2001թ. մայիսին Հայաստանում Լինսի հիմնադրամի վարկային մի շարք Ծրագրի իրականացման գործակալություններին (ԾԻԳ) ավելացավ եւս մեկը` «Արտաքին ներդրումների վարկ. «Ներդրում» ծրագիրը»: Ստորեւ ներկայացնում ենք հարցազրույց դրա ղեկավար Վահե Աղաբեկյանցի հետ: Հարցազրույցից երկու ամիս անց` 2002թ. փետրվարին կառավարության որոշմամբ «Ներդրում» ծրագիրը փակվեց: Առայժմ հնարավոր չէ պարզել, թե այդ ընթացքում որքան միջոցներ են ծախսվել «Ներդրում» ծրագրով:

- Պարոն Աղաբեկյանց, ինչու՞ ստեղծվեց այս ԾԻԳ-ը:

- Լինսի հիմնադրամը Հայաստանում մարդասիրական աշխատանքներ է իրականացնում եւ Հայաստանին հատկացրել է 150 մլն. ԱՄՆ դոլար: Հայաստանում Լինսի վարկային այլ ծրագրեր էլ կան, որոնք գտնվում են ՀՀ ֆինանսների եւ էկոնոմիկայի նախարարության հովանու տակ եւ իրականացվում են բանկերի միջոցով: Այդ վարկավորման նախապայմաններից մեկն այն է, որ վարկային ծրագիր ներկայացնող ձեռնարկության 51 տոկոսի սեփականատերը պարտադիր պետք է լինի Հայաստանի քաղաքացի: Եվ դա բացառում էր ընդհանրապես միջազգային կամ սփյուռքի կազմակերպությունների, որոնք 51 տոկոսի բաժնետերեր են, Լինսի վարկային ծրագրերից վարկավորում ստանալը: Այդուհանդերձ, որոշվեց այս վարկային ծրագրերի մեջ ներքաշել ու սպասարկել նաեւ այն ձեռնարկություններին, որոնց տերերն օտարերկրյա քաղաքացիներ ու իրավաբանական անձեր են: Այդտեղից ստեղծվեց այս նոր 30 մլն դոլարի վարկային ծրագիրը` խթանելու համար Հայաստանում գտնվող օտարերկրյա ներդրողների աշխատանքը: Որոշվեց նաեւ ծրագիրն իրականացնել առանց բանկերի միջամտության, պատճառաբանությամբ, որ օտարերկրյա ներդրողի համար կարող է այնքան էլ հեշտ չլինի սահմանված տոկոսադրույքներով աշխատելը: Դա, անշուշտ, չի բացառում բանկերի մասնակցությունը եւ, կարծում եմ, ցանկացած ֆինանսավորման ժամանակ բանկերը կունենան իրենց դերակատարությունը: Որոշվեց ավելի ճկուն դարձնել ծրագրերի ընդհանուր գործընթացը եւ որքան հնարավոր է դուրս պահել այն ընթացակարգերից, որոնք կարող են խոչնդոտել նորմալ եւ արագ վարկավորումը:

- ՀՀ նախագահի խորհրդական Արտաշես Թումանյանն իր ասուլիսում նշեց, որ այս ԾԻԳ-ը ստեղծվեց այն պատճառով, որ բանկերի միջոցով իրականացվող մյուս ծրագրերն իրենց այդպես էլ չարդարացրեցին:

- Ինձ թվում է տվյալները ստույգ չեն, որովհետեւ ցանկացած չափանիշներով «փոքր եւ միջին բիզնեսի վարկավորման ծրագիրն» աշխատող է. նրանք արդեն 14-15 մլն դոլար վարկավորում են իրականացրել եւ այս պահին դեռեւս դիմումներ են ընդունում: Իհարկե, ժամկետը հիմա սեղմվում է, եւ ուզեք, թե չուզեք շատ ծրագրեր արդեն չեն տեղավորվում եղած ժամկետի մեջ: Ցանկացած ծրագիր ունի իր ժամկետը եւ այս վերջին պահերին պետք է շատ ավելի նախանձախնդիր եւ ուշադիր լինել, վարկավորել այնպիսի ծրագրեր, որոնք իրենց բնույթով տեղավորվում են այդ ժամկետի մեջ:

- 2001 թ. մայիսից սկսած քանի՞ ծրագիր է ֆինանսավորվել եւ արդյո՞ք այս ծրագիրն իրականանալի է` նկատի ունեմ ժամկետի սղությունը:

- Ճիշտն ասած, միանշանակ բոլորս ընդունում ենք, որ այս ժամկետը չափազանց նեղ է եւ, ըստ այդմ, մայիսից սկսած ընդունել ենք մոտ 35-40 գործարար ծրագրեր: Դրանցից մոտ 4-ը մեր խորհրդում հավանության է արժանացել:

- Այդ ծրագրերը հավանության արժանանալու համար ի՞նչ ճանապարհ են անցնում:

- Կա ԾԻԳ, որը որակավորում է այն, ապա` ներկայացնում է խորհրդին, որը ՀՀ կառավարության 7 հոգուց բաղկացած խորհուրդն է` Վարդան Օսկանյան, Կարեն Ճշմարիտյան, Վահրամ Ներսիսյանց, Տիգրան Դավթյան, Վարդան Խաչատրյան, եւ այլն: Նրանց հավանությանն արժանանալու դեպքում ներկայացվում է Լինսին: Իսկ վերջինս էլ խնդիր ունի այդ ծրագրերը համադրելու իր կողմից ներկայացրած առաջադրանքների հետ: Մենք 4 գործարար ծրագրեր ունենք, որոնք հասել են մինչեւ Լինս եւ սպասում ենք, որ Լինսը հաստատի ու ֆինանսավորի: Ֆինանսավորումն, իհարկե, միանվագ չէ. այնպես է լինում, որ Լինսը հավանության դեպքում ետ է տալիս ծրագիրը եւ մենք հետո սկսում ենք ձեւակերպել վարկի եւ գրավի պայմանները, ապա նոր` ֆինանսավորվում է:

- Դուք է՞լ եք միայն փոքր ծրագրեր վարկավորում:

- Այո, փոքրը շատ ավելի նպատակահարմար է. 2 մլն դոլարից սկսած մինչեւ 10 մլն դոլարի ծրագրեր: Բայց միանշանակ այնպիսի բիզնես-ծրագրերն են վարկավորվում, որոնք իրենց յուրահատկություններով կկարողանան տեղավորվել այս ժամկետների մեջ: Մենք նաեւ ցածր տոկոսադրույքներով ենք տրամադրում վարկը: Առաջնորդվում ենք Լոնդոնի «Լայբուրա» անունով վարկային չափանիշներով` տարեկան 3-4 տոկոս դրույքաչափով: Ի տարբերություն այլ ԾԻԳ-երի, կառավարությանը այդ գումարների համար տոկոսներ չենք վճարում:

- Իսկ որքանո՞վ է իրացվելի այդ 30 մլն դոլարը եւ որքանո՞վ է ապահովված վերադարձելիությունը:

- Երազանքն ամբողջն իրացնելն է: Խորհուրդը մեծ նախանձախնդրությամբ է նայում այս ծրագրի նորմալ ու ռեալ իրականացմանը: Այսինքն, պետք է ցանկացած վարկավորում այնքան լիարժեք լինի, որ ետ վերադառնալու շանս ունենա, որպեսզի ռիսկերի չգնանք: Քանի որ ամեն դեպքում այս գումարը վարկային է եւ այն պետք է վերադարձվի Լինսին: Այդ իսկ պատճառով փորձում ենք ավանտյուրաների չգնալ եւ մինչ օրս չենք գնացել: Այն իմաստով, որ ֆինանսավորենք 3-4 մլն դոլարանոց ծրագիր, որից 1-2 մլն-ի վերադարձը կարող է հարցականի տակ լինել: Դա պայմանավորում ենք խիստ գրավի պայմաններով` մեկին մեկ հարաբերությամբ: Այնպես չէ` 3 դոլարի գրավ 1 դոլար վարկի դիմաց:

- Իսկ ռիսկայնությունն ու՞մ վրա է:

- Եթե ծրագիրը ֆինանսավորվի եւ դա չիրացվի, պատասխանատվությունը կրելու է ՀՀ կառավարությունը: Եվ դրանից ելնելով` կառավարությունը չափազանց նախանձախնդիր է: Մեզ նաեւ դիտում են իբրեւ էժան ֆինանսավորման աղբյուր: Մտածում են` վերցնել 3 մլն վարկ, 2 տարվա ընթացքում գործածեն, իրականացնեն իրենց ծրագրերը եւ ժամկետի վերջում այն փակեն իրենց այլ ռեսուրսներով, որոնք արդեն առկա են: Սա համարում ենք նորմալ բիզնեսի մոտեցում ու վերաբերմունք: Մեզ մոտ խնդիրը դրված է ԾԻԳ-ի մակարդակով. լինի լուրջ, ռեալ բիզնես եւ ոլորտն այնպիսին լինի, որը կապահովի առավելագույնս մնայուն, երկարաձիգ աշխատատեղեր: Ավելի բացասական ենք վերաբերվում, օրինակ, շինարարական աշխատանքներին, որոնք կապահովեն 200-300 աշխատատեղ, հետո դրանք կվերանան:

- «Սեդ Մարսեդ» խորհրդատվական կազմակերպությունը եւս ծրագիր էր ներկայացրել, սակայն այն մերժվել է: Ինչու՞:

- Դա այն ծրագրերից էր, որը մեզ մոտ հավանության է արժանացել եւ ուղարկել ենք Լինսի հիմնադրամ: Ջերմոց կառուցելու ծրագիր էր: Լինսը նման ծրագրի վարկավորման փորձ ունի, որից լավ տպավորություն չունի: Այդ պատճառով այս ծրագիրը պրոբլեմների հանդիպեց Լինսում:

- Այսինքն, Լինսն էլ է բավական զգուշավոր այսօր, այո՞:

- Լինսն այսօր ներվային վիճակում չէ այս ծրագրի համար: Նույնիսկ ձեռնամուխ էլ չէ ամեն օր կամ շաբաթական մեկ անգամ մտածելու` բա ինչ եղավ, ուշացավ եւ այլն: Դեռ 2 տարի կա եւ, իրոք, իրենք շատ հանգիստ այնտեղ նստած, սպասում են ծրագրերի:

- Չի մտահոգում անգամ այն, որ ծրագրի ավարտին կարճ ժամանակ է մնացել ու դեռ գումարների կեսից ավելին չի իրացվե՞լ:

- Մենք այն 5 տարվա ժամկետը չենք ունեցել, ինչն ունեին մնացած ԾԻԳ-երը: Ցանկացած ԾԻԳ կռահում է, որ քիչ ժամկետ է մնացել եւ փորձում է փոքր ծրագրեր տեղավորել: Մեզ մոտ մարդիկ են գալիս, հարցնում են պայմանները, ժամկետը, ցավում են, որ չեն տեղավորվում դրա մեջ, մենք էլ ցավում ենք, որ իրենք չեն տեղավորվում: Ժամկետն, այո, բացառում է մի շարք ծրագրեր:

- Իսկ եղե՞լ են ծրագրեր, որոնք կառավարության կողմից են մերժվել` խուսափելով հետագայում դրանց համար պատասխանատվություն կրելուց:

- Այո: Կան ծրագրեր, որոնք այնպիսի գրավներ են առաջարկում, որ վաղը պետությունը չի կարող իրացնել, որպեսզի կարողանա իր գումարը ետ ստանալ: Գրավը մեզ մոտ սկսվում է բանկային երաշխիքից մինչեւ խիստ լիկվիդային գրավ, որպեսզի հստակ իմանանք, որ վաղը այդ ապրանքը հանենք շուկա 20 օրում կիրացնենք:

- Կարծիք կա, որ ՀՀ կառավարությունը որոշել է Լինսի վարկային ծրագրերի իրականացումը փոխանցել Համաշխարհային բանկին` ռիսկայնությունն իր վրայից գցելու համար:

- Դրանք փողոցի խոսակցություններ են: Իհարկե, դրա մեջ նաեւ տրամաբանություն կա. բա որ ժամկետը վերջանա, հետո ի՞նչ պիտի արվի, եթե Լինսը այս գումարը տվել է, հո հետ չի՞ տանելու տուն, բա ո՞նց պիտի ձեւակերպվի: Իսկապես անհայտ է, թե ինչ վախճան են ունենալու այդ գումարները` իրենց չգործածվելու դեպքում: Ինձ թվում է, Լինսը ժամանակին կվերանայի եւ ինչ-որ լուծումներ կտա եւ չի բացառվում, որ ժամկետը երկարաձգի, երբ նստի, մտածի, որ 1 տարի է մնացել ու այդպես չի կարող այն նորմալ գործել: Սա իմ անձնական մոտեցումն է: Պաշտոնապես կարող եմ ասել, որ Լինսը հանգիստ է այնտեղ նստած. մտածում է` ես իրավունք, 30 մլն դոլար բյուջե եմ տվել, 4 ծրագիր եմ ստացել, երեւի մի քանիսն էլ կստանամ: Ես այդպես եմ մտածում: Դեռ այն պահը չի եկել, որ մտածեն` վայ չի գործում այս ծրագիրը, բա ի՞նչ անեմ հիմա: Երբ այդ պահը գա` կանդրադառնան դրան: Մենք էլ այստեղ նստած մեզ մոտ եղած շարժումների հոտառությամբ, այո, զգում ենք, որ ժամկետը սեղմ է, բայց փորձում ենք ինչ-որ բաներ անել: Չեմ ուզում ասել, որ փայլուն աշխատանք է լինում: Երանի այսօր արդեն այս 30 մլն դոլարը նորմալ տված լինեինք ու հիմա արդեն արդյունքները հավաքեինք:

Բայց պիտի համակերպվենք այս ժամկետին ու այնպիսի ծրագրեր գտնենք, որոնք կտեղավորվեն դրա մեջ: Ամեն օր այդ գործն է արվում: Փորձ է արվում թե՜ այստեղ, թե՜ արտասահմանում. փորձում ենք գտնել խոշոր ներդրողների:

- Սակայն նույն խոշոր ներդրող Վահագն Հովնանյանի ներկայացրած ծրագիրը Լինսը մերժել է, պատճառաբանությամբ, թե մի բան էլ դու պիտի ներդնես:

- Մենք նման հայտարարություն չենք արել: Վահագն Հովնանյանն, այո, դիմել է եւ, այո, դեռ նրա ծրագիրը չի ֆինանսավորվել: Բայց ինչպես ջերմոցների, այնպես էլ այս ծրագիրը դեռեւս մերժված չեն համարվում: Մտածում ենք, որ եթե դրանք Լինս են հասել եւ Լինսն այս պահին դրանց ինչ-որ կողմնորոշում չի տվել, ապա չի բացառվում, որ ժամանակի ընթացքում այն կփոխվի` ելնելով այն բանից, որ չկան հարյուրավոր ծրագրեր ու սրանք ֆինանսավորի: Միեւնույն ժամանակ երեւակայեք, թե «SONY»-ն պետք է գար Հայաստան ու այս ծրագրին դիմեր: Այնպես չէ, որ բաց ձեռքերով պիտի իրեն ֆինանսավորեին: Կարո՞ղ է «SONY»-ն այս 5 մլն-ի պետքն ունի: Սա դրված է այն մարդու համար, որը չունի: Սրա մեջ ինչ-որ տրամաբանություն կա, բայց նաեւ պետք է նկատել, որ այն շատ լավ աշխատող բիզնես կարող է լինել ու նայել նաեւ այդ տեսանկյունից: Բացի այս, եթե մեր դռանը այսօր հարյուրավոր մարդիկ լինեին կանգնած` վարկ վերցնելու համար, ու նախապատվությունը տրվեր այն մարդուն, որն այդ գումարներն արդեն ունի, կասեինք ինչ-որ անարդարություն կա:

- Բայց Լինսը չգիտի՞, որ այստեղ հերթ չկա:

- Դուք Լինսի կողմից այդպես միանշանակ մտածում եք, որ Լինսն այդպես կասե՞ր: Դինամիկ իրավիճակ է: Մենք ոչ մի ծրագիր փակված չենք համարում. քննարկման փուլում են եւ ինչ-որ մի բան կշարժվի: Համաձայն եմ, որ քննարկումները եւ ֆինանսավորման գործընթացին հասնելը երկար են տեւում:

- Այն որ Լինսը մինչ օրս որեւէ ծրագիր չի ֆինանսավորել, չի՞ անհանգստացնում մեր կառավարությանը:

- Ամեն շաբաթ Հայաստան-Լոս-Անջելես երկխոսություն է լինում եւ վերանայվում են ծրագրերը: 7-8 ԾԻԳ-երի մասին առանձին-առանձին շոշափվում է. սա ինչպե՞ս, սա նորմալ է, սա խնդիր ունի, խնդիրը պիտի լուծվի, եւ այլն: Չանհանգստանալ այն իմաստով, որ հետամուտ չեն, սխալ է: Առկա ծրագրերը հետապնդվում են, պարզապես այն դեռ ֆինանսավորման պահին չի հասցվել:

- Իսկ չե՞ն մտահոգվում, թե ինչու չի ֆինանսավորվում:

- Ամեն մարդ մտահոգված է, թե էլ ինչ լուծումներ կարելի է գտնել կամ կա՞ն արդյոք սխալներ, թե՞ ոչ: Այդ իրավիճակներն առկա են: Մասնակցում եմ քննարկումներին եւ միշտ կարծիքներ են լինում, որ ծրագիրը լավ չի գործում եւ թե ինչու է այդպես: Մտածում ենք փորձել այլ մոտեցումներ. գովազդներ կազմակերպե՞նք արտասահմանում, թե՞ ոչ, կամ սեմինարներով ու հայտարարություններով հանդես գա՞նք, թե՞ ոչ: Դա ինքնին արդեն մտահոգության առկայության մասին է խոսում: Բայց մտահոգություն այն իմաստով, որ ծրագիրը տապալված է, դեռ` ոչ:

Հ.Գ.- Մենք «Լինսի հիմնադրամ» հոդվածաշարով անդրադարձել ենք նրա գործունեությանը: Բնականաբար, նաեւ այդ հոդվածաշարում ներկայացված տեղեկությունները հաշվի առնելով, միանշանակ չենք կարող համաձայնել Վահե Աղաբեկյանցի արտահայտած բոլոր տեսակետների հետ: Սակայն, անկախ դրանից, ներկայացրեցինք նրա դիրքորոշումը, քանի որ ավելի քան չորս ամսվա ընթացքում պրն. Աղաբեկյանցը միակ պաշտոնյան էր, որը համաձայնեց գոնե խոսել Լինսի հիմնադրամի մասին: Ինչ վերաբերում է Լինսի հիմնադրամի ծրագրերին մասնակցություն ունեցած բանկերին, ապա այդ մասին կներկայացնենք մեր հաջորդ հոդվածում: