Նարեկը (անունը փոխված է) արդեն մեկ ամիս է` մեթադոնային փոխարինող բուժում է ստանում «Արմավիր» ՔԿՀ-ում: Ասում է՝ ցավերը մեղմվել են, ավելի հանգիստ է, տրամադրությունը՝ համեմատաբար լավ է, բայց երբեմն իրեն թվում է, որ դեղաչափը քիչ է, ավելիի կարիք ունի: Մեզ զանգահարել էր հենց այս բողոքով, որ իրեն ավելի շատ մեթադոնային լուծույթի «դոզա» հատկացնեն: Մինչև կալանավորվելը Նարեկը մոտ 3 տարի ակտիվ թմրանյութ է օգտագործել:

«Արդեն սինթետիկ թմրամիջոցներ էի օգտագործում, որովհետև սովորականներն ինձ «լոմկից» (զրկանքի համախտանիշ, հեղ.) չէին հանում: Որ ընկա գաղութ՝ տեղս չէի գտնում: Ուժեղ ցավեր ունեի, ցավազրկող էին տալիս՝ չէր օգնում: Հիմա վիճակս մի քիչ լավ ա, բայց եթե մեթադոնը դադարեցնեմ, կկրկնվի, հլը պատրաստ չեմ դրան»,- պատմում է Նարեկը:

Քրեակատարողական հիմնարկներում տարեցտարի ավելանում է թմրանյութերից կախվածություն ունեցող և մեթադոնային փոխարինող բուժող ստացող ազատազրկված անձանց թիվը:  Սա նշանակում է, որ ավելացել է նաև թմրանյութերից կախվածություն ունեցող դատապարտյալների և կալանավորված անձանց թիվը:

2025թ. հուլիսի 1-ի դրությամբ թմրանյութերից կախվածություն ունեն «Քրեակատարողական բժշկության կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի ստորաբաժանումների (բացառությամբ՝ «Դատապարտյալների հիվանդանոց» ստացիոնար ստորաբաժանման) հսկողության տակ գտնվող 268 ազատազրկված անձ, իսկ ալկոհոլից կախվածություն ունի 28 անձ:

Թմրանյութերից և ալկոհոլից կախվածություն ունեցող ամենաշատ անձինք գտնվում են «Արմավիր» ՔԿՀ-ում, համապատասխանաբար՝ 121 և 16 ազատազրկված: Թմրանյութից կախվածություն ունեցող անձ չկա միայն «Վարդաշեն» և կանանց ու անչափահասների համար նախատեսված «Աբովյան»  ՔԿՀ-ներում: Իսկ ալկոհոլից կախվածություն ունեցող  չկա «Վարդաշեն», «Երևան-Կենտրոն» և «Աբովյան» ՔԿՀ-ներում:

Քրեակատարողական հիմնարկների ներսում ՊՈԱԿ-ի կողմից իրականացվում է «Մեթադոնային փոխարինող բուժման ծրագիր»: Թմրամիջոցներից կախվածություն ունեցող ազատազրկված անձը, իր գրավոր դիմումի հիմքով, «Կախվածությունների ազգային կենտրոն» ՓԲԸ-ում ենթարկվում է մեզի տոքսիկոքիմիական հետազոտության: Հետազոտության դրական ցուցանիշի դեպքում ընդգրկվում է «Մեթադոնային փոխարինող բուժման ծրագիր», և նրան տրվում է մեթադոն:

Համեմատության համար նշենք, որ եթե 2020թ. ընթացքում մեթադոնային փոխարինող բուժում ստացել է թմրամիջոցներից կախվախություն ունեցող 216 անձ, ապա 2024թ․-ին՝ 299: 2025թ. միայն առաջին 6 ամսվա ընթացքում բուժում է ստանում 239 դատապարտյալ և կալանավորված անձ:

«Դատապարտյալների հիվանդանոց» ստացիոնար ստորաբաժանումը դիսպանսեր հաշվառում չի վարում՝ հաշվի առնելով, որ ստացիոնար բուժում ստացող բուժառու ազատազրկված անձինք հաշվառված են պատժի կրման քրեակատարողական հիմնարկներում տեղակայված ՊՈԱԿ-ի ստորաբաժանումներում:

«Քրեակատարողական բժշկության կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի տնօրեն Կամո Մանուկյանի փոխանցմամբ՝ ազատազրկված անձինք բուժանձնակազմի կողմից դիտարկվում են որպես բուժառու: Վերջիններիս բժշկական օգնություն և սպասարկում տրամադրվում  է առանց կարգավիճակի տարանջատման, հետևաբար հայտնի չէ, թե թմրանյութերից և ալկոհոլից կախվածություն ունեցող անձանցից քանիսն ունեն դատապարտյալի, քանիսը՝ կալանավորված անձի կարգավիճակ:

Կամո Մանուկյանի փոխանցմամբ՝ 2020-2025թթ. (առաջին կիսամյակ) թմրամիջոցներից, ալկոհոլից կախվածություն ունեցող ազատազրկված անձինք մասնագիտացված բժշկական հաստատություններում հիվանդանոցային բուժում չեն ստացել: Ալկոհոլից կախվածություն ունեցող ազատազրկված անձինք սպեցիֆիկ բուժման կարիք չեն ունեցել:

ՊՈԱԿ-ի տնօրենի փոխանցմամբ՝ նախորդ տարիների համեմատ նվազել են ազատազրկվածների կողմից ստացվող մեթադոնի օրական դեղաչափերը:

Կամո Մանուկյանն ասում է, որ բուժման  արդյունավետությունը գնահատվում է բուժումն ավարտելուց հետո անձին 5 տարվա ընթացքում դիտարկելու արդյունքում: Եթե մեթադոնային փոխարինող բուժումն ավարտելուց հետո անձը 5 տարվա ընթացքում թմրամիջոց չի օգտագործում, համարվում է լավացած (կայուն ռեմիսիա): Սակայն, ազատազրկված անձանց շարժով պայմանավորված (պատժի կրումից կամ կալանքից ազատում) հնարավոր չէ այդ դիտարկումներն անել:

Մեթադոնի լուծույթը ՊՈԱԿ-ին տրամադրվում է Առողջապահության նախարարության և ՁԻԱՀ-ի, տուբերկուլոզի և մալարիայի դեմ պայքարի Գլոբալ հիմնադրամի աջակցությամբ: Այն շահառու ազատազրկված անձանց տրամադրվում է «Քրեակատարողական բժշկական կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի միջին բուժանձնակազմի կողմից՝ ամենօրյա ռեժիմով:

«Քրեակատարողական բժշկության կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի բժշկական օգնության կազմակերպման, սպասարկման և հասարակայնության հետ կապերի բաժնի պետ Նաիրա Բաբայանը մեզ հետ զրույցում ասաց, որ ազատազրկված անձին մեթադոնը տրվում է բժշկի ցուցմամբ: Տրամադրման երկու հիմք կա՝ կամ բժիշկն է նշանակում, որպես բուժում, կամ իր դիմումի համաձայն: Այս դեպքում անձը կարող է հրաժարվել այդ դեղամիջոցից: Մյուս դեպքում անձն է դիմում, որ նախկինում օգտագործել է թմրամիջոց, ունի գանգատներ և բժշկի դիտարկումներից հետո նշանակվում է հետազոտություն, ինչից հետո էլ ընդգրկվում է բուժման ծրագիր:

Նաիրա Բաբայանի խոսքերով՝ շատ կարևոր է պարզելը ոչ միայն մեզում թմրանյութի առկայությունը, այլև այդ նյութի տեսակը: Մեթադոնը փոխարինում է ափիոնային շարքի թմրամիջոցներին: Եթե անձն այդ շարքին չպատկանող թմրամիջոց է օգտագործել, մեթադոնը զրկանքի համախտանիշից դուրս չի բերում: Ոչ ափիոնային թմրանյութերի դեմ պայքարելու համար դեղամիջոցային բուժում չկա, սակայն այստեղ էլ հոգեբույժն է վերահսկողություն սահմանում՝ անձին տրամադրելով հոգեմետային բուժում և ցավազրկողներ:

Շատ հաճախ հոգեբույժի կարիքը զգացվում է, քանի որ դրվում է «անձի խանգարում՝ թմրամիջոցների օգտագործման հետևանքով» ախտորոշումը: Այս դեպքում հոգեմետ դեղերը օգնում են հաղթահարել զրկանքի համախտանիշը:

Բաժնի պետն ասում է, որ մեթադոնային փոխարինող բուժման ծրագրում ներառված ազատազրկվածի հետ աշխատում են նաև հոգեբույժն ու նյարդաբանը: Զուգահեռ նրա հետ կատարվում է բացատրական աշխատանք, որ տրվածը ոչ թե թմրամիջոց է, որ ընդմիշտ խմեն ու իրենց լավ զգան, այլ բուժում է՝ կախվածությունից դուրս գալու համար:

«Քանի անձը չի դիմում և չի ասում, որ իրեն այլևս պետք չէ այդ բուժումը՝ շարունակում է ստանալ: Իհարկե, դեղաչափը փոփոխվում է բժիշկի ու հոգեբույժի ցուցումով: Մեթադոնը տրվում է ամենօրյա ռեժիմով՝ բուժանձնակազմի անմիջական հսկողության ներքո: Եթե սրտանոթային հիվանդներին, շաքարային դիաբետ ունեցողներին կարող ենք 5 օրվա դեղ տալ, մեթադոն և հոգեմետ դեղերը տրվում են մեր աչքի առաջ և խմում են հենց տեղում՝ ամեն օր: Իրենց ստորագրությամբ փաստում են, որ դեղորայքը ստացել, խմել են ու գնում են»,- ասում է Նաիրա Բաբայանը:

Ինչ վերաբերում է ալկոհոլից կախվածություն ունեցող ազատազրկված անձանց՝ այս պահին քրեակատարողական հիմնարկներում ստացիոնար բաժանմունք չկա, իսկ ամբուլատորիայում հաշվառվածները հատուկ բուժման կարիք չունեն:

Ն. Բաբայանի փոխանցմամբ՝ ալկոհոլից կախվածությունը ևս առաջացնում է հոգեկան և վարքի խանգարումներ ու նրանց բուժումը հենց այդ տեսանկյունից է դիտարկվում: Իսկ եթե լինեն ծանր դեպքեր, կուղեգրվեն մասնագիտացված բժշկական հաստատություններ:

Քրեակատարողական հիմնարկներում մեթադոնային բուժման կարիք ունեցողների թվի աճը վկայում է, որ ավելացել է նաև թմրամիջոցից կախվածություն ունեցողների թիվը։ Այդ անձինք թմրամիջոց օգտագործել են ազատության մեջ։ Կառավարությունը, Ոստիկանությունը պարբերաբար հայտարարում են, որ թմրամիջոցների շրջանառությունը մեծ ծավալների է հասել՝ ընդգրկելով նաև դպրոցահասակներին, սակայն ձեռնարկված քայլերը շոշափելի արդյունք չեն տալիս։ 

Ինֆոգրաֆիկաները՝ Արեն Նազարյանի