Բոլոնյան հռչակագիրը ստորագրած երկրները պարտավորվում են կատարել դրա 6 կետերը, որոնցից մեկը  մասնագիտական կրթության «որակի ապահովումն» է: Հայաստանը Բոլոնյան գործընթացի համատեքստում որպես բարձրագույն կրթության որակի ապահովման մեխանիզմներ,  ընտրել է բուհերի (ինստիտուցիոնալ) և առանձին կրթական ծրագրերի (ծրագրային) միջազգային հավատարմագրումը:

Սակայն առայժմ Բոլոնյան գործընթացի համատեքստում հայաստանյան որևէ բուհ կամ կրթական ծրագիր միջազգային հավատարմագրում չունի, թեև, ինպես նշում է «Մասնագիտական կրթության որակի ապահովման ազգային կենտրոն» հիմնադրամի քաղաքականության մշակումների և իրականացման վարչության ղեկավար Սուսաննա Կարախանյանը, միջազգային հավատարմագրման արդեն մոտ 30 փորձարկում է արվել:

 Տիկին Կարախանյան,  կրթության նախարար Արմեն Աշոտյանն ասել է, որ մինչև 2017թ. ունենալու ենք  միջազգային հավատարմագրում ունեցող առնվազն 5 բուհ: Իրատեսական համարո՞ւմ եք նախարարի այս հայտարարարությունը:

Պետք է նախ հստակ իմանանանք, թե ում ենք դիմում միջազգային հավատարմագրման համար: Գոյություն ունեն միջազգային հավատարմագրում իրականացնող տարբեր կազմակերպություններ: Եվ եթե մի կազմակերպություն գալիս է Հայաստանում հավատարմագրում իրականացնելու, մենք պետք է համոզված լինենք, որ այն իրոք ճանաչված է դրսում: Կարող է Աֆրիկայի մի գյուղի ինչ-որ կազմակերպություն գա և նրա հավատարագրումը առհասարակ ոչ մի տեղ չընդունվի: Մենք ունենք լավ փորձ` Ամերիկյան համալսարանը. իրենց ստուգում է “WASC”-ը (Western Association of Schools and Colleges): Նրանց հավատարմագրման  առաջին փուլն ավարտվեց, որ մոտ 7 տարի տևեց: Բավականին ծանր գործընթաց էր. հիմա երկորրդ փուլում են: Նրանք կիրառում են Ամերիկայի չափանիշներն այստեղ:

Բացի այդ, հավատարմագրման գործընթացի ժամանակ մենք մեր ազգային չափորոշիչները ևս պետք է իմանանք: Երբ ասում ենք, որ որակի ապահովման կետ կա Բոլոնիայի հռչակագրում, դա նշանակում է, որ բոլոր երկրները պետք է ունենան որակի ապահովման թե ներքին, թե արտաքին մեխնիզմներ: Հիմա բոլոր երկրները ստեղծել են իրենց համար այդ մեխանիզմները. կան երկրներ, որ մի քանի գործակալություն ունեն, կան այնպիսիները, որ ինստիտուցիոնալ հավատարմագրում չեն անում, այլ միայն` ծրագրային:  Եվ երբ իրենք գնում են այլ երկրում ստուգում իրականացնելու, կիրառում են իրենց չափորոշիչները: Օրինակ` եթե Ֆրանիսան գա, ստուգի մեզ Հայաստանում, կիրառելու է Ֆրանսիայի բուհի առջև դրված պահանջները: Մի խնդիր է այստեղ առաջանում. որտե՞ղ ենք մենք մեր ազգայինը առաջ քաշում: Ինչպե՞ս անենք, որ մեր ազգային չափորոշիչները ևս պահպանվեն:

Առայսօր մենք միջազգային հավատարմագրման մոտ 30 փորձարկում  ենք արել՝ թե ծրագրային՝ առանձին կրթական ծրագրերի, թե ինստիտուցիոնալ (ամբողջ բուհի): Բուհերը բավականին ակտիվ սկսել են աշխատել, այսինքն` անիվը սկսել է տեղից շարժվել: Գործը լավ առաջ է գնում: Բայց որպեսզի որակի ապահովման գործընթացը  իր առաջին արդյունքը տա, մոտ  տասը տարի ժամանակ է պետք. դա է ցույց տալիս եվրոպական երկրների փորձը:

Այսինքն չե՞նք հասցնի մինչև 2017-ը:

Ծրագրային հավատարմագրում կհացնենք անել: Յուրաքանչյուր երկիր, որը որ ստորագրել է այդ հռչակագիրը, պատասխանատվություն է  իր վրա վերցրել, որ պետք է ստեղծի որակի ապահովման մեխանիզմներ, թե ներքին մեխանիզմներ, որը վերաբերում է բուհի ներսին, թե արտաքին մեխանիզմ, որը պետք է իրականացվի անկախ գործակալության կողմից: Այդ գործակալությունը չպետք է կապված լինի նախարարության, կառավարության հետ. դա պետք է լինի անկախ մարմին: Հիմա այդպիսի մարմին Հայստանում ստեղծվել է: 2008թ. նոյեմբերին ստեղծվել է ՈԱԱԿ (Որակի ապահովման ազգային կենտրոն)՝ ըստ այդ հռչակագրի, և մենք մշակել ենք որակի ապահովման շրջանակ, որը հաստատվել է 2011թ. հունիսի 30-ին: Մեր երկիրը, որպես որակի ապահովման շրջանակ, որդեգրեց երկու գործիք` ինստիտուցիոնալ հավատարմագրում (երբ հավատարմագրվում է ամբողջ բուհը) և ծրագրային (երբ հավատարմագրվում է առանձին կրթական ծրագիրը):  

Անկա՞խ է ձեր կազմակերպությունը, նախարարության հետ կապ չունի՞: 

Այո, անկախ կազմակերպություն է: Հիմնադրամ է, անկախ կազմակերպություն է, և ունի կառավարման խորհուրդ: Մինչև 2014թ որակի ապահովման գործակալությունը պատրաստ կլինի միջազգային ճանաչմանը դիմել, այսինքն` մենք որպես կազմակերպություն մեր հերթին պետք է գնահատվենք, ճանաչվենք դրսի կազմակերպության կողմից Եվրոպայում՝ մասնագիտական կրթության որակի ապահովման եվրոպական ցանցի կողմից: Դրանից հետո մեր` ՈԱԱԿ-ի և մեր թիմում ընդգրկված միջազգային փորձագետների կողմից հավատարմագրված հայաստանյան բուհերի որակավորումները դրսում ճանաչելի կլինեն: 

Ըստ պետական ռեգիստրի տվյալների` ՈԱԱԿ-ի հիմնադիրը կրթության և գիտության նախարարությունն է, ինչպե՞ս եք անկախ կազմակերպություն:

Այո, կրթության նախարարության հիմնադրած կազմակերպությունն է: Բայց 2009թ., վարչապետի որոշմամբ, նախարարությունից առանձնացվել է և դարձել է անկախ կազմակերպություն: Պարզապես մեր երկիրը, դե գիտեք, կենտրոնացված մոտեցում ունի ամեն ինչի նկատամամբ. որպեսզի ներքևներում ինչ-որ բան իրականացվի, վերևներից պետք է դա ասեն: Վարչապետ Տիգրան Սարգսյանը հիմա մեր կառավարման խորհրդի նախագահն է: Բայց երբ մեր կազմակերպությունը կայանա որպես ուժեղ օղակ, անկախ մամին, մենք բավականին ուժ ձեռք բերենք, վարչապետը կհրաժարվի այդ պաշտոնից: Միայն այդ դեպքում մենք դրսում կընդունվենք, որովհետև եվրոպական չափորոշիչներից մեկն ասում է, որ որակի ապահովման կազմակերպությունը պետք է անկախ լինի նախարարությունից կամ որևէ երրորդ կողմից:

Որևէ կրթական ծրագրի կարողացե՞լ եք մինչ այժմ միջազգային հավատարմագրում տալ:

Ոչ, բայց ներկայումս մենք Նիդերլանդների և Ֆլանդրիայի(Բելգիա) հավատարմագրման կազմակերպության (NVAO` Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie) հետ իրականացնում ենք մի ծրագիր, որի շրջանակներում հայաստանյան մի քանի բուհեր անցնում են արտաքին գնահատում, ոչ թե հավատարմագրում: Համատեղ, այսինքն՝ միացյալ ուժերով, միջազգային և տեղացի փորձագետների միջոցով իրականացվող այս ծրագրերը այս պահի դրությամբ Հայաստանի համար ամենից ճիշտ տարբերակն են, երբ միացյալ հավատարմագրում է լինում: Այսինքն` հավատարմագրող թիմում  լինում են և ՈԱԱԿ-ի մասնագետները, և արտասահմանյան փորձագետներ:

 Մենք նման մի այլ փորձ էլ ունենք  Ճարտարագիտական համալսարանում: Դա Tempus-ի ծրագրի շրջանակներում արտաքին գանահատման միացյալ գործընթաց է և իրականցվում է գերմանական կազմակերպության հետ: Այնտեղ գնահատման մեջ են գտնվում երկու մասնագիտական ծրագրեր:

Ինչպե՞ս է դա լինում: Արդեն ոչ թե Գերմանիան գալիս ու իր չափորոշիչներն է դնում, այլ Գերմանիայի այդ կազմակերպությունը ՈԱԱԿ-ի հետ զուգահեռ, ուսումնասիրում է` ինչն է ընդունելի իրենց մոտ, ինչը` այստեղ, որպեսզի արդյունքում երկու երկներում էլ ընդունելի լինի, համաձայնության ենք գալիս, և բուհը սկսում է իր գործընթացը: Դա ամենից ճիշտ մոդելն է, որովհետև այդ դեպքում և ազգային էլեմենտն է մնում, և միջազգայինն է բերվում: Այս պահի դրությամբ` իմ կարծիքով, Հայաստանի համար ամենից ընդունելի մոտեցումը դա է:

Նիդերլանդների և Ֆլանդրիայի հավատարմագրման կազմակերպության հետ համագործակցության արդյունքում ունենալու ենք ծրագրեր, որոնք միջազգային հավատարմագրո՞ւմ են ստանալու:

 Այս ծրագիրը միջազգային հավատարմագրում չի համարվում, այլ փորձնական արտաքին գնահատում: 

Ի՞նչ է արտաքին գնահատումը. այդ գործընթացը ի՞նչ արդյունք է նախատեսում:

Դա արվում է թե ինստիտուցիոնալ, թե ծրագրային մակարդակում: Եթե, օրինակ, արվում է ծրագրային մակարդակում, ապա արդյունքն այն է, որ վերջում միջազգային փորձագետների հետ միասին եզրակացության ենք գալիս, թե արդյոք տվյալ բուհի կողմից շնորհվող որակավորումները համապատասխանում են շուկայի պահանջին` թե տեղի, թե արտասահմանյան: Արդյո՞ք դրանք վստահելի որակավորումներ են: Կառավարությունը, գործատուն, ուսանողը կարո՞ղ են դրանց վստահել, թե ոչ:

Իսկ ինստիտուցիոնալ արտաքին գնահատումը վերաբերում է բուհի կառավարմանը, թե արդյոք այդ բուհն ունի կառավարման այնպիսի մեխանիզմներ, որ ապահովի կայունությունը, արդյունավետությունը, հաշվետվողականությունը հասարակության առջև և այլն…

 Իսկ ի՞նչ կառույցներ են արտաքին գնահատման գործընթացի ժամանակ բուհերում ստեղծվող որակի ապահովման ստորաբաժանումները: Ի՞նչ են անում:

Իրենք կառույցներ են, որոնք պարզապես համակարգում են որակի ապահովման գործընթացը: Ոչ թե անում են այդ ամբողջ գործը, այլ օգնում են համակարգել այդ գործընթացը, որպեսզի վերջում բուհն ունենա ինքնավերլուծություն` տարեկան կտրվածքով: Այդ ինքնավերլուծությունը վերջում ցույց է տալիս հստակ արդյունքներ, թե որոնք են բուհի` լավ, որոնք են թույլ կողմերը, որտեղ պետք է ավելի շատ ներդրում անել, որպեսզի զարգացումն ավելի լավ ընթանա, այսինքն` խորքային վերլուծություն է կատարվում:

Օբյեկտի՞վ է կատարվում այդ ինքնավերլուծությունը, երբ համակարգողները ներսի մասնագետներն են:   

Հնարավոր չէ, որ օբյեկտիվ չլինի: Եթե օբյեկտիվ չեն անում, դրսի փորձագետները` դրսից եկած հանձնաժողովը, ստուգում են, և իրենք, միևնույն է, դա բացահայտում են:

Իսկ ինչպե՞ս են ստուգում:

Արտաքին փորձգետների թիմը նախ ուսումնասիրում է բուհի փաստաթղթերը, հետո այդ թիմը հինգ օր այցելում է բուհեր. ստուգում է և փատաթղթային հիմքերը, և հանդիպումներ է կազմակերպում դասախոսական անձնակազմի, ուսանողների, բոլոր շահեկիցների հետ: Այդ քննարկումների արդյունքում` փորձագետները կազմում են իրենց եզրակացությունը: Հնարավոր չէ սուտ ասել, սուբյեկտիվ լինել: Յուրաքանչյուր թիմի համար ՈԱԱԿ-ը նշանակում է մեկ համակարգող: Ուզում եմ շեշտել, որ բոլոր փորձագետները հրավիրված են դրսից: ՈԱԱԿ-ը չունի փորձագետներ: Մենք ունենք միջազգային փորձագետների բազա: Էնտեղից մենք ընտրություն ենք կատարում, իսկ մեր մասնագետները պարզապես համակարգում ենք այդ գործընթացը: ԵՊՀ-ի ինքնավերլուծությունը հիմա ընթացքի մեջ է, Նիդերլանդների և Ֆլանդրիայի հավատարմագրման կազմակերպության  փորձագետները նայում են նրանց ինքնավերլուծությունը, փաստաթղթերը մաս առ մաս, իսկ նրանց այցը բուհ կլինի հունիսին: Փորձագետների թիմում կունենանք մասնագետ նաև ՈԱԱԿ-ից:

Հ.Գ. «Մասնագիտական կրթության որակի ապահովման ազգային կենտրոն» հիմնադրամին Մասնագիտական կրթության որակի ապահովման եվրոպական ասոցիացիայի (ENQA) գործադիր խորհրդի կողմից 2009թ. հունիսի 12-ին շնորհվել է նախնական անդամակցության կարգավիճակ: 2011թ.-ից ՈԱԱԿ-ը Որակի ապահովման գործակալություների միջազգային ցանցի (INQAAHE) լիիրավ անդամ է: Սուսաննա Կարախանյանը այս տարի վերընտրվել է INQAAHE խորհրդի անդամ: