղղակիորեն պայմանավորված չլինի տեխնիկական միջոցներով: Ողջամիտ է նաև, որ ապացույցների հավաքագրման գործընթացում նախաքննական մարմինը հաճախ ունենում է հենց այդ թվային տեղեկատվությունը ձեռք բերելու և հետազոտելու կարիք:

Այդ նպատակով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսդրությունը քննիչին ընձեռել է բավարար դատավարական գործիքակազմով ու հնարավորություններով, որպեսզի քրեական վարույթում վերջինս ունենա այդ տեղեկությունները իրեն հասանելի դարձնելու հնարավորություն, սակայն այնպես, որպեսզի վարույթի շրջանակներում հետապնդվող հանրային շահը էապես չհակադրվի մասնավոր շահին, որպեսզի դրանք լինեն բավարար հավասարակշռված: ՀՀ քրեական դատավարության օրենսդրությունը (այսուհետ նաև Օրենսգիրք) քննիչին լիազորում է կատարել խուզարկություն, առգրավում, իսկ թվային տվյալներ որոնելու համար՝ թվային խուզարկություն:

Օրենսգրքի 236-րդ հոդվածի համաձայն՝ «Թվային խուզարկությունը էլեկտրոնային սարքերում կամ կրիչներում պարունակվող թվային տվյալների որոնումն է: Վարույթի համար նշանակություն ունեցող տվյալները վերցվում են այլ կրիչի վրա պատճենելու եղանակով՝ ապահովելով այդ տվյալների և դրանցից կատարված պատճենների ամբողջականությունը:»:

Օրենսգրքի 239-րդ հոդվածի 10-րդ մասի համաձայն՝ էլեկտրոնային սարքերում կամ կրիչներում պարունակվող թվային տվյալներն առգրավվում են այլ կրիչի վրա պատճենելու եղանակով՝ ապահովելով այդ տվյալների և դրանցից կատարված պատճենների ամբողջականությունը։ Ինչպես դիտվում է վերոգրյալ իրավանորմերից, օրենսդիրը նախաքննական մարմնի համար նախատեսել է հանրային շահը սպասարկելու հնարավորություն և պետության ագրեսիվ միջամտության սահմաններ:

Իսկ ի՞նչ է արվում գործնականում: Նախաքննական մարմինը խուզարկում և առգրավում է կազմակերպության գործունեության հետ կապված գրեթե ողջ գույքը՝ համակարգիչներ, էլեկտրոնային կրիչներ, սերվերներ, աշխատողների հեռախոսներ, դրանք փաստացի տեղափոխում է իր տիրապետության տակ, ընկերության գործունեությունը փաստացի դադարեցնում է և մոռանում առգրավված գույքի մասին, համակարգիչները և մյուս առարկաները ամիսներ շարունակ չեն հետազոտվում, թվային խուզարկության չեն ենթարկվում:

Ընկերության գործունեությունը տապալվում է, հաճախորդները սկսում են խզել պայմանագրերը, խնդիրներ են ծագում բանկերի հետ, անկատար են մնում կնքված պայմանագրերը, տնտեսվարողը զրկվում է տարբեր մրցույթների մասնակցելու հնարավորությունից, իսկ եթե մրցույթների արդյունքներով կնքվել են պայմանագրեր, ապա դրանք ժամանակին չկատարելու պատճառով հայտնվում է ամենատարբեր ցուցակներում: Կազմակերպության աշխատողները զրկվում են իրենց հաճախորդների կամ գործընկերների հետ հեռախոսակապի հնարավորությունից, քանզի չեն ունենում հասանելիություն առգրավված հեռախոսներում ֆիքսված հեռախոսահամարներին:

Հետաքրքրականն այն է, որ հաճախ տնտեսվարող սուբյեկտը այդպիսի վիճակում է հայտնվում ոչ թե իր, այլ մեկ այլ կազմակերպության գործունեության հետ կապված քրեական վարույթի շրջանակում, որին այդ կազմակերպությունը նախկինում ինչ-որ ծառայություն էր մատուցել: Արդյունքում տնտեսվարող սուբյեկտին հասցվում է մի այնպիսի անդառալի վնաս, որը վերականգնելու համար բազմաթիվ դժվարություններով անցած ու կայացած կամ կայացման փուլում գտնվող գործարարի համար այն այլևս դառնում է գրեթե անհնարին կամ տևական աշխատանք պահանջող, իսկ որոշներն էլ առհասարակ հիասթափվում և թևաթափ են լինում:

Այդպիսով ունենում ենք մի իրավիճակ, երբ քրեական արդարադատության շրջանակում բացահայտորեն անտեսվում է մասնավոր շահը, «հանրային շահի» ծանրության տակ ուղղակի տրօրվում են և օրենսդրի կամքը, և օրենսդրական կարգավորումները: Այսօրինակ դեպքերի ու երևույթների դեմ պայքարի փաստաբանական ջանքերը չեն կարող բավարար լինել, քանզի կրում են անհատական բնույթ և վերաբերում են կոնկրետ սուբյեկտների: Այն պահանջում է համակարգային մոտեցում և պետական իրավասու մարմինների համատեղ աշխատանք, ինչի բացակայությունը սկսվում է դիտարկվել որպես պետական ամենաթողություն կամ պետականորեն պաշտպանված հակաիրավականություն:

Փաստաբան Գուրգեն Ներսիսյան